Vísbending - 01.07.2016, Blaðsíða 3

__________________■íSBENDING
Tilfinningar urðu rökum
yfirsterkari
Astæðan fyrir því hve góðum árangri
lýðskrumarar ná í kosningum er oft-
ast sú að þeir hafa gott lag á að höfða
til tilfinninga kjósenda. Vissulega hafa margir
kjósendur megna vantrú á stjórnmálamönn-
um og vita eftir áralanga reynslu að ólíklegt
er að einstaka stjórnmálamaður eða flokkur
muni breyta miklu. Til eru undantekningar
eins og Margaret Thatcher eða Adolf Hider
svo teknir séu tveir leiðtogar frá 20. öldinni
sem breyttu gangi stjórnmálanna, hvort á
sinn hátt. Algengast er þó að leiðtogarnir séu
í besta falli mislidausir eða -latir. Jafnvel hinir
litríkusm forystumenn breyta oftast lidu.
Kosningarnar í Bretlandi
Þeir sem mæltu með því að Bredand gengi úr
Evrópusambandinu spiluðu vel á tilfinninga-
skalann. Otti, stolt og fyrirhming komu öll
fyrir. Óttinn við údendinga, stoltið af því að
vera sjálfstæð þjóð og fyrirlitningin á lidaus-
um skrifftnnum í Brussel. Við útgöngu yrðu
Bretar loksins sjálfstæð þjóð aftur eins og þeir
voru áður en Evrópuskrímslið gleypti þá.
Þeir sem vildu halda áfram innan sam-
bandsins reyndu að beita rökum: Aðílutt
vinnuafl eykur hagvöxt, alþjóðaviðskipti bæta
hag heildarinnar, staðlar auðvelda kaup á vör-
um frá údöndum. Viðskipti sem lykillinn að
friði hafa lítil áhrif þegar friður hefúr ríkt í
heilan mannsaldur. Friður og frelsi eru jafn-
lítils virði og loft og vatn, þangað til að menn
hafa þau ekki lengur.
Þegar nær allir helstu hagfræðingar heims-
ins sögðu að það væri óskynsamlegt fyrir
Breta að ganga úr Evrópusambandinu sagði
Michel Gove (sjá forsíðugrein) að þjóðin væri
„búin að fá nóg af sérfræðingum". Með þess-
um hætti er hægt að afgreiða alla sem eitt-
hvað vita með því að þeir séu „sérfræðingar".
Þar með sé ekkert að marka þá.
Spilað á tilfinningar
Nýlega voru tveir hælisleitendur hér á landi
færðir á brott úr kirkju og sendir úr landi.
Augljóst er á umræðunni að afstaða manna
til „kirkjugriða' fer fremur eftir almennu
viðhorfi til flóttamanna en trúarhita. Margir
sem lýst hafa frati á presta og þjóðkirkjuna
almennt eiga vart orð yfir þeirri ósvinnu
lögreglunnar að brjótast inn í hin helgu vé,
meðan íhaldssamir kerfistrúarmenn segjast
æda að ganga úr þjóðkirkjunni þegar þjónar
hennar berjist gegn ákvörðun annarrar stofn-
unar ríkisvaldsins. Kirkjan, sem sé hluti af
ríkinu, telji sig æðri venjulegu réttarfari.
I nýlegum útvarpsþætti tókust þessi sjón-
armið á. Lögmaður spurði þeirrar spurningar
hvort afstaða þeirra sem hrósuðu kirkjunnar
þjónum fyrir sjálfstæðið og að hafa boðið
kerfinu birginn hefði verið sú sama hefði
Sigurður Einarsson í Kaupþingi leitað skjóls
í kirkju þegar hann var eftirlýstur.
Nokkrar rökvillur
Ein leið til þess að minnka líkurnar á því að
falla í pyttina er að þekkja þá. Reynslan sýnir
að þó að rökleysur hafi verið vel þekktar frá
tímum Forn-Grikkja ganga þær enn Ijósum
logum í upplýsingasamfélagi nútímans. Rifj-
um þær samt upp:
1. Falskt orsakasamhengi. Bretar
gengu í Evrópusambandið á sínum
tíma. Þá var næg vinna á Norður-
Englandi. Nú er atvinnuleysi í gömlu
verkamannahémðunum. Skýringin hlýtur
að vera inngangan í Evrópusambandið.
2. Alhæfingar. Ég þekki Rúmena sem flutti
hingað til þess eins að komast á framfæri
hins opinbera. Rúmenar eru sníkjudýr á
samfélaginu.
3. Osannar samlíkingar. Hider var
Þýskalandskanslari sem vildi drotrna yfir
Evrópu. Merkel er Þýskalandskanslari og
hún vill líka drottna yfir Evrópu.
4. Fordómar. Við þekkjum það úr sögunni
að údendingar hafa viljað leggja England
undir sig. Margir údendingar koma til
Englands vegna frjálsrar búsetu innan
Evrópusambandsins. Þeir æda örugglega
að leggja okkur undir sig.
5. Ósannanlegar fullyrðingar. Sérfræðingar
hafa oftast rangt fyrir sér. Það að þeir
segja að við töpum á því að ganga úr
Evrópusambandinu sannar í eitt skipti
fyrir öll hve vidaust það er að vera í
sambandinu.
6. Smjörklípan. Evrópusambandið hrósar
sér af því að viðhalda friði og frelsi á sínu
áhrifasvæði, en vitið þið að það er með
reglur um leyfilega sveigju á agúrkum?
7. Vísuntílvanþekkingar.Innantíuáraverða
Tyrkir komnir inn í Evrópusambandið og
hvernig haldið þið að London verði þá
með frjálsum fólksflutningum?
8. Lygar. Við getum nýtt okkur allt það sem
við borgum núna til Evrópusambandsins
til þess að efla heilbrigðiskerfið.
Þó að hér sé fyrst og fremst vísað til dæma
frá þeim sem vildu ganga úr Evrópusam-
bandinu er alls ekki þar með sagt að hinir
hafi aðeins beitt skotheldum rökum. Það
var vissulega ekki svo, en samt reyndu þeir
almennt að höfða til skynsemi kjósenda með-
an hinir sem sigruðu settu tilfinningarnar í
forgrunn.
Tilfinningar breyta sögunni
Þeir sem best kunna að spila á tilfinningar
áheyrenda ná oft miklu meiri árangri en hin-
ir sem aðeins höfða til skynseminnar. Snjall-
ir ræðumenn spila á reiði, vorkunn, ótta,
öfund og aðrar tilfinningar sem allir hafa í
einhverjum mæli. Oréttlæti og misskipting
eru eitur í beinum flestra og því hjálpar það
málstaðnum að væna andstæðinginn um að
valda þessum meinsemdum.
Nokkur dæmi um yfirburði þess að vísa
í tilfinningar fremur en rök eru:
1. Áheyrendur sem eru í geðshræringu átta
sig síður á staðreyndum málsins en ella.
2. Vísan til tilfinninga er áreynsluminni
fyrir hlustandann en röksemdafærsla.
3. Þegar spilað er á tilfinningar taka
áheyrendur oftast betur eftir en þulin eru
upp þurr rök.
4. Áheyrandinn á auðveldar með að rifja
upp tilfinningaþrúngar sögur en röldeiðslu.
5. Tilfinningarnar eru fljótlegri leið til
breytinga en rök.
Sálfræðingar hafa skrifað langar bækur um það
hvernig samspil tilfinninga og rökhugsunar
hefúr áhrif á ákvarðanatöku. Langflestir sem
þurfa að taka ákvarðanir á skömmum tíma
gera það út frá tilfinningum sem byggja á
reynslu. Sú aðferð gengur ekki vel þegar menn
standa frammi fyrir vanda sem þeir hafa aldrei
glímt við áður, að ekki sé talað um ákvarðanir
sem hafa langvarandi afleiðingar fyrir þá sjálfa
og aíkomendur þeirra. Þó svo að menn viti,
eða ættu að vita, að yfirveguð rökhugsun er
skynsamlegri en tilfinningaflæði, eru það
engu að síður oft dfinningarnar sem ráða
þegar upp er staðið. Q
VÍSBENDING 23. TBL. 2016 3