Þjóðólfur - 29.09.1942, Blaðsíða 4

ÞJOBOLFCR
Þriðjudagurinn 29. sept 1942.
Bókmenntaþættir
Vísindi og þjóðtrú. Gísli
Oddsson biskup i Skálholti
var einn hinna fáu 17. aldar
manna, ,er lét sig náttúru-
íræöi varöa. Hann var sonur
Odds biskups Einarssonar og
tók biskupsvígslu 1632. Lærð-
ur var hann allvel, íróöur „og
einn hinn bezti prédikari á
þeim dögum”. Hann samdi
tvö rit í því skyni aö fræöa út
lendinga um landfræði og
náttúru íslands. Nefndust
þau íslenzk annálabrot og
Undur Islands. Þau voru
frumrituö á íslenzka tungu
en snúiö' á latínu af dóm-
kirkjupresti biskups, séra
Katli Jörundssyni. Frumrit
biskups er nú löngu glataö,
en þýöing séra Ketils hefur
varðveitzt til þessa dags.
Jónas Rafnar læknir hefur
nú snúið þessum ritum á ís-
lenzku en Þorsteinn M. Jóns-
son bókaútgefandi á Akur-
eyri gefið út. Er þetta snotr-
asta bók, 135 bls. að stærð,
prentuö á góöan pappír og
bráðskemmtileg aflestrar. Ann-
álabrotin ná yfir árin 1106—
1636, en fjölda margra ára er
að engu getiö. Lúta viðburöir
þeir, sem til eru tíndir, eink-
um aö náttúru landsins og
landafræði þess. Er þar margt
óheyrilegra tíðinda og ýkju-
frásagna. — í undrum ís-
lands er lýst dýralífi lands-
ins, hnattstööu þess, hafísum,
jaröskjálftum, eldgosum og
kynjaverum. Þar er landfræöi-
leg lýsing landsins, frásagnir
um gróöurfar þess, lýsing
þjóöar og þjóöhátta, frásagnir
um náttúrufræöileg fyrirbrigði
og ýmislegt fleira.
Báöir þessir ritlingar gefa
ágæta glögga hugmynd um
skoöanir 17. aldar manna á
náttúrunni og landinu. Þaö,
sem þá var tekiö fyrir góð'a og
gilda vöru, tilheyrir hégiljum
og hindurvitnum aö dómi nú-
tímans. Náttúru-,,vísindi” Gísla
biskups Oddssonar eru því tal-
in til þjóötrúar af hálfu 20.
aldar manna. Og ritlingar
hans gefa merkilegar upplýs-
ingar um ýmis atriöi þjóðtrú-
ar og þjóðhátta á íslandi. Jón-
as Rafnar á þakkir skiliö fyrir
þýöinguna og Þorsteinn M,
Jónsson fyrir útgáfima.
* * *
Æfisaga göfugmennis. Rúss-
neski aðalsmaðurinn Krapot-
kin fursti er í röö hinna
mestu göfugmenna, rithöfunda
og mannvina, sem uppi hafa
verið allt frá örófi alda. Hann
var af hinum tignustu ætt-
um í Rússlandi og átti sér
vísan samastaö 1 náðarsól
einvaldans. En réttlætiskennd
hans, mannúð og drengskapur
skipaöi honum á allt annan
staö. Hann varð málsvari
lúnna undirokuðu og smáðu
og hvatti hina „kúguöu stétt”
til aö hrinda af sér okinu.
Hann fórnaði hylli keisarans,
auöæfum og veraldargengi
fyrir hugsjónir sínar. Hann
lék um skeið tveim skjöldum,
hélt aö yfirvarpi uppi sam-
bandi sínu viö keisarahiröina
en vann aö hugðarmálum
sínum í kyrrþey aö tjalda-
baki. Síðar var honum varpað
í dýflissu „valdstjórnarinnar”,
þar sem harörétti og sjúkdóm-
ar gengu næst lífi hans. Hon-
um tókst að sleppa úr fang-
elsinu á hinn æfintýralegasta
hátt og komast til annarra
landa. Dvaldist hann síöan í
Vestur-Evrópu um langa hríð
sem bláfátækur, landflótta rit-
höfundur, ofsóttur og umset-
inn af sporhundum keisar-
ans. Hann varö heimskunnur
fyrir vísindastörf og rit-
mennsku, en veröur þó ekki
metinn minna fyrir göfug-
mennsku sína, drengskap og
réttlætiskennd.
Ævisaga Krapotkins, sem er
sígilt verk og ein hin bezt
geröa sjálfsævisaga heimsbók-
menntanna, kom út í íslenzkri
þýðingu nú fyrir skömmu síð-
an. Þýðandinn er Kristín ÓI-
afsdóttir, læknir, en ísafold-
arprentsmiöja útgefandi. Er
þetta mikiö verk nálega hálft
fjórða hundrað blaösíður í
stóru broti, prýtt nokkrum
heilsíöumyndum eftir Kurt
Zier og vandaö aö öllum frá-
gangi.
* * *
Nýtt smásagnasafn. Síðasta
áratug hefur Halldór Stefáns-
son vakiö á sér vaxandi eftir-
tekt meö smásögum þeim, er
hann hefur ööru hvoru birt,
Heimskringa hefur nú gefið
út nýja bók eftir Halldór, er
hann nefnir Einn er geymd-
ur. Er það þriöja bók höfund-
arins og safn smásagna eins
og hinar fyrri. Bera þessar
sögur Halldórs vitni um vax-
andi þroska og tækni, og
verður ekki um þaö deilt, aö
hann er í röð hinna liðtæk-
ustu höfunda á vettvangi ís-
lenzkrar smásagnageröar.
Hann ritar hreint og látlaust
mál og stílinn er þróttugur
og viöfeldinn. Athyglisgáfa
höfundarins er rík’ og frásagn-
arhæfileikar ótvíræöir. Hann
er frumlegur í efnismeðferö
og mörg yrkisefnin nýstárleg.
Sumar sögur hans, s. s. Hern-
aðarsaga blinda mannsins,
eru fáguö listaverk og líkleg-
ar til langlífis í heimi ís-
lenzkra bókmennta. Aörar
bera meö sér sjaldgæfa inn-
sýn í hugarheim barnanna og
næma samkennd með þeim
vanmegna og smáu.
Halldór á sér nú oröiö ör-
iiggt sæti á bekk íslenzkra rjt-
höfunda og leikur ekki á
tveim tungum, að hann skip-
ar þaö meö sóma.
Gríma. Seytjánda hefti
Grímu, tímarits þeirra Jón-
asar Rafnars og Þorsteins M. |
Jónssonar fyrir íslenzk ’ þjóð-
leg fræöi, er nýkomið út. Hef-
ur þetta rit þá náö miklu
hærri aldri en flestir munu
hafa búizt við í upphafi og
auöveldara reynzt til fanga j
með efni til þess, en mátt hefði ;
ætla. Viröast ritstjórarnir hafa
af nógu að taka i Grímu, þótt
ef til vill veröi ekki talinn
ýkja mikill fengur í öllu því,
sem til hefur veriö tínt í þess-
um sextán heftum, sem út
eru komin. En hvaö um þaö,
Gríma mun ávalt veröa talin
í röð hinna helztu þjóöfræöa-
safna vorra og fer fjarri, að
þar ráöi stæröin ein. 1 þessu
síöasta hefti er margt ágætt
efni og eru engin þreytumerki
sjáanleg á útgáfunn.
Kvöldvðku
heldur Blaðamannafélag ís-
lands í Oddfellowhúsinu,
í kvöld, þriðjudaginn 29. þ. m.,
kl. 9 síðdegis.
SKEMMTIATRIÐI m. a.:
Ávarp: Skúli Skúlason.
Einsöngur. Þorsteinn Hannes-
son.
Upplestur: Ragnar Jóhannesson.
Mannlýsing.
Píanósóló: Hallgrímur Helga-
son.
Um daginn og veginn
Árni Jónsson frá Múla.
Draugasögur í myrkri: Árni Óla
blaðamaður.
Dans.
Þulur kvöldsins verður Skúlí
Skúlason. Skemmtunin hefst
klukkan 9.
stund víslega.
Engin borð tekin frá.
Aðgöngumiðar seldir í Bóka-
verzlun Eymundsson og á af-
greiðslu Fálkans og Morgun-
blaðsins.
Aðeins fyrir íslendinga.
Skrifsofa Þjððveldismanna
er á Skðlavfirðustfg 3
(miðhæð,) simi 4964.
Opið kl. 4—7.
Kjfirskrð liggur frammi.
Upplýsingar um kosning-
arnar veittar.
Listi Þjððveldismanna er
E -lisií.
!2£iJ2i2C}CID52íaí2iaD
Á myndinni sést Rossevelt forseti óska til hamingju ungum flugmanni,
sem skotið hefur niður fjórar japanskar flugvélar í árásinni á Pearl
Harbour og verið sæmdur heiðursmerki fyrir. Við hlið flugmannsins
stendur móðir hans.
Til brúðar- og tækifærisgjafa
Fíölbreytf árval af allskonar
Krísfal- og
Keramí jvörum.
iiamMðooa mynðliítraskdlínn
Kennaradeild: Sérmenntun kennara í handíðum og teikningu.
Myndlistadeild: Listmáiun, teikning, svartlist.
Kvöldnámskeið: Fyrir börn: Teikning, trésmíði, pappavinna.
Fyrir fullorðna: Teikning og meðferð lita, auglýsingaskrift,
leðurvinna, bókband. tréskurður, húsgagna- og rúmsæis-
teikning, litafræði.
Innritun nemenda fer fram í skrifstofu skólans, Grundarstíg
2A ^sími 5307) daglega kl- 4—6. Kennsluskrá skólans fæst
þar ókeypis.
Hin þekkta skáldsaga
KAPITÖtA
er komin út í nýrri útgáfu.
Fæst hjá næsta bóksala
og gegn eftirkröfu beint frá
útgefanda.
Útgáfan Lampinn,
Háteigsveg 11,
Reykjavík.
Börn og unglíngar
geta fengið atvinnu við að bera Þjóðólf til kaupenda
AFGREIÐSLAN LAUFÁSVEGI 4. SÍMI 2923
I
BURSTIÐ
TENNUR YÐAR
ÚR
Dr. West’s
Tannkremi