Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.02.2020, Qupperneq 8

VETTVANGUR
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.2. 2020
Ég tilheyri stétt hins talandi fólks. Það erákveðinn hópur sem er iðulega fenginntil að spjalla um allt mögulegt. Senni-
lega vegna þess að fólk kannast við mig, ég
hef oft alls konar skoðanir (sem stundum
koma mér í vandræði) og ég veit til hvers er
ætlast í svona þáttum. Svo hef ég líka skiln-
ing á því að það getur verið erfitt að fá fólk
og því yfirleitt tilbúinn að mæta.
Einn af þessum föstu liðum eru fréttir vik-
unnar, sem allar útvarpsstöðvar hafa haldið
úti frá því menn fundu upp leið til að dreifa
útvarpsbylgjum. Þar er fólk boðað til að tala
um það sem helst gerðist í vikunni, fara yfir
stóru málin og jafnvel einhverjar skemmti-
legar fréttir í lokin. Það gerði ég einmitt í
gær.
Þetta er oft skemmtilegt. Helsti gallinn er
mögulega þegar einhver mætir og er bara
með eitt mál á heilanum. Allt bliknar í sam-
anburði við að fram undan sé hönnunarsýning
eða tónleikar eða bara hvað sem er. Reglan
er að forðast svoleiðis fólk, sem getur verið
erfitt því það er nefnilega alltaf svo rosalega
æst í að mæta. Samt er gott að hafa svoleiðis
fólk á lista því oft er þetta á ókristilegum
tíma.
Draumaviðmælandinn er frekar léttur en
samt með skoðanir. Ekki beint í pólitík en
hefur samt ákveðna sýn í þeim málum. Það er
óneitanlega líka lykilatriði að hann hafi fylgst
með. Vinur minn einn, sem býr í útlöndum,
hefur gaman af því að koma í svona þætti.
Honum finnst það líka fínt til að láta vita að
hann sé staddur á landinu. Virðist alltaf vera
með allt á hreinu fyrir þátt en segir svo þegar
litið er á hann: Tjah. Ég hef nú bara verið í
útlöndum og ekki náð að fylgjast almennilega
með því sem hefur verið að gerast hérna.“
Það er sem sagt almennt talið betra að vita
um hvað maður ætlar að tala og, í ljósi þess
að þetta eru jú fréttir vikunnar, vita hvað
gerðist í þessari viku. Og þá vandast málið.
Maður man ekkert. Var þetta í þessari viku
eða síðustu? Eða jafnvel þeirri þarsíðustu?
Er ekki búið að tala nóg um þetta?
Einfaldasta leiðin ætti að vera að renna yf-
ir helstu fréttir vikunnar á vefmiðlum. Í þess-
ari viku ætti það að vera frekar einfalt, svona
í ljósi þess hvað skiptir okkur mestu máli.
Það eru náttúrulega verkföll, kjaradeilur, lok-
anir á leikskólum, efnahagsástandið, vaxta-
mál, möguleg endalok stóriðju, verðbólga og
þær systur allar. Það ætti að vera hægt að
ganga út frá því að það hljóti nú að vera það
sem fólk vill helst lesa.
En svo er bara alls ekki. Fólk hefur greini-
lega áhuga á nánast öllu öðru en nákvæmlega
þessum málum.
Það er svo
merkilegt að dag
eftir dag nær
engin frétt, sem
við myndum
telja „merki-
lega“, á lista yfir
mest lesnu frétt-
ir á netmiðl-
unum.
Og þá eru góð
ráð dýr. Getur
verið að fólk vilji kannski frekar tala um að
Chris Pratt hafi bara búið til sögu um par í
gjótu uppi á jökli? Sé kannski ekki í geggjuðu
stuði til að heyra aðeins meira um höfrunga-
hlaupið, raforkuverð með tilliti til heimsmark-
aðsverðs á áli og mögulegar forsendur frekari
vaxtalækkana Seðlabankans? Ætti maður
kannski frekar að gera sér upp miklar skoð-
anir á því að Magnús og Margrét hafi verið
að kaupa eitthvert rosalega dýrt hús í Garða-
bæ? Eða hvort það sé eðlilegt að konur fái
hláturskast í rúminu? Fólk virðist hafa meiri
áhuga á því.
Æ, ég veit það ekki.
’Getur verið að fólk sékannski ekki í geggjuðustuði til að heyra aðeins meiraum höfrungahlaupið, raf-
orkuverð með tilliti til heims-
markaðsverðs á áli og mögu-
legar forsendur frekari
vaxtalækkana Seðlabankans?
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Hvað er að frétta?
Jakob Björnsson, fyrrverandiorkumálastjóri, lést í liðinniviku. Hann var orkumálastjóri
í tæpan aldarfjórðung eða frá 1973
til 1996 og tók eftir það áfram
virkan þátt í þjóðmálaumræðu um
orkumálefni.
Skýr og afgerandi sjónarmið
hans um stóriðju voru áberandi í
greinaskrifum hans. Ferill hans
sem orkumálastjóri, verkfræð-
ingur og prófessor var þó auðvitað
miklu fjölbreyttari en sú mynd
gefur til kynna. Í eftirmælum um
Jakob á vef Orkustofnunar er t.d.
minnt á að hann var einn þeirra
sem leiddu stórfellt átak í hita-
veituvæðingu þjóðarinnar á átt-
unda áratugnum, sem gerði olíu-
hitun að mestu óþarfa og hefur
allar götur síðan
sparað þjóðinni
tugi milljarða í ol-
íukaupum, fyrir
utan umhverf-
islegan ávinning.
Þar segir einn-
ig: „Segja má að
Jakob Björnsson
hafi með störfum
sínum leitt starf á
sviði orkumála á tímum umbrota,
mikilla breytinga og framfara með
velgengni og farsæld fyrir þjóð-
ina.“ – Ég tek heilshugar undir
þessi orð.
Margvíslegur ávinningur
af stóriðju
Oft hefur verið deilt um arðsemi
orkusölu til stóriðju. Áður en vikið
er að henni er rétt að benda á að
ávinningurinn liggur víðar.
Í fyrsta lagi uppbygging hag-
kvæmra stórvirkjana og öflugs
flutningskerfis raforku um landið,
sem þjóðin öll nýtur góðs af. Þetta
hefði líklega verið vonlaust verk-
efni án stóriðju og í öllu falli
margfalt dýrara. Forsenda þess að
Alþjóðabankinn lánaði okkur fyrir
Búrfellsvirkjun var að traustur
kaupandi var að stórum hluta ork-
unnar, þ.e. álver ISAL í eigu
svissneska félagsins Alusuisse. Í
dag stendur stóriðjan undir meiri-
hluta kostnaðar við flutningskerfi
Landsnets. Segja má að við hin
fljótum í ákveðnum skilningi með í
kerfi sem væri miklu veikara og/
eða dýrara án hennar.
Í öðru lagi koma erlend fyrir-
tæki með margvíslega nýja þekk-
ingu og „kúltúr“ til landsins. Í til-
felli stóriðjunnar stendur
öryggismenningin upp úr. Enginn
vafi er á því að ISAL og síðan
önnur stóriðja hefur stuðlað að
bættri öryggismenningu í íslensk-
um iðnaði og atvinnulífi almennt.
Í þriðja lagi hefur þjónusta við
stóriðju verið uppspretta nýsköp-
unar og nýrra fyrirtækja, sem
sum hver hafa haslað sér völl er-
lendis. Nefna má tölvu- og tækni-
fyrirtæki, vélsmiðjur, verk-
fræðistofur og auðvitað alls kyns
fyrirtæki í orkutengdri starfsemi.
Í fjórða lagi er það í þágu lofts-
lagsmála að heimurinn nýti sem
mest af endurnýjanlegum orku-
auðlindum. Stóriðjustefnan hefur
því verið jákvætt framlag Íslands
til loftslagsmála, ekki neikvætt
eins og sumir halda fram.
Í fimmta lagi er stóriðja þrátt
fyrir allt fremur stöðug. Gríðarleg
fjárfesting liggur að baki sem ekki
verður rifin upp með rótum svo
glatt, öfugt við ýmsa aðra starf-
semi. Og sveiflurnar geta jafnað út
aðrar sveiflur í hagkerfinu. Það
sýndi sig m.a. eftir bankahrunið,
en ISAL var mögulega eina fyrir-
tækið sem réðst í tugmilljarða
fjárfestingarverkefni beint í kjöl-
far þess.
Innlend útgjöld
Lítill vafi er á því að sjálf orkusal-
an hefur orðið arðbærari með
hækkandi verði. Það er ekki óeðli-
legt að verð hækki með tímanum;
að afslættir séu einkum í boði í
upphafi. Og það er ekki stefna
okkar að nánast gefa stórfyr-
irtækjum orkuna til þess að fá
störf í staðinn,
sem hefur verið
nálgunin í a.m.k.
einhverjum til-
vikum í Kanada
svo dæmi sé tekið.
En við mat á
beinum efnahags-
legum ávinningi af
stóriðju má heldur
ekki einblína á
orkusöluna eina og sér. Sam-
kvæmt tölum frá Samáli hafa
orkukaup álveranna þriggja verið í
námunda við 40 milljarða á ári en
heildarútgjöld þeirra – laun, op-
inber gjöld og vörur og þjónusta
fyrir utan orkuna – stundum náð
90-100 milljörðum.
Tölur um ISAL segja svipaða
sögu; orkan eitthvað nálægt 15
milljörðum og önnur útgjöld um
eða yfir 10 milljörðum.
Auðvitað er augljóst að enginn
getur látið sér detta það í hug að
selja orkuna frekar um sæstreng
án þess að taka allan þennan
auka-ávinning með í reikninginn.
Jafnaugljóst er að það væri vit-
leysa að útiloka um alla framtíð að
það reikningsdæmi geti einhvern
tímann gengið upp og banna skoð-
un á því.
Viðkvæmir tímar
Eigendur ISAL hafa tilkynnt að
til greina geti komið að hætta
starfsemi vegna þess að ekki sjáist
fram úr gríðarlegum taprekstri.
Það væri alvarleg niðurstaða fyrir
marga. Vert er að hafa í huga að
þeir sem ekki hafa orkusamning
fyrirtækisins fyrir framan sig geta
aldrei lagt nema takmarkað mat á
þessa stöðu. Og þeir sem þekkja
hann mega ekki tjá sig um hann.
Ég hef áður vakið máls á því að
skynsamlegt væri að auka
gagnsæi um orkusamninga. Það er
forsenda vitrænnar umræðu í stað
misvel ígrundaðra ágiskana um
samkeppnishæfni okkar, þar sem
gerólík sjónarmið heyrast. Ég hef
lagt mitt af mörkum til þess með
því að fá óháð erlent greining-
arfyrirtæki til að kortleggja sam-
keppnisstöðu stóriðju með áherslu
á orkuverð. Það verður fróðlegt að
rýna í niðurstöður hennar í vor.
Miklir hags-
munir undir
’Það er forsendavitrænnar umræðuí stað misvel ígrund-aðra ágiskana um
samkeppnishæfni okk-
ar, þar sem gerólík
sjónarmið heyrast.
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordiskolbrun@anr.is
á heimasíðu Hreyfils:
hreyfill.is
eða í App Store
og Google Play
SÆKTU APPIÐ
Sæktu appið frítt á AppStore
eða Google Play
Hreyfils appið
Pantaðu leigubíl á einfaldan
og þægilegan hátt
Þú pantar bíl1
3 og færð SMS skilaboðað bíllinn sé kominn.
2 fylgist með bílnum í appinu
Matur