Vísbending - 06.06.2016, Blaðsíða 2

framh. afbls. 1
kauphöllinni. Það eru tryggingar, fasteignir
og fjarskipti. I öllum tilfellum er miðað við
lista yfir 20 stærstu hluthafa í byrjun þessa
mánaðar en félögin birta hann öll á heima-
síðum sínum. I nokkrum tilfellum kemur
sami aðilinn fram tvisvar á einum lista, t.d.
bæði LSR-A og LSR-B eða mismunandi
sjóðir hjá Stefni, og er hér talinn sem einn
aðili. Fyrir vikið verður stundum miðað við
aðeins færri en 20 hluthafa.
Tryggingafélög
Sex aðilar, fimm lífeyrissjóðir og Stefnir,
birtast á lista yfir 20 stærstu hluthafa í
öllum tryggingafélögunum þremur, TM,
Sjóvá ogVIS. Þegar leiðrétt hefur verið fyrir
eigin bréfum tryggingafélaganna fara þeir
með 43,7% hlut í TM, 34,3% hlut í Sjóvá
og 39,1 % hlut í VÍS.
Auk þess birtast nokkrir aðilar á lista yfir
20 stærstu hluthafa í tveimur trygginga-
félaganna en ekki því þriðja. Þegar það er
skoðað líka kemur í ljós að: a) Atta hluthaf-
ar sem eiga 51,2% í TM eiga 37,9% í Sjó-
vá. b) Átta hluthafar sem eiga 45,2% í TM
eiga 46,8% í VIS og c) Sjö hluthafar sem
eiga 42,2% í Sjóvá eiga 40,9% í VÍS.
Fasteignir
Tölurnar um eigendur fasteignafélag-
anna segja svipaða sögu. Sjö aðilar, þ.e.
sex lífeyrissjóðir og einn banki, eru á lista
yfir 20 stærstu hluthafa í öllum fasteigna-
félögunum þremur. Þeir eiga 47,7% í Reit-
um, 37,4% í Regin og 39,4% í Eik.
Auk þess birtast nokkrir aðilar á lista
yfir 20 stærstu hluthafa í tveimur fasteigna-
félaganna, eins og hjá tryggingafélögunum
en ekki því þriðja. Þegar það er skoðað líka
kemur í ljós að:
a) Átta hluthafar sem eiga 49,9% í Reit-
um eiga 41,0% í Regin.
b) Átta hluthafar sem eiga 49,1% í Reit-
um eiga 41,8% í Eik
c) Tíu hluthafar sem eiga 44,5% í Regin
eiga 51,1% í Eik.
Fjarskipti
Fjarskiptafyrirtækin í Kauphöllinni eru
bara tvö þannig að tölurnar eru einfaldar
en um leið þær mest sláandi til þessa. Tólf
hluthafar sem eiga 64,1% í Vodafone eiga
jafnframt 64,2% í Símanum. M.ö.o. um
það bil tveir þriðju hlutafjár í hvoru fyrir-
tæki er í eigu aðila sem er jafnframt stór
hluthafi í keppinautnum. Sjá nánar með-
fylgjandi töflu.
Slæmar afleiðingar
Hér verður ekkert fullyrt um það hvaða af-
leiðingar þetta lárétta eignarhald á íslensk-
um fyrirtækjum hefur á samkeppni og verð.
Engar rannsóknir hafa verið gerðar á því.
Bandarísku rannsóknirnar benda þó ein-
dregið til þess að eðlilegt sé að hafa verulegar
áhyggjur. Sumir hafa raunar viljað ganga svo
langt að halda því fram að slíkt eignarhald
hafi ekki bara slæm áhrif á viðskiptavini
þegar til skamms tíma er litið heldur hafi
einnig önnur afar óæskileg áhrif, m.a. geti
þetta skýrt sífellt ójafnari tekjuskiptingu
vestanhafs og kraftlítínn hagvöxt.
Áhrifin á tekjuskiptingu eru þá einkum
talin koma fram þannig að kaupmáttur al-
mennra launþega verður minni fyrir vikið,
en tekjur þeirra sem eiga fjármagn og æðstu
stjórnenda fyrirtækja verða hærri en ella.
Þetta er áhugaverð kenning þótt því fari
fjarri að færðar hafi verið sönnur á hana.
Þó liggur fyrir að tekjuskipting hefur orðið
sífellt ójafnari í Bandaríkjunum undanfarna
áratugi, tekjur þeirra allra tekjuhæstu hafa
vaxið mjög mikið, en annarra lítið eða jafn-
vel staðið í stað. Lárétt eignarhald gæti skýrt
það að einhverju leyti. Olíklegt er að sömu
áhrifa gæti hérlendis í sama mæli vegna
þess að fjármagnið er að miklu leyti í eigu
lífeyrissjóða sem sjálfir eru í mjög dreifðri
eigu. Þó kæmi lítil samkeppni vegna lárétts
eignarhalds niður á öllum.
Kenningin um að lárétt eignarhald
dragi úr hagvexti er ekki síður áhugaverð.
Fyrir liggur að hagnaður fyrirtækja vest-
anhafs hefur verið nokkuð hraustlegur
undanfarin ár, nema e.t.v. þegar áhrif fjár-
málakrísunnar voru hvað sterkust. Hins
vegar fjárfesta fyrirtæki engu að síður lítið.
Það er mjög óvenjulegt, yfirleitt fer saman
að þegar fyrirtæki skila góðri afkomu þá
ráðast þau í fjárfestingar til að auka afköst
sín og þar með hagnast enn meira í fram-
tíðinni. Það gerist hins vegar ekki nú í
sama mæli og eðlilegt mætti teljast.
Skýringin gæti legið að einhverju leyti
í láréttu eignarhaldi. Það getur valdið
því að fyrirtæki keppa ekki um markaðs-
hlutdeild af mikilli hörku og reyna lítt að
vaxa en ná í þess stað miklum hagnaði
með hárri álagningu í skjóli takmarkaðr-
ar samkeppni. Þessi kenning er ekki síður
áhugaverð en kenningin um áhrif lárétts
eignarhalds á tekjuskiptingu en einnig hér
er ekki búið að færa fram góðar sannan-
ir. Fyrir liggur þó að hagvöxtur er lítill og
að fyrirtæki fara sér hægt við fjárfestingar.
Lárétt eignarhald gæti skýrt það að ein-
hverju marki.
Hvað er til ráða?
Ymsar hugmyndir hafa verið reifaðar
sem lausn á slæmum afleiðingum lárétts
eignarhalds en þó hefur engri þeirra verið
hrint í framkvæmd. Því er erfitt að full-
Hluthafar í símafyrirtækjum
Tólf stórir hluthafar Vodafone Síminn
Lífeyrissjóður verslunarmanna 13,66% 14,27%
Gildi - lífeyrissjóður 13,25% 9,22%
LSR 9,63% 10,15%
Stefnir 6,02% 6,56%
Stapi lífeyrissjóður 5,93% 2,86%
Islandsbanki hf. 3,05% 1,71%
Stafir lífeyrissjóður 2,99% 1,47%
Lífsverk lífeyrissjóður 2,71% 2,66%
Arion banki hf. 2,20% 7,07%
Söfnunarsjóður lífeyrisréttinda 2,18% 3,52%
Festa - lífeyrissjóður 1,28% 2,08%
Sameinaði lífeyrissjóðurinn 1,24% 2,63%
Samtals 64,14% 64,20%
yrða neitt um það hvort þær gætu dreg-
ið úr vandanum. Ýmsar reglur eru þó
þegar til staðar. Sjóðastjórnunarfyrirtækin
fyrrnefndu hafa öll sett sér einhverj-
ar reglur sem þau telja að eigi að draga
úr hagsmunaárekstrum vegna lárétts
eignarhalds. Forsvarsmenn íslensku
lífeyrissjóðanna eru einnig meðvitaðir
um vandann og hafa m.a. reynt að beita
atkvæðum í stjórnarkjöri í hlutafélögum
með hliðsjón af honum.
Þá væri allt samráð fyrirtækja sem
kemst á fyrir atbeina eða með aðstoð sam-
eiginlegra eigenda í flestum vestrænum
löndum ólöglegt. Eigendurnir gætu jafn-
framt augljóslega sjálfir verið brotlegir við
lög ef þeir beita sér með einhverjum hætti
gegn samkeppni fyrirtækja sem þeir eiga í.
Sönnun í slíkum málum er þó erfið, t.d.
ef samráðið felst í þegjandi samkomulagi
um að taka því rólega. Tölfræðirannsókn-
irnar frá Bandaríkjunum sem áður voru
reifaðar benda einmitt til þess að það geti
verið afleiðing lárétts eignarhalds.
Stjórnarmenn í fyrirtækjum eiga að
gæta hagsmuna viðkomandi fyrirtækis en
ekki tiltekinna eigenda. Geri þeir það ekki
geta það talist umboðssvik. Þótt þetta sé
skýrt er því miður hætta á að stjórnarmað-
ur sem situr í skjóli atkvæða eins eiganda
láti hagsmuni eigandans í öðrum fyrir-
tækjum hafa áhrif á sig, jafnvel ómeðvit-
að.
Ein hugmynd sem fram hefur komið er
að svipta fyrirtæki eða sjóði atkvæðisrétti á
hluthafafundum, þ.á m. við stjórnarkjör,
ef þeir eiga jafnframt umtalsverðan hlut í
samkeppnisaðila. Það er þó varla fúllkom-
framh. á bls. 4
2 VÍSBENDING • 20 TBL 2016