Bæjarblaðið - 09.09.1958, Qupperneq 3

Þri'öjudagur 9. september 1958
BÆJ ARBLAÐDD
3
Islenzk sveitaæska í dag er
rótlaus og eirðarlaus, ekki síður
en æska kaupstaðanna. Meira
og minna tilgangslaus rúnt-
akstur á bílum er orðið tals-
vert algengt fyrirbrigði í sveit-
um á kvöldin,. þó ekki sé það
eins áberandi og í kaupstöðun-
um eins og gefur að skilja.
Iþróttalíf er sums staðar nokk-
uð, en víða í molum, vegna
fámennis og áhugaleysis. Glím
-an, þessi merkilega íþrótt er
í engu meiri.metum i sveitun-
um en kaupstöðunum. Hin
forna samheldni fjölskyldulífs-
ins hefir rofnað verulega á
báðum vígstöðvunum, en æska
kaupstaðainna, einkum hinna
stærri, á nú aðgang að fjöl-
breyttara félagslífi en sveita-
æskan og fjölbreyttari tóm-
stundaiðju. Hin einustu æsku-
lýðsfélög í sveitum, sem nokk-
uð kveður að, eru ungmennafé-
lögin og hafa þau víða unnið
merkilegt starf, en nú ber
mörgum saman um, að starf-
semi þeirra sé víða rislægri og
fjörminni en var fyrir nokkr-
um áratugum. Á það vafalaust
rætur að rekja til þess, hve
mikill hluti unglinganna úr
sveitunum flyzt til kaupstað-
anna einmitt þegar þeir kom-
ast á þann aldur að geta staðið
fyrir ög starfað i félagsskap
síns heimahéraðs.
Listkynning
út um land.
Á síðustu árum hefir allmik-
ið verið rætt um að koma ein-
hverjum hluta af menningar-
starfsemi höfuðstaðarins út um
sveitir og kaupstaði landsins.
Ríkisútvarpið efndi til hljóm-
leika, sem tókust mjög vel, en
ekki varð framhald á þeirri
starfsemi því miður. Stofnað
var fyrirtækið „list á vinnu-
stað“, sem átti að dreifa út
eftinnyndum af frægum mál-
verkum, ein sú starfsemi guf-
aði fljótt upp og hefir engin
skýring á því fengizt. Sinfóníu-
hljómsveit Islands hefir farið
nokkrar ferðir út á land og
er það eftirtektarvert, að þar
hefir ekki verið gefizt upp eftir
fyrstu atlögu, enda þótt þetta
sé vafalaust langdýrasta og um
-svifamesta menningartækið og
erfiðast í flutningum. Þar
kemur svo á móti, að það eru
aðeins fá af öllum þeim sæg
félagsheimila á landinu, er
hafa aðstæður til að hýsa sin-
fóníuhljómsveitina ásamt ein-
hverjum áheyrendum, því í
byggingu þeirra er yfirleitt
miðað við, að dansgólfið sé sem
stærst en sviðið og veitinga-
plássið situr svo á hakanum.
Er þessi starfsemi sinfóníu-
hljómsveitarinnar mjög athygl-
isverð og ber að örva hana
með ráðum og dáð. Er ég því
miður hræddur um að áhugi
fyrir þessari tegund tónlistar
úti á landsbyggðinni sé tæpast
nægur til að kynda undir þess-
ari lofsverðu viðleitni. Enn
hefir verið stofnað til nýrrar
starfsemi til að útbreiða þekk-
ingu á bókmenntum og listum.
Er stofnun sú á vegum menrna
-málaráðuneytisins og undir
stjórn Þorsteins Hannessonar
óperusöngvara. Því miður hef-
ir verið mjög hljótt um þessa
starfsemi enn sem komið er.
Starfsemi ung-
mennafélaganna.
En eru þá engar samkomur
haldnar í sveitum af heima-
mönnum sjálfum, sem talizt
geta sómasamlegar? Jú, að
sjálfsögðu. Enginn taki orð
mín svo, að íslenzkt sveitafólk
geti ekki haldið mannsæmandi
t-----------
v.-------------
samkomur ef það vill. Oft á
vetrum eru þar haldnar ágætar
samkomur fyrir heimafólk, þar
sem héraðsbúar skemmta hver
öðrum með menningarbrag.
Þar eiga ungmennafélögin oft-
ast drýgstan þáttinn, en líka
mætti nefna kvenfélögin,
kirkjukórana o.fl. Eins og áð-
ur er getið, var starfsemi ung-
mennafélaganna mjög um-
fangsmikil á ofanverðri öld-
inni, en hefir víða dregizt sam-
an. Verkefnin hafa verið mörg
og víða á þeim tekið með
myndarbrag. Upphaflega voru
ungmennafélögin bindindisfé-
lög, en hafa nú öll lagt niður
þá kvöð, enda benda margar
samkomur ungmennafélaga nú
lítt til þess, að bindindi á vín
sé í hávegum haft. Alls staðar
hafa ungmennafélögin látið
gott af sér leiða, en mismun-
andi mikið. Hafa þau fengizt
við skógrækt, sum stofnað
bókasöfn og lestrarfélög. Sum
hafa haldið málfundi, staðið að
leiksýningum, örnefnasöfnun,
kvikmyndun héraða, að ó-
gleymdri íþróttastarfseminni,
sem víða stendur með allmikl-
um blóma. Eru margir okkar
fremstu íþróttamenn sprottnir
upp úr íþróttahreyfingu ung-
mennafélaganna, og na'gir þar
að minna á snjallasta íþrótta-
mann okkar nú, Vilhjálm Ein-
arsson. Mörg ungmennafélög
hafa nú á seinni árum látið
gera íþróttavelli, sem eru til
fyrirmyndar að öllum frá-
gangi, langar mig í því sam-
bandi að geta um nýlegan
íþróttavöll, sem héraðssam-
bandið Skarphéðinn lét byggja
í Þjórsártúni og er vafalaust
með beztu íþróttavöllum á
landi hér.
Kvenfélögin hafa áreiðan-
lega veitt margri húsmóður í
s\eit nokkra tilbreytingu frá
einhæfu og lýjandi starfi
þeirra þótt óóvíða sé starfsemi
þeirra mjög umfangsmikil. Þá
er þáttur kirkjukóranna i
menningarlífi sveitanna snar
þáttur, sem vert er að geta.
Næst oft ótrúlegur árangur
þótt víða sé skortur nægilega
vel menntaðra manna til að
standa fyrir þessari starfsemi.
Ber það og víða vott um menn ■
ingu og samheldni fólksins í
sveitunum, hvernig kirkjurnar
eru hirtar, því oft eru þær ein-
ustu húsin, sem eru sameign
sveitarinnar allrar. Hygg ég að
það fari oft saman, góður
kirkjukór með áhugasömum
söngmönnum og vel hirt
kirkja.
Skólar dreifbýlisins.
Þá kem ég að þeim þættin-
um í menningu sveitanna, sem
ekki er þýðingarminnstur, en
það eru skólarnir. Þar er erfitt
að gefa nokkra heildarmynd,
því að algert skipulagsleysi
hefir ríkt í framkvæmd
fræðslulaganna í sveitum lands
-ins. Ennþá er það til, að kenn-
arar flakka á milli bæja og
kenna 4—5 krökkum í stað í
eldhúsum eða borðstofum
sveitabæjanna. Slík fram-
kvæmd á fræðslulögumum verð
-ur venjulega dýr, þvi að oft
eru ekki nema innan við 10
börn á hvern kennara af þessu
tagi. Þá hafa rnörg fræðslu-
héruð byggt skólahús, fyrir til-
tölulega lítið fræðsluhérað og
börnin hafa svo komið að heim
-an á morgnana og farið heim
á kvöldin. Sum þessi hús eru
stór og allgóð hús, en verða
litlum sveitarfélögum dýr- og
erfið í rekstri, þar við bætist,
að stundum verða nemendur
óhæfilega fáir fyrir kennar-
ann. Kennara, sem kennir við
þessar aðstæður, er lagður mik-
ill vandi á herðar. Hann á að
kenna börniun á mörgum ald-
ursskeiðum samtímis öll fög,
en kennsla í handavinnu og
leikfimi verður venjulega eng-
in, þar sem isvona stendur á.
Kennslutæki eru oft af skorn-
um skammti, þar eð fámenn
héruð eiga meira en fullt í
fangi með að standa undir hin-
um allra nauðsynlegasta kostn-
aði.
Héruðin sameinast
um skóla.
Er gleðilegt til þess að vita,
að í umdæmi þessa félags hef-
ir einmitt verið höggvið á
„Gordionshnútinn" í þessu
vandamáli og farið inn á nýja
braut, sem að mínu áliti er
lang farsælasta lausnin á skóla-
málum sveitanna. Á ég hér við
framtak Mýramanna í bygg-
ingu barnaskólans að Varma-
landi. Þá myndu einhverjir
spyrja: Hvað er nýtt við þá
skólabyggingu? Hafa ekki ver-
ið byggðir heimavistarbarna-
skólar í sveitum fyrr? Jú, að
vísu. En það, sem hér ríður
baggamuninn er það, að stórt
hérað, heil sýsla, sameinast um
að byggja stóran og vel útbú-
inn heimavistarskóla fyrir
börn sín. Þá vinnst það, að
hægt er að skipta hópnum nið-
ur í deildir og fá 2—3 kennara
til að kenna hver sínum ald-
ursflokki samtímis. Oft fæst
líka meira út úr því að hafa
fleiri en einn kennara á hverj-
um stað, því að einum kennara
lætur betur að kenna þessa
námsgrein en öðrum og geta
þeir þá skipt því niður eins og
bezt h'entar. Með þessu mó+i
er líka nokkurn veginn tryggt
að nægur nemendahópur verð-
ur á hvern kennara, svo að
hagfræðilega séð verður slikur
skóli ódýrari í rekstri og léttara
verður fyrir stórt hérað að gei a
hann vel úr garði og búa hann
góðum tækjum. Það er rauna-
legt, að ekki skyldi fyrr verða
farin þessi leið í skólamálum
sveitanna, en reynslan á
Varmalandi gefur ótvírætt til
kynna, að hér er stefnt í rétta
átt. Margt fullorðið fólk gum-
ar af þvi í dag, að það hafi lært
miklu meira í þriggja mánaða
kennslu í tvo vetur í gamla
daga en blessuð börnin læri nú
á 6 árum í skóla. Slíkar full-
yrðingar rista venjulega ekki
djúpt, því að ef einhver ár-
angur átti að nást með svo
stuttri skólagöngu, hlaut það
að kosta mikla vinnu heima.
Allt nám kostar mikla vinnu
ef einhver árangur á að nást.
Það er gömul og ný staðreynd.
Það væri full ástæða til að
sveitabarn kæmi betur, undir-
búið í skóla en kaupstaðarbarn.
Það hefir verið í nánum tengsl-
um við dýr og jurtir frá því að
það man eftir sér. Það hefir
kynnzt hinum fjölbreyttu og
þroskandi sveitastörfum og
sjálft tekið þátt í þeim. Það
hefir meira verið og unnið með
fullorðnu fólki og þroskazt af
samfélagi við það, en flest
kaupstaðarbörn nú orðið um-
gangast næstum eingöngu jafn
aldra sína.
Héraðsskólarnir.
Mörg héruð á landinu eiga
sína héraðsskóla. Upphaflega
var skólum þessum ætlað að
vera menningartæki ungs fólks
í sveitum til að nema þar húm-
anistisk fræði og raunvisindi
nútímans. Á seinni árum hafa
skólar þessir nálgast meir og
meir að falla undir ramma
gagnfræðaskólanna í kaupstöð-
unum, í stað þess að starfa eins
og lýðskólanrir dönsku, eins og
þeim var þó upphaflega ætlað.
Víða eiga bændur mjög erfitt
með að senda böm sín í fram-
haldsskóla vegna manneklu
heima fyrir, enda þótt efna-
hagur og aðrar ástæður væru
fyrir hendi. Er það vitanlega
sorglegt þegar gott námsfólk
verður afskipt skólagöngu af
þessum ástæðum. Hitt er líka
algengt, að hópar barna úr
sveitum fara í gagnfræðaskóla
í kaupstöðum og búa þá hjá
skyldfólki og vinum, en á sama
tíma eru allmargir Reykja-
vikurunglingar í nemendahópi
héraðsskólanna heima í sveit-
inni. Oft eru þetta vandræða-
unglingar úr Reykjavik og öðr-
um kaupstöðum, unglingar,
sem ekki hafa getað eða feng-
ið að stunda nám í öðrum skól-
um. Hefur þetta auðvitað kom-
ið illa niður sums staðar og
rek ég ekki þá sögu lengra.
Önnur menningar-
hlutverk skólanna.
En ég hefi stundum hugsað
um það, hvort íbúar sveitanna
gætu ekki notað héraðsskólana
meir til menningarauka fyrir
sveitina. Ég á ekki við, að,
halda þar hallelúja samkomur
með tilheyrandi ölæði og slags-
málum, heldur fræðslumót,
umræðufundi, námskeið í bú-
vísindum, og hví ekki að halda
þar t. d. eina listsýningu á
ári fyrir héraðsbúa. Þegar ég
var í sveit fyrir um það bil 20
árum og tæplega þó, virtist
flestum bændum koma saman
um það, að engir væru ver
Framhald á 4. si5u.
ÞORVALDUR
ÞORVALDSSON,
kennari:
Þetta er síðari hluti framsögurœðu, sem flutt var
á vormóti Stúdentafélags Miðvesturlands í Bifröst
í Borgarfirði í vor. ■— Fyrri hiutinn birtist í
síðasta iölublaði Bœjarblaðsins.