Framsókn : bændablað - samvinnublað - 14.09.1940, Blaðsíða 1

VIII. árg. Reykjavík, laugardaginn 14. september 1940. 21. tbl.
Bækur Menningarsjóðs
og Þjóðvinaíélagsins.
ilð liðnu sumri.
Sumarið er nú liðið og hefir
veitt landsmönnum að mörgu
leyti gott bjargræði og þó mis-
jafnt.
Sauðfjárhöld
munu hafa verið sæmileg í vor
að fráteknum þeim usla, sem
fjárpestirnar ollu. — Gera
menn sér vonir um að vænleiki
sauðfjár til frálags og undir
vetur verði vel í meðallagi, en
óreynt er það að mestu enn,.
Grasspretta
mun hafa verið viðast um með-
allag austanlands og norðan, en
rýrari sunnanlands og vestan-
lands, einkum sunnanlands, þar
sem mestar voru úrkomurnar
og sólleysið í vor og framan af
sumri.
Nýting heyja
má heita að verið hafi góð aust-
anlands og norðanlands, mestan
liluta sumars, en lakleg sunnan-
og vestanlands.
Garðávextir
hafa þroskast illa á sumrinu,
ýmist vegna viðvarandi óhag-
stæðrar veðráttu eða sérstakra
veðuráfalla á Austur- og Norð-
urlandi. Er það landsmönnum
mikið tjón. Dálítil uppbót gæti
verið í því, ef kál væri hirt til
vetrargeymslu í sýru. Skyr-
bjúgsfjörvið (C-vitaminið),
sem kálið er svo auðugt af,
geymist vel i sýrunni, sömu-
leiðis málmsölt þess.
Sumarvertíðin
má heita að verið hafi góð og
verðið liefir verið liagstæðara en
áður, einkum á ísfiski og hrað-
frystum fiski. Síldveiðin hefir
verið með ágætum og verðið all-
hátt á bræðslusíld og síldiðnað-
arvörum. En meira hefir veiðst,
en vissa er fyrir að selja, og er
vegna hafnhanna, óvist um
sölumöguleika og verð á því
sem umfram er það vörumagn
síldariðinaðarvara, sem Bretar
kaupa.
Atvinna háseta og verkafólks
hefir verið með riflegasta móti,
hásetahlutir á þeim skipum,
sem bezt hafa veitt verið af-
burðagóðir og daglaunavinna
með mesta móti, einkum er leið
að hausti og Bretar tóku að
reisa vetraríbúðir sínar.
Fjárhagsafkoma útvegsmanna
hefir stórum batnað. Hafa þeir
margir mjög grynnt á skuldum
sínum og sumir greitt þær að
fullu, eða betur, að því er talið
er.
Bankarnir hafa bætt mjög fjár-
hagsaðstöðu sína við útlönd og
innanlands
og getað greitt allar lausaskuld-
ir sínar í Bretlandi og bráða-
birgðalán. Auk þess er talið að
stórfé frá útgerðinni safnist þar
fyrir, og einnig safnist fé hér
innanlans.
Auk greiðari skila við hankana
vegna velgengni útgerðarinnar,
safnast í bankan beint og óbeint
mikið fé vegna innanlandsvið-
skipta hins breska setuliðs. Er
álitið að innanlands viðskipti
þeirra muni hljóta að nema
nokkurum miljónum á hverjum
mánuði.
Verðlag
,hefir farið stórhækkandi á flest-
um sviðum, einkum á erlendum
vörum,' bæði vegna hækkandi
vei’ðs erlendis, stórhækkaðra
farmgjalda og tolla í ríkissjóð.
Nægð hefir verið af algengum
matvælum og öðrurn neyzlu-
vörum, sem skamtaðar ex-u.
Vörubirgðir
af erlendum vörum undir vet-
urinn eru taldar vera íxieð
minnsta móti nema kol. Má
það telast vafasöixi hagsýni,
að safixa fyrir lasu fé er-
lexxdis xxnxfram þær skxxlda-
gx*eiðslur, sem unnt er að
gera, en hamla innflutning á
nauðsynlegum vörum, er allar
líkur eru til að verðlag fari enn
unx hríð hækkaixdi.
Launafók allt hefir fengið
kaupbætur
til að hanxla á móti vaxandi dýr-
tíð. Útgerðarmenn hafa fengið
sínar „launabætur“ i miklum
afla og hagstæðu verðlagi. Um
bændurna eina er óvissa,_hvort
þeir fái lauixabætur í verðlagi
laixdbxuxaðarvai-anna. Yfir hlxxt
þeirra setja vei’ðlagsnefndirnar,
sem til þessa hafa lagt alla stuxxd
á að skammta þeim verðið senx
ixaxxnxast.
Haustveðrátta
gengur óvenju snenxnxa í garð
og spillir m. a. gai’ðmatarupp-
skei-u og heynýtingxx. Má einn-
ig búast við örðxxgu vetrarfari,
eftir ýnxsum merkjum að
dæixxa. Þeir hændur, sem hafa
átt við að húa góða sunxai’veðr-
áttu eru sæmilega búnir gegn
vetri, eftir venju, ef verðlag
landbúnaðarvaranna verður
viðunandi, en hinir miður, sem
hafa átt við óþurka og grasrirð
Þrjár fyrstu bækur Menn-
ingarsjóðs og Þjóðvinafélagsins
1940 ei’xx nýlega koxxxnar út:
Sultur, Skáldsaga eftir Knut
Hamsun liinn norska skáld-
jöfui’, íslenzkuð af Jóni Sigurðs-
syni skrifstofustjóra Alþingis,
Viktoría drottning, æfisaga
hinnar kunnu Bretadrottningai’
eftir breskan liöfund, Lytton
Strachey, þýdd af Kristjáni
Albertssyni og Markmið og leið-
ir, einnig eftir brezkan liöfund,
Aldous Huxley, þýdd af Guð-
mundi Finnbogas’yni lands-
hókaverði.
Útgáfan er látlaus að útliti og
þó snyrtileg.
Ókomnar eru fjórar af hók-
um þessa árs, hinar venjulegu
ái’bækur Þjóðvinafélagsins,
Andvari og Almanakið og tvær
bækur aðrar.
Árbækurnar hafa þegar fyr-
irfranx náð svo mikilli út-
breiðslu, um 13 þús. áskrifend-
um„ að sagt er, að líklegt er, að
allir bókhneigðir íslendingar
eigi kost á að lesa þær. Er því
mikils um vert, að efni sé vel
valið og málfar vandað.
Efnisvalið hefir sætt mis-
jöfnum dónxum — með og
móti — eins og gengur, og ekki
ólilutdrægt nxeð öllu frá hvor-
ugi’i hlíð. En frá ólilutdrægri
hlið má segja það, að margir
alþýðumenn o. fl. ínyndu kjósa,
að efnið væi’i valið oss Islend-
ingunx nær, t. d. innl. eða erl.
alþýðleg fræðirit, úrvalsbók-
menntir íslenzkai’, eða erlend-
ar. Er varla hægt að telja, að
þessar bækur nái því, hvað efn-
inu viðvikur. Bót er það í máli,
að búa. Bót er það í máli, að verð
á síldarmjöli hefir nú verið á-
kveðið hóflegt, 25 kr. 100 kgr.
Ef ekki væri hernámið
og allur ömurleikinn, senx þvi
er samfara, þá má telja, eftir
atvikum, að viðhorf þjóðarinn-
ar og bjargarhorfur séu vonunx
betri. Og ef aldi’ei hefði vei’ið
upp tekin hin ógæfusama
sveltihernaðaraðfei’ð, nxeð öll-
unx sínum dapurlegu afleiðing-
um fyrir hinar hlutlausu smá-
þjóðir, svo að við hefðum átt
kost á viðskiptum við báða
ófriðaraðilana, þá hefði hagur
okkar og horfur staðið miklunx
nxun betur.
að 3 af þeim 4 bókum, sem
ókomnar eru af þessum árgangi
fara þessu efni nær.
Unx miálfar slíkrar, og jafn
útbreiddrar útgáfu, senx þess-
arar, er það að segja, að afar
mikilsvert er, að það sé hreint
og fagurt. Þýðingunx úr erlend-
um tungum fylgir sú áhætta að
orð, orðaröð og setningaskipun
dragi dám af þeirri tungu, sem
af er þýtt. Þó að þýðendur þess-
ara rita allir megi teljast snjall-
ir, þá hefir aðeins einum þeirra,
Jóni Sigurðssyni, tekist að færa
efni bókar sinnar svo til íslenzks
nxáls, að ekki verði að fundið
með rökum. Því er svo að orði
koniist i upphafi, að Jón Sig-
ui’ðsson hafi íslenzkað „Sult“
Hanxsuns en hinir þýtt hvor
sína bók.
H.
FRA
ÚTLÖNDUM
_ ■ »*
Lofthernaður.
Siðustu daga hafa vei’ið gerð-
ar meiri loftárásir enn nokkru
sinni fyr, enda hefir að rnestu
vei’ið hlé á öðrunx hemaðarað-
gerðum þvi hvorugir ná til ann-
ars.
Árásir þýzkra flugsveita á
London hafa vex’ið nxiklu stór-
felldai’i en áður og tjón liefir
vei’ið gífurlegt. Kastað var
sprengjum á konungshöllina og
varð hún fyrir miklunx skenxd-
unx. Er þetta liin fyrsta árás af
því tægi. I heimsstyrjöldinni
1914—1918 var aldrei ráðist á
bústaði þjóðhöfðingja.
Þá hafa þýzkar flugvélar einn-
ig gert árásir á flestar verzlun-
ar- og iðnaðar-borgir Englands.
Auðvitað liafa Þjóðverjar misst
fjölda flugvéla, - enda virðast
loftvarnir Breta vera að styi’kj-
ast.
Þá gerðu Bretar mikinn
hefndarleiðangur til Berlínar
siðastl. þriðjudag og virðast
hafa komið nxjög á óvart. Varn-
ir Þjóðvei’ja sýnast hafa verið ó-
fullkomnar og enskar flugsveit-
ir sveimnðu yfir miðhluta borg-
arinnar og vörpuðu niður ó-
grynni af sprengjtxnx og gerðu
stórkostlegt tjón. Mönnum ber
saman unx að þetta sé hin stór-
kostlegasta loftárás, er enn hafi
Gjalddagi
Framsóknar
var 1. júlí s. 1. -
Kaupendur eru góðfúslega
beðnir að gjöra skil á skrif-
stofu blaðsins, Austurstræti
12, Reykjavík.
í
verið gerð. Þessar hefndarárós-
ir beggja þjóðanna eru soi’gleg
fyrirbrigði senx sýna á hve hátt
stig heiptin er komin i ófriðn-
unx.
Bæði Hitler og Churchill hafa
nýlega haldið ræður. Hitler boðr
aði látlaust stríð þangað til
enska rikið væri eyðilagt og'
Cliurchill taldi að talsverð hætta
væri á þýzkri innrás á Bret-
landseyjar og Þjóðverjar gert
til þess miklar ráðstafanir.
Þá er enn haldið uppi skot-
liríðinni yfir Ermarsund og
borgin Dover mun nú vera að
nxiklu leyti komin i rústir. Yfir-
leitt má segja að ófriðurinix fai’i
harðnandi nxeð degi hverjum.
Englendingar liafa gert mikl-
ar árásir á herstöðvar Þjóðverja
allt frá Norður-Noi egi til Suður-
Frakklands, og telja sig hafa
náð miklum árangri.
Bandaríkin.
Afstaða Bandai’íkjanna til ó-
friðarþjóðanna hefir verið all-
einkennileg. Þau eru hlutlaus að
nafninu til, en ekki verður ann-
að sagt, en að þau hallist ein-
di’egið á sveif með Bretunx og
nú hafa stjórnir beggja ríkj-
anna gert nxeð sér samning, sem
varla' á sér marga lika. Efni
hans eru á þessa leið: Banda-
ríkin seija Englandi 50 tundur-
spilla, en fá i staðinn leyfi til
þess að gera hafnir og flugstöðv-
ar í allmörgum enskum nýlend-
um. Þetta hafa Bretar aldrei
veitt neinni þjóð og má það
skoðast sem undirbúningur að
allsherjarvarnaibandalagi nxilli
þessara i’íkja. Áður hafði Kan-
ada gert varnarbandalag við
Bandaríkin. Bendir það einnig
lil nánari samvinnu nxilli ensku-
mælandi þjóða, eins og líka er
eðlilegt. Þó kenxst þetta banda-
lag varla í franxkvæmd, fyr en
eftir forsetakosningarnar, sem
fram eiga að fara á næsta hausti.
Rúmenía.
Enn hefir eitt riki bætst við