Þjóðólfur - 01.10.1942, Síða 1
Ötgefandi: MUNINN hJ.
Afgreiðsla og auglýsingar:
Laufásvegi 4, sími 2923.
Þjóðólfur kemur út á hverjum
mánudegi og aukablöð eftir
þörfum. Verð kr. 2.00 á mán-
uði. í lausasölu 30 aurar.
Áskriftargjöld greiðist
fyriríram.
Víkingsprent h.f.
Kosning stendur yfir hjá lög-
manni. Kosið er í Menntaskólanum.
Munið cftir að .kjósa áður en þér
farið úr bænum. Listi Þjóðveldis-
manna er E-listi.
X E-listinn.
* * *
Húsnæðiseklan. Ríkisstjómin hef-
ur gefið út bráðabirgðalög í húsnæð-
ismálunum. Veita þau heimild til að
taka leigunámi sumarbústaði í næstu
sýslum handa húsnæðislausu fólki í
Reykjavík, svo og heimild til að bera
út fólk, er með ólöglegum hætti hef-
ur fengið húsnæði í Reykjavík. Lög
þessi eru sprottin af tillögum bæjar- '
ráðs til lausnar húsnæöisvandræð- 1
anna. En við lagasetninguna hef- j
ur aðalatriði tillagna bæjarráðs t
gleymzt, sem sé miðlun þess hús-
næðis, sem fyrir hendi er í bænum. I
— Löggj afarvaldinu fatast ekki enn
tökin í húsnæðismálunum!
* * *
Loftvarnaæfingin. Hin sameigin-
lega loftvamaæfing setuliðsins og
borgaralegra yfirvalda fór fram á
þriðjudagskvöld. Æfingin tókst mjög
sæmilega í öllum höfuðatriðum.
Starfsmenn loftvamanna mættu yf-
irleitt vel og myrkvunin tókst all-
vel. Nokkur brögð voru að því að bíl-
stjórar, er kvaddir höfðu verið út,
mættu ekki. — Starfsmenn loftvarn-
anna teija sig hafa lært talsvert af
æfingunni. Hins vegar er verulegur
skortur á áhöldum og loftvarna-
byrgjum. Torveldar það gagnsemi
loftvamanna.
* * *
Árás á skip. Á þriðjudagsmorgun
gerði þýzk flugvél árás á íslenzkt
skip, sem var á fei'ð við Austurland.
Varpaði flugvélin sprengjum að
skipinu og skaut á það af vélbyssum.
Manntjón varð ekki af völdum árás-
arinnar. Skipsmenn skutu á flugvél-
ina af vélbyssu, en mxmu ekki hafa
hæft hana.
* * *
Garðyrkjuritið, ársrit Garðyrkju-
félags íslands, er nýkomið út. Er riti
þessu stórvel farið um efni og frá-
gang. Það flytur fjölþætt og mjög
athyglisvert efni um garðrækt og á-
hugaefni garðyrkjumanna. Það er
myndum skreytt og vandað að öllum
frágangi. Allir þeir, er láta sig garð-
rækt og jarðyrkju varða, ættu að
halda þetta stórmyndarlega rit. —
Ritstjóri þess er Ingólfur Davíðsson.
* * *
Verkfall i brauðgerðarhúsum. í
gærraorgun hófst verkfall i brauð-
gerðarhúsum bæjarins. Orsökin var
smávægilegur ágreiningur út af
kaffitíma. Bakarasveinar vildu hafa
hálfrar stundar kaffihlé innifalið í
8 stunda vinnudegi. Meistarar vildu
hafa 20 mínútna kaffihlé í átta
stunda vinnudegi eða 15 mínútur í
dagvinnutímanum (8 stundunum) og
aðrar 15 mínútur í eftirvinnutima,
sem næði 2 klukkustundum. Um
þetta náðist ekki samkomulag — og
kom til verkfalls.
* * *
Munið eftir að kjósa áður en þér
farið úr bænum! Kosið er í Mennta-
skólanum. Listi Þjóðveldismanna er
E-listi.
X E-listínn!
IL árg. rimmtudagurinn 1. okt. 1942. 38, tolublað
GÓÐUR vinur minn einn, sem uppalinn er í sveit,
hefur sagt mér, að þegar hann var barn í föður-
húsum, hafi hann aldrei þurft að spyrja, hvaðan
þeir væru, sem komnir voru, ef um innansveitarmenn
var að ræða.
Án þess að sjá komumann, vissi hann upp á hár, hvort
hann var frá Gili eða Hóli, Þverá eða Mel.
Það var ekkert dularfullt við
þessa vitneskju drengsins. Hann
var bara lygtnæmari en fólk er
flest. Hver bær í sveitinni hafði
sína sérstöku lygt, þægilega eða
óþægilega eftir atvikum. Heim-
ilismenn drógu þennan dám
með sér, hvert sem þeir fóru,
og gáfu sig þannig ósjálfrátt til
kynna, hverjum þeim, sem
hafði nægilega næmi til að
skynja þá breytingu, sem á and-
rúmsloftinu varð við komu
þeirra. Tóbakskarlarnir þurftu
auðvitað að sjá framan í gest-
inn, áður en þeir gátu vitað
hvaðan hann var og höfðu þeir
þó margfalda lífsreynslu á við
drenghnokkann.
Hæfileikar manna eru með
margvíslegum hætti. Tossinn,
sem átti bágt með að læra litlu
töfluna, getur verið miklu fljót-
ari að skynja sitthvað, sem ekki
er áþreifanlegt, en námshestur-
inn, sem leikur sér að öfugum
tugabrotum áður en hann fellir
barnstennurnar og gleypir í sig
trigonometriu á fermingaraldri.
Harðgreindir menn og rökfastir
geta verið með því marki
brenndir, að eiga bágt með að
skilja fyrr en skellur í tönnum.
Slíkum mönnum hættir ekki við
að tala eins og „fávísar konur“.
Og þó getur „fávís kona“ verið
naskari en þeir. Mælt er að
Briand hafi lýst Poincaré á
þessa leið; „Poincaré veit allt,
en skilur ekkert“. Þessir tveir
frönsku stjórnmálamenn komu
mjög við sögu fyrir nokkrum
árum.
Með allri þeirri almennu
fræðslu, sem nú er í té látin,
ræðui- að líkum að nútímamenn
viti miklu meira, en undan-
farnar kynslóðir. En því verður
tæplega haldið fram að skiln-
ingurinn hafi aukizt að sama
skapi. Víst er um það, að heim-
urinn hefur sjaldan látið blekkj-
ast eins herfilega og np-.Há-
menntaðar þjóðir freistast til á-
trúnaðar á allskonar skottu-
lækna. „Straumur og skjálfti‘‘,
froðufellingar og tungutal eru
daglegir viðburðir á pólitískum
vakningarsamkomum víða um
heim. Menn eru hættir að
þekkja náungann á lygtinni og
átta sig ekki þó loft allt sé lævi
blandið. Á þessari mestu öld
vísinda og tækni láta milljónir
manna læsa sig, líkama og sál,
í kyrkigreipar miskunnarlauss
einræðis. Sá, sem til vamms
segir, er ekki lengur vinur tal-
inn, heldur fjandmaður. Frjáls
hugsun er metin á borð við
mannskæðar farsóttir, og ekki
linnt látum fyrr en búið er að
sótthreinsa heilar þjóðir fyrir
slíkri pest. Listamenn og rithöf-
undar, sem fleira sjá en holt
þykir, mega teljast góðu bættir,
ef látið er nægja að binda fyr-
ir augu þeirra og vit. Þegnskap-
arskyldunni er ekki einusinni
fullnægt, þótt kysst sé á vönd-
inn. Menn verða að tigna þann,
sem á svipunni heldur. Svona
er umhorfs í menningarlífi þjóð-
anna á meginlandi Evrópu,
hvort sem litið er austur eða
vestur.
Þegar jarðskorpan herpist
saman suður á Balkanskaga er
hægt að greina hræringarnar á
landskjálftamæli hér í Reykja-
vík. Á sama hátt má greina
þjóðfélagshræringar suður í
heimi út til yztu annesja á ís-
landi. Frelsisaldan, sem fór um
Norðurálfuna snemma á 19. öld-
inni náði einnig til íslands. Ó-
frelsisaldan, sem yfir skellur 100
árum síðar, nær ekki síður hing-
að. Því fer fjarri að nokkur þori
að prédika einræði hér á landi.
En þó mætti það fyrirmunun
kallast, ef íslenzka þjóðin gæti
ekki áttað sig á þeim einræðis-
einkennum, sem hér eru á ferð,
svo augljós sem þau eru. Ein-
stakir íslenzkir stjórnmálamenn
hafa gert sig bera að því árum
saman, að meta menn eftir því
einu, hvers pólitísks stuðnings
af þeim megi vænta. Ungir
menn eru greindir, áður en þeir
fara í andstæðan stjómmála-
flokk. Eftir það eru þeir heimsk-
ingjar. Sauðtryggur leirhnoðari
er stórskáld, ef hann er flokks-
bróðir. Stórskáldið yrkir „illa
rimaðar blaðagreinar“, ef hann
er ekki réttrar skoðunar. Organ-
leikarinn „kann ekki að spila“,
ef hann hefur skráð nafn sitt á
vanþóknanlegt plagg. Málar-
inn býr ekkert til nema „klessu-
verk” og „ljótleik”, ef hann
ef hann hneigist til rangrar trú-
ar. Rithöfundurinn fær hæstu
heiðurslaun, meðan von er um
atfylgi. Ef hann bregzt, er hann
sviptur styrknum og mannprð-
inu með. Gamall maður er svipt
ur lítilfjörlegum skáldstyrk, af
því sonur hans hefur gengið af
trúnni.
Þessi skifting í hafra og sauði
eftir pólitískum skoðunum nær
miklu lengra en til þeirra, sem
starfs síns vegna vekja á sér
alþjóðarathygli, eins og lista-
menn og rithöfundar. Heiðar-
legur kaupmaður má ekki
vænta þess, að honum sé „hjálp-
að um innflutning, sem vel má
ráðstafa öðruvísi“, meðan hann
fylgir andstöðuflokki. Gjald-
þrotafyrirtæki eru reist frá
dauðum“, ef þau eru talin lik-
leg til að gefa pólitískan ávinn-
ing. Skipherra, sem getur náð út
strönduðum togara með „berum
höndum", er sviftur starfi, ef
hann þverskallast við að borga í
flokkssjóð. Iðnaðarmaðurinn
fær því aðeins innflutning til
nýrrar framleiðslu, að hann taki
einhvern rétttrúaðan í félag við
sig. Verzlunarfólk má ekki fá
lögskipaða dýrtíðaruppbót eins
og aðrar launastéttir, af því að
það kann ekki að kjósa rétt.
Verkamenn heita „malarskríll“
og' útgerðarmenn „Grímsbylýð-
ur“ af því vonlaust er um fylgi
þeirra. Og sjómennirnir lifa á
„hræðslupeningum“ af því þeir
hafa tekið skakkan „kúrs“ í póli-
tíkinni.
Þeir, sem hafa fylgzt með
pólitískum ferli Jónasar Jóns-
sonar vita, hvert hugur hans
stefnir. Það er varla til sá þátt-
ur í fari hans, sem ekki gæti
verið tekinn beint úr persónu
þeirra, sem umsvifamestir hafi
verið í boðun og framkvæmd
einræðisins. Munurinn er aðal-
lega sá, að Jónas siglir undir
fölsku flaggi. Hann löðrar allur
í lýðræðisvaðli, meðan hann er
að sæta færis að læðast aftan
að þjóð sinni. En maður, sem
er jafn blindur á alla kosti
þeirra, sem honum eru and-
stæðir og alla galla þeirra, sem
honum eru auðsveipir, býr yfir
því hreinræktaða ranglæti, sem
er lífsskilyrði hvers þess, sem
vill verða fyrirmyndar þjóðar-
böðull. Hann hefur gert fleiri
mönnum rangt til en nokkur
annar íslendingur frá því land
byggðist. En það er einkenni
þeirra, sem gera öðrum rangt
til að þeir verða sjálfum sér til
réttlætingar, að halda áfram að
ofsækja þann, sem fyrir rang-
læti þeirra hefur orðið. Það get-
ur ekkert friðþægt slíka menn,
nema að sá, sem ofsóttur hefur
verið, láti af ótta eða eiginhags-
munalivöt leiðast til að þýðast
ofsækjandann. Jónasi hefur
með hótunum eða fríðindum
tekizt að ná steinbítstaki á
flokksmönnum sínum. Hann
kennir kuldans frá þessum
undirokuðu mönnum svo bitur-
lega, að honum finnst hann vera
staddur í íshúsi, þegar hann er
með flokksbræðrum sínum á
þingi. En hann yljar sér við þ.að
í íshúsvistinni, að kúga þessar
„bændalyddur“ og þessa „lang-
skólagengnu dáta“ til að fylgja
sem flestu af því, sem þeim er
þvert um geð. Stöku sinnum er
eins og endurminningin urp
horfinn manndóm veki þennan
undirokaða lýð til mótþróa. En
slík mannalæti fá venjulega
skjótan endi. Þeim er þá brigsl-
að um drottinssvik. Ef allt ann-
að bregst, hótar Jónas að fá
„kast“, og þá er flestum öllum
lokið.
Jónas Jónsson hefur orðið að
sætta sig við það í 8 ár, að sjá
menn, sem hann þykist hafa
tekið upp af götu sinni, skipa
ráðherrastöður af flokksins
hálfu. Hann þakkaði áróðri sín-
um viðgang Framsóknar í kosn-
ingunum 1934. Hann þóttist
æðstu launa verður. En þegar
til stjórnarmyndunar kom, var
hann dæmdur úr leik vegna
skapbresta sinna. Þetta hefur
honum sviðið hvern dag, sem
síðan er liðinn.
Nú er Jónas farinn að reskj-
ast. Eftir kosningar í haust ætl-
ar hann ekki að láta víkja sér
til hliðar — nú eða aldrei!
Með tilstyrk Sambandsins á
að kúga Framsókn. En það þarf
meira til. Til að ná völdunum
þarf samvinnu við einhvem
annan flokk eða flokka. Og hvar
er þá fylgis að vænta?
Margt bendir til þess að Stef-
án Jóhann verði til í tuskið. Það
hlaut að vekja eftirtekt, að
róttækasti maður Alþýðuflokks-
ins, Jón Blöndal, varð að víkja
af framboðslistanum, þó flokk-
urinn hafi haft hann á oddi í
undanförnum deilum. Andi Ste-
áns Jóhanns svífur yfir vötnum
Alþýðublaðsins og lægir öld-
urnar, ef á þarf að halda. Það
eina, sem aftrað gæti Alþýðu-
flokknum frá, að ganga í sæng
með Framsókn enn á ný, er ótt-
inn við kommúnista. En þeir
mundu sennilega sjá sér hag í
því, að vera í fullkominni and-
stöðu við hverja þá stjórn, sem
setti upp jafn tilvalið skotmark
og Hriflumanninn.
En svo eru fleiri möguleikar
til að svala 8 ára valdadraum
Jónasar Jónssonar. Það er öllum
kunnugt hver samdráttur hefur
verið á þeim Jónasi og Ólafi
Thors um langan aldur. Báðir
hafa að baki sér fjársterk og
voldug fyrirtæki. Gróðafíkn
Sambandsins er engu minni en
Kveldúlfs. Hér er því um sam-
eiginlega hagsmuni að ræða,
Fmmhald á 3. síðu.