Vísbending - 21.03.2016, Síða 2

ISBENDING
framh. afbls. 1
hurðum og svo framvegis. Mjög oft kemur
þetta fram í því að menn eru til í að taka að
sér störf sem koma aðalstarfi þeirra ekkert
við og þar sem þeir hafa í sjálfu sér ekkert
sérstakt til málanna að leggja, til dæmis al-
þjóðleg samtök eða góðgerðarfélög.
Eitt einkenni er þegar forstjórar eru
ósparir á skoðanir sínar um hin ýmsu mál
í fjölmiðlum, hvort sem falast er eftir áliti
þeirra eða ekki.
Þetta er allt að koma
Algengt sjúkdómseinkenni er þegar for-
stjórar missa dómgreindina. Þeim hefur
einhvertíma tekist að ná árangri í vonlausri
stöðu, jafnvel oftar en einu sinni. I kjöl-
farið fyllast þeir svo mikilli vissu um eigin
óskeikulleika að þeir eru til í að taka mildu
meiri áhættu en réttlætanlegt getur verið.
Þegar á móti blæs reiðast þeir þeim sem
vara við áhættunni og kalla þá úrtölumenn.
Meðan allt leikur í lyndi eru þeir í farar-
broddi þeirra sem telja velgengnina nánast
óumflýjanlega.
Þessi óhóflega bjartsýni leiðir til þess að
menn grípa ef til vill ekki til nauðsynlegra
varúðarráðstafana fyrr en það er orðið um
seinan. Jafnframt getur hún orðið til þess
að menn setji allt sitt traust á tækni sem
ekki hefur enn verið prófuð. Forystumenn
Enron töldu sjálfir að uppgjörsaðferðir
þeirra væru eðlilegar, en þeir núvirtu allan
framtíðarhagnað af orkusölusamningum
20 ár fram í tímann. Þannig var feikna-
hagnaður í ársreikningum, en enginn pen-
ingur í kassanum.
Bjartsýnin leiðir stundum til þess að
menn bregðast of seint við málum sem
geta haft alvarlegar afleiðingar fyrir orðspor
fyrirtækjanna. Menn minnast þess að í for-
tíðinni komust þeir upp með að menga eða
svíkja undan skatti, án þess að það hefði
miklar afleiðingar og átta sig ekki á því að
almenningsálitið hefur breyst.
Á valdi óttans
Andstæðan við ofurbjartsýni er ótti.
Stjórnandinn er svo hræddur við að gera
mistök að hann frestar ákvörðunum enda-
laust. Stundum leggur hann hreinlega árar
í bát, en oftar segist hann vera að bíða eftir
frekari upplýsingum, ákveðin atriði þurfi
að skoða betur og ekki megi rasa um ráð
fram. Nánast alltaf líða fyrirtækin fyrir
þetta aðgerðaleysi.
Þeir sem halda, að tíminn leiði til þess að
vandamálin hverfi, kunna að hafa rétt fyr-
ir sér, en á meðan hefúr fyrirtækið dregist
aftur úr samkeppnisaðilum sem þorðu að
taka á vandanum. Otti er ekki bara vanda-
mál forstjóra. Stjórnmálamenn sem þjást af
ótta reyna að þæfa mál fram í hið óendan-
lega. Eftir á að hyggja er það samdóma álit
nánast allra, að sá hæfileiki að geta tekið
af skarið sé einhver mikilvægasti eiginleiki
góðs stjórnanda.
Einhvern tíma var það orðað þannig að
erfiðleikar í rekstri leiddu til þess að blóð-
flæði til heilans minnkar hjá stjórnendum.
Þess vegna tækju menn svo oft fáránlegar
ákvarðanir og gerðu jafnvel ýmislegt ólög-
legt þegar allt stefndi í óefni. Fjölmörg
dæmi eru um þetta frá dögunum í kring-
um hrunið, svo að dæmi sé tekið. Þannig
getur óttinn tekið á sig ýmsar neikvæðar
myndir.
Reiði
Bill Gates og Steve Jobs eru báðir þekktir
fyrir að öskra á undirmenn sína. Jobs var
líklega einhver leiðinlegasti náungi sem um
getur, en samt tókst honum að leiða Apple
frá barmi gjaldþrots í að verða eitt ríkasta
fyrirtæki heims. Aftur og aftur kom hann
með snjalla hönnun og ferskar hugmyndir.
Sumir forstjórar eru ólatir við að gera hróp
að undirmönnum. Aðrir gera lítið úr þeim
í tölvupóstum eða með öðrum hætti.
Ekki þarf að fjölyrða um það hversu
erfitt það er að þurfa sífellt að tipla í kring-
um forstjórann (eða aðra ef því er að skipta)
og velta því fyrir sér hvernig skapi hann sé
í þann daginn. Islenskur næstráðandi sagði
einhverntíma, að það væru takmörk fyrir
því hversu lengi menn létu bjóða sér niður-
lægjandi framkomu hrokafulls forstjóra.
Neysla
Ótrúlega margir stjórnendur drekka í óhófi
(og nokkrir neyta annarra fíkniefna). Sum-
ir fara svo leynt með efnin að samstarfs-
menn átta sig ekkert á veikleikanum. Aðrir
eru hins vegar þannig að þeir geta vart tek-
ið tappa úr flösku án þess að áhrifin komi
í ljós. Ekki þarf að fjölyrða um að dóm-
greindin brenglast þegar menn eru undir
áhrifum, auk þess sem langvarandi neysla
getur leitt til alls kyns líkamlegra kvilla.
Þunglyndi
Þunglyndi er mjög algengur sjúkdómur,
sem oft er falinn. Stundum kemur hann
fram í aðgerðaleysi og sumir halda að
þunglyndi forstjórinn sé latur, hann þjáist
af síþreytu eða kulnun, því að þunglyndi
geti ekki hrjáð menn sem hafa náð æðstu
metorðum og vita ekki aura sinna tal.
Þannig er það þó alls ekki. Sumir læknar
ganga svo langt að halda að þunglyndi sé
algengara á meðal þeirra sem eru í fremstu
víglínu viðskipta, stjórnmála eða annarra
sviða mannlífsins.
Þunglyndi á sér oft skýringar sem eru
óháðar ytra umhverfi og því ætti það að
vera jafnalgengt hjá forstjórum og öðr-
um. Auk þess má ekki gleyma því stöðuga
áreiti sem stjórnendur verða fyrir. Alls kyns
vandamál lenda á þeirra borðum, mörg
alls óháð rekstrinum sjálfum. Þeir eiga
hins vegar erfitt með að ræða vanda sinn
við aðra, því að með því að opna sig fyr-
ir undirmönnum sýna þeir veikleika. Þeir
eiga sjaldnast jafningja innan fyrirtækisins
og enga yfirmenn.
Fyrir utan að þunglyndi er hættulegur
sjúkdómur fyrir einstaklinginn sem af því
þjáist er það mjög vont mál fyrir fyrirtækið
þegar forstjórinn getur ekki tekið ákvarð-
anir vegna veikinda. Veikindin sjálf verða
feimnismál. Winston Churchill þjáðist af
þunglyndi, en þegar hann fékk hjartaáfall
í stríðinu varð líka að halda því leyndu.
Engan snöggan blett mátti sýna á leiðtog-
anum. Nú orðið er fátítt að menn leyni
sjúkdómum nema helst geðrænum kvill-
um. Þannig viðhalda menn fáfræði og for-
dómum í kringum þá.
Hvað á að gera?
Einn vandinn við geðsjúkdóma og jafnvel
geðræn einkenni af því tagi sem að framan
greinir er að menn forðast eins og eldinn
að tala um þá. Þess vegna er oft ekki gripið
í taumana fyrr en allt of seint. Forstjóri sem
er oft drukkinn missir dómgreindina og er
í raun ekki sami maður og þegar hann er
allsgáður.
Hér á undan eru nefnd ýmis einkenni,
sem auðvitað eru missterk og þurfa ekki að
vera sjúkleg í þeim skilningi að menn geti
ekki starfað frá degi til dags, en verða það
hins vegar þegar þau vara lengi og ágerast
kannski með tímanum.
Þunglyndi getur komið fram í ótta og
geðhvörf sýna sig stundum í ofurbjartsýni
eða reiði þegar menn eru í uppsveiflu.
Neysla getur svo leitt til bæði andlegra og
líkamlegra sjúkdóma.
Ábyrgðin á því að leita sér hjálpar er
auðvitað hjá forstjóranum sjálfum, en oft
er eitt sjúkdómseinkennið að menn átta
sig ekki á hvað er að. Því verða stjórnir
fyrirtækja og sér í lagi stjórnarformenn að
grípa í taumana áður en allt er komið í
óefni. Aðalatriðið er þó að samfélagið viti
að það er ekki eðlilegt að menn hegði sér
einkennilega. Allt of algengt er að allir kói
með, eins og sagt er, og vandi eins verður
vandi fjöldans. H
Heimild
1 NARQSSBM, OWR-OPITMISM,
FEAR, ANGER, AND DEPRESSION:
THE INTERIOR LIVES OF COR-
PORATE LEADERS Jayne W. Barnard,
2 VÍSBENDING • 11. TBl. 2016