Þjóðólfur - 27.10.1941, Qupperneq 2

2
ÞJÖÐÓLFUR
Islenzkir stjórnarhœttir
Kreppt að formœlendum
séréttinda
OVO nefnist bæklingur, sem
er nýútkominn eftir séra
Magnús Bl. Jónsson frá Valla-
nesi.
Hefur hann að geyma þá
römmustu gagnrýni á íslenzku
stjórnarfari, sem lengi hefur
sézt á prenti. Er hún flutt í rök-
föstu máli mergjaðra og oft
hnittinna orðtækja og líkinga.
— Kveður hér þó við annan tón
en þennan venjulega alvöru-
lausa og persónulega skæting,
sem við erum vanir að sjá í blöð-
unum og reyndar hættir að lesa.
Mátti þess og vænta, þar sem
hér ritar fullorðinn maður, sem
vel veit hvað hann er að fara.
Hin gamla og venjulega með-
ferð þjóðmálanna var komin vel
á veg með að venja allan al-
menning af því að taka slík mál
alvarlega, heldur líta á þau eins
og hvern annan spennandi kapp-
leik.
Höf. byrjar á sjálfum kjarna
málsins, þeirri stjórnskipulegu
vanþróun, að Alþingi hefur nú
misst gildi sitt sem æðsti vörð-
ur heildarhags, réttlætis og ör-
yggis í landinu. Hann bendir á
þá staðreynd, að þingið hefur
týnt trausti sínu og virðingu hjá
þjóðinni, vegna þess að helztu
stjórnmálaflokkarnir hafa
myndað jafnmörg yfirþing, sem
skipa Alþirigi fyrir verkum.
(Hefði mátt nefna það, að yfir-
þingin hafa nú tekið sér bæki-
stöðvar í sjálfu Alþingishúsinu).
Flokkarnir eru orðnir að inn-
byrðis andstæðum „ríkjum í
ríkinu“ og eiga í ófriði sam-
an lengst af. Með því að láta
þjóðina bera stríðskostnaðinn,
verða þessi yfirríki ærið dýr í
rekstri. En þegar bróðurhugur
samvinnunnar og hinna friðsam-
legu viðskipta (sem svo ósmekk-
lega eru nefnd ,,hrossakaup“)
grípur flokkana, verða þeir þó
enn þyngri á fóðrunum. Þá
verða þeir að leggja á atvinnu-
vegina margan aukaskattinn,
beinan og óbeinan.
Lýsing höf. á stjórnarástæð-
um í landinu er ófögur, en yfir-
leitt nákvæm og studd stað-
reyndum. — Skal ekki að sinni
farið inn á einstök atriði, en
mönnum ráðlagt að lesa heldur
sjálfan bæklinginn og gera það
með hlutlausum huga. Munu
menn þá komast að raun um,
að þetta ástand getur með engu
móti átt sér langan aldur héðan
af. Það hlýtur bráðlega að taka
snöggri breytingu með eða móti
vilja þjóðarinnar. Algengasta
lausnin er sú, að einræði sé
stofnað að þjóðinni fornspurði.
Slík hafa orðið örlög ríkja svo
tugum skiptir nú á síðasta hálf-
um mannsaldri. Auðvitað hefur
þetta verið að kenna fásinni og
fáfræði hlutaðeigandi þjóða,
sem og aftur á rætur sínar í
því, að leiðtogarnir höfðu ann-
að að hugsa en að fræða þjóðir
sínar um menningarlega stjórn-
háttu. Enda og í flestum tilfell-
um ekki þekkt þá sjálfir.
Gersamlega árangurslaust
væri nú að vera að skrifa um
þessa hluti og afhjúpa vanvirðu
hins ísl. stjómarfars, ef von-
laust væri um leiðréttingu á því.
Ef trúa mætti siðferðisvottorð-
um flokkanna hvers um annan,
þá' hefðum vér eflaust ekki við
annað að gera en að láta berast
með straumnum inn undir ein-
ræðið.
En að svo komnu skulum
við heldur líta á vottorð flokk-
anna um sjálfa sig og rannsaka
orsakir þess að þeir skuli samt
sem áður skila svo hörmulegri
útkomu.
Vér sjáum þá, að höfuðorsök-
in liggur í sjálfu stjórnskipu-
laginu, sem gerir stjórnfarið í
heild sinni að einum samfelldum
kappleik um völd og yfirráð.
Enginn hefur rétt sinn tryggð-
an, nema hann hafi stuðning
einhverra pólitískra samtáka
sem hafa náð yfirráðum í land-
inu. Allir aðrir verða að lifa á
náðarbrauði, sem getur brugðizt
þegar minnst varir. Og þegar á
það er litið, að á bak við sjálf-
an valdaflokkinn er líka annað
vald, kjósendavaldið, sem getur
steypt honum af stóli við næstu
kosningar, þá verður skiljanlegt,
að flokkunum þurfa ekki að
stjórna nein sérstök hrakmenni
til þess að stjórnfarið verði
samt alveg óþolandi og niður-
lægjandi fyrir þjóð, sem ann
frelsi sínu og veit að hún getur
enga menningu byggt upp nema
á grundvelli réttar, friðar og
öryggis.
Nú er grundvöllur hins rétta
demókratíska eða þjóðræðiiega
stjórnskipulags vel kunnur. En
vegna þess, að til er fleira en
eitt slíkt stjórnarform, þarf sér-
stakrar athugunar við, hvert
þeirra mundi henta oss íslend-
ingum hezt.
Hefur Þjóðólfur ekki viljað
hrapa að því að gera ákveðnar
tillögur um breytingar á stjórn-
arskránni, en vonar að geta gert
það áður en langt líður. Z.
NAFN Martins NiemöIIers,
hins mikla, þýzka kirkju-
höfðingja, er þekkt um allan
heim. En fæstir vita um hina
viðburðaríku æfi hans. I bók
sinni, „Kafbátsforingi og kenni-
maður“, lýstir hann á lifandi og
skemmtilegan hátt æfintýrum
sínum í heimsstyrjöldinni. Hann
var ungur sjóliðsforingi í ofan-
sjávarflotanum, þegar hún
brauzt út, var skipaður í kaf-
bátsþjónustu og varð sjálfur
kafbátsforingi á ungum aldri.
Niemöller varð brátt kunnur
fyrir dugnað sinn og skyldu-
rækni. Og þótt menn hati stríð,
er ómögulegt annað en dást að
kjarki og þreki þessara manna.
Eftir stríðið hóf Niemöller
guðfræðinám, og ákvað að verða
prestur. Hann var mjög þjóð-
ernissinnaður og gekk meira að
segja í nazistaflokk Hitlers, en
sagði skilið við þann flokk 1933,
þegar Hitler ætlaði að neyða mót-
mælendakirkjuna undir flokks-
aga nazista. Síðan hefur hann
átt í stöðugri baráttu við Hitler
og flokk hans. Niemöller skipu-
lagði andstöðu presta og ann-
arra kirkjunnar manna gegn
Hitler á árunum 1933—1937.
Þá var honum varpað í fanga-
búðir. 2. marz 1938 var hann
dæmdur í 7 mánaða fangelsi.
Þegar hann hafði afplánað þann
dóm, var hann ekki látinn laus.
0g er hann ennþá fangi þýzkra
nazista. (Adv.)
fyllilega ljóst, að málstað þeirra
er þann veg farið, að þögnin
hæfi honum bezt.
Formaðurinn ver miklu rúmi
í blaðinu Tíminn til að hnekkja
gagnrýni Þjóðólfs á verðlags-
eftirlitinu. Rökþrot hans afhjúp-
ast greinilegast af þeirri stað-
hæfingu, að það séu sambæri-
legar framkvæmdir „að byrgja
ljósin í London, þegar loftárás
er yfirvofandi“ og halda uppi
eftirliti með vöruverði. Mundi
lögreglunni í Reykjavík t. d.
ekki þykja það fremur einfalt
mál að stöðva áfengisflóðið, ef
hún þyrfti ekki annað en skrúfa
fyrir einn krana eða taka
straum af einni háspennu-
leiðslu? — Gallinn er bara sá,
að þetta eru ekki sambærilegar
framkvæmdir. Hið síðara er
mun flóknara og því ekki sam-
bærilegt við hið fyrra. Sama
máli gegnir um samanburð á
verðlagseftirliti og myrkvun
borga. Það mun gefa nægilega
glögga hugmynd um, hvernig
málstað Guðjóns Teitssonar sé
háttað, þegar hann neyðist til
að gera slíkar firrur að uppi-
stöðu í vörn sinni fyrir hinu til-
gangslausa fálmi Eysteins Jóns-
sonar, sem nefnt er verðlags-
eftirlit.
„Svari“ Guðjóns Teitssonar
við gagnrýni Þjóðólfs er raun-
verulega gerð full skil með því
að benda á þetta augljósa tákn
um rökþrot hans. En þó þykir
rétt að benda hér á nokkur önn-
ur atriði, fyrst á þessi mál er
drepið á annað borð.
Þjóðólfur telur það til auka-
atriða í þessu máli, hvort ein-
hver verzlun kynni að eiga í
fórum sínum 10 eða 20 poka af
'T' HE Reader’s Digest“, er
»» ^ talið vera eitt hið bezta
tímarit, sem út kemur í hinum
enskumælandi löndum. I októ-
berheftinu 1940 er grein eftir
Lawrence Sullivan, sem um 15
ára skeið hefur stundað ritstörf
í Washington. Greinin heitir:
„Hin nákalda hönd skrifstofu-
valdsins“, og hefst á þessa
leið:
„Hið þýðingarmesta úrlausn-
arefni þjóðar vorrar, er að
stöðva og hemja hið taumlausa
og lamandi skrifstofuvald. Und-
ir lausn þessa vandamáls er það
komið, hvort amerískir þjóðlífs-
hættir fá haldið velli framvegis.
Þetta losaralega stjórnarfar
vort með allt of mikla yfirbygg-
ingu og einræðisbrölt hefur þeg-
ar tekið um kverkarnar á öllu
viðskiptalífi þjóðarinnar.“
„Á síðastliðnum 140 árum
hefur fólksfjöldinn 25 faldazt,
en þjónustulið samveldisstjórn-
arinnar hefur margfaldazt
17,950 sinnum. Meira en 700
sinnum örar en fólksf jölgunin. I
þessu er innifalið 10 ráðuneyti,
134 stjórnarskrifstofur, deildir,
nefndir o£ ráðunautar, og 68
Framhald af 1. síðu.
hveiti með gömlu verði. Blaðið
lítur ennfremur svo á, að al-
meninngur gæti ekki talizt
ábyrgur fyrir því, þótt fyrirtæki
eins og KRON ætti nokkra poka
af matvöru, þegar verðfallið
kæmi. Það yrði að vera skaði
félagsins, ef aðrir gætu boðið
vöruna með lægra verði.
Guðjón Teitsson bendir á, að
til séu margar misdýrar teg-
undir af hveiti. Sé af þeim
ástæðum m. a. erfitt að koma
við hámarksverði. En vill Guð-
jón gefa upplýsingar um það,
hvernig hann með núverandi
verðlagseftirliti tryggi það, að
ódýrari tegundirnar séu ekki
seldar sem dýrari tegundir?
Þá skal Guðjóni Teitssyni
bent á það, að þungamiðja þessa
máls er ekki þar, sem blandað
er saman af tveim kolabílum eða
hellt saman úr tveim hveitipok-
um. Það eru viðskiptin við út-
lönd, sem hér um ræðir og við-
hald þess siðgæðis í verzluh og
viðskiptum, sem hverri óspilltri
þjóð er brýn nauðsyn að vernda
vel. Islenzka þjóðin hefur verið
leidd á refilstigu af þeim öflum,
er nota Guðjón Teitsson sem
eitt lítið peð í skák sinni. Fjár-
hags- og viðskiptamálum henn-
ar hefur verið þann veg stjórn-
að að undanförnu, að varða
mundi þungum viðurlögum, ef
ábyrgð yrði komið fram á hend-
ur hinna pólitísku loddara. Mál-
efnum þjóðarinnar hefur verið
stýrt af pólitískri óhappastjórn
og þægum og lítillátum þjónum
hennar. Takmarkið hefur verið
tvíþætt: Að tryggja hag og af-
komu fárra manna og villa fólk-
inu sýn með því að veifa fram-
an í það pólitísku villuljósi.
sjálfstæðar stofnanir. Hinn
samanlagði starfsmannafjöldi
er yfir eina milljón.“
Þá segir greinarhöfundur, að
af öllu því þjónustuliði samveld-
isstjórnarinnar, sem gert er ráð
fyrir á fjárhagsáætlun ársins
1940, hafi nálega helmingurinn
bætzt við síðan 1933. Hinar
margvíslegu laga- og reglu-
gerðamyllur stjórnarinnar fram-
leiða slík ógrynni af nýjum laga-
ákvæðum og fyrirmælum, að
það er ekki á valdi nokkurs
manns að vita skil á þeim öllum.
Sem dæmi nefnir greinarhöf-
undur kaupmann nokkurn, sem
kærður var fyrir einhvers kon-
ar ólöglega sölu á 100 pundum
af sykri. Kaupmaðurinn hafði
ekki minnstu hugmynd um, að
hann væri að brjóta lög með
þessari sölu, en 21 þjónar
stjórnarinnar vitnuðu gegn hon-
um og töldu hann sekan við 20
ákvæði. Kaupmaðurinn leitaði
ráða hjá samveldisþingmanni,
sem var vinur hans, og þessi
þingmaður fullvissaði kaup-
manninn um, að engin þau lög
væru til í lagasafni ríkisins, er
gerðu hann brotlegan fyrir
Fétur Sigurðsson:
Hcettuleg stjórnmálatízka

Veggíóður |
í
í fjölbreyttu urvali, ;♦;
nýkomið. >*<
Veggföðursverzlun
Victors Helgasonar, $
Hverfisgötu 37. Sími 5949. ;♦;
í
Reynið
Svana-kaffi
Fœst í nœstu búð.
I
Kaupið og lesið
Heilbrigt líf.
Það borgar sig. Skrifstofa
R. K. 1., Hafnarstræti 5
tekur á móti áskriftum.
Gerið afgreiðslunni tafar-
laust aðvart, ef vanskil
verða á blaðinu.
ISLENZK MALNING
þessa sölu. Samt sem áður var
kaupmaðurinn dæmdur í 60
daga fangelsisvist. Auðvitað
samkvæmt ákvæðum einhverra
stjórnskipaðra nefnda. I Banda-
ríkjunum verða bændur að
senda skýrslur í 20 mismunandi
staði, að minnsta kosti, járn-
brautarfélög í 11 staði, bankar
í 17 staði, smásölubúðir í 26
staði o. s. frv.
Hvað sannar nú þessi ískyggi-
lega og hættulega þróun? Hún
sannar hvorki meira né minna
en það, að þetta sem vér köllum
lýðræði, er eitthvert afskræmi,
sem vér trúum á í blindni, en er
allt annað en það sem vér þrá-
um og meinum með þessu fal-
lega hugtaki, sem fyrir mönn-
um vakir, er þeir tala um lýð-
ræði. Það, sem menn meina með
þessu orði, lýðræði, er í raun og
veru lýðfrelsi og þjóðræði. Þar
Þar sem slíkt stjórnskipulag,
sem vér höfum kallað lýðræði,
situr að völdum, búa menn
hvorki við lýðfrelsi né þjóð-
ræði, því að hvorki er lýðurinn
frjáls í athafnalífi sínu og ekki
heldur ræður þjóðarviljinn sem
heild. Heldur er þar æfinlega
eins konar flokkseinræði, nema
þegar menn neyðast til þess að
mynda sambræðslustjórn, af
því að hitt fyrirkomulagið getur
ekki blessazt.