Vísbending - 14.11.2016, Page 2

VíSBENDING
framh. afbls. 1
konar viðskiptatengslum verið komið á.
Lengi vel skipti fjármagnið sem fylgdi er-
lendri fjárfestingu á Islandi einnig verulegu
máli. Erfitt eða jafnvel ómögulegt hefði ver-
ið að afla þess með öðrum hætti. Með upp-
byggingu íslenska fjármálakerfisins, þ.á m.
og sérstaklega lífeyriskerfisins, og auknu að-
gengi að erlendu lánsfé skiptir öflun erlends
eigin fjár þó minna máli en áður. Fleiri kost-
ir eru í boði. Það er þó áfram mikilvægt að
erlendir aðilar taki áhættu með því að leggja
fram eigið fé í íslensk fyrirtæki, því fylgir
miklu nánara viðskiptasamband en þegar
byggt er á erlendu lánsfé eingöngu.
Stórskrýtnar hagtölur
Erfitt er að átta sig á umfangi erlendrar
fjárfestingar, hvort heldur er innflæði til ís-
lands eða útflæði frá íslandi eða stöðunni á
hverjum tíma. A.m.k. er lítið hald í opin-
berum hagtölum. Ekki svo að segja að þær
séu rangar, það er engin sérstök ástæða til að
ætla annað en að þær séu samviskusamlega
saman teknar og í samræmi við viðurkennda
staðla. Hins vegar gefa þær gagnslidar upp-
lýsingar.
Sem dæmi má nefna að nýjustu tölur
Seðlabankans um beina erlenda fjárfestingu
segja að eigið fé í eigu erlendra aðila á íslandi
hafi numið 5,4 milljörðum króna árið 2013
en hundrað sinnum hærri upphæð tveim-
ur árum síðar. Margt fleira er afar skrýtið.
T.d. segja tölur bankans okkur líka að um
80% af beinni fjármunaeign erlendra aðila
á fslandi árið 2015 hafi verið á vegum Lúx-
emborgara. Þótt íbúar þess ágæta ríkis séu
talsverðir viðskiptajöfrar er örugglega óhætt
að fullyrða að þeir eigi sáralítið af þessu fé.
Það er í eigu annarra sem búa annars staðar
og raunar nær örugglcga að einhverju leyti í
eigu Islendinga.
Sama féð getur nefnilega streymt bæði
inn og út úr landinu og talist bein erlend
fjárfesting í báðum tilfellum. Skýringar á
slíkum ferðalögum em vitaskuld fyrst og
fremst skattalegar brellur. Slík bein erlend
fjárfesting á mjög lítið sameiginlegt með því
sem kalla má raunverulega eða áþreifanlega
beina erlenda fjárfestingu. Þá kaupir aðili í
einu landi rekstrareiningu í öðru landi eða
stofnar til rekstrar þar.
Löng saga
Þótt umfang slíkrar fjárfestingar í
rekstrarfyrirtækjum sé ekkert sérstaklega
mikið hérlendis í samanburði við nágranna-
löndin nú þá skiptir hún þó verulegu máli og
á sér langa sögu. Innréttingarnar svokölluðu
á síðari hluta 18. aldar voru mjög virðingar-
verð tilraun til að koma iðnbyltingunni til
íslands með beinni erlendri fjárfestingu,
þ.e. danskri þekkingu og dönsku fjármagni.
Stofnun Islandsbanka hins fyrsta (af þrem-
ur) árið 1903 var sömuleiðis tilraun til að
byggja upp íslenskan fjármálamarkað með
erlendu fjármagni, þ.e. dönsku og norsku,
og erlendri þekkingu. Sú tilraun gekk ekki
upp, ekkert frekar en Innréttingarnar, en það
er saga sem verður ekki rakin hér.
Hér verður ekki heldur reynt að rekja
áhrif dvalar breska og síðan bandaríska
hersins á Islandi í um 70 ár. Vera þeirra hér
taldist auðvitað ekki til beinnar erlendrar
fjárfestingar í hefðbundnum skilningi en
hafði að nokkru leyti sambærileg áhrif. Her-
imir komu með ýmiss konar tækniþekkingu
til landsins og keyptu mikið af vörum og
þjónustu af íslenskum aðilum og réðu fjöl-
marga í vinnu. Það hafði vitaskuld marg-
vísleg áhrif á íslenskt efnahagslíf sem áhuga-
vert væri að reyna að greina skipulega þótt
það verði ekki gert hér. Kannski er þó rétt
að rifja upp að á stríðsárunum og árin eftir
þá héldu margir því fram að Bretavinnan
svokallaða hefði haft slæm áhrif á íslenskan
vinnumarkað; Bretarnir hefðu borgað
mönnum mikið fyrir lítið og íslendingarnir
lært að slæpast í vinnunni.
Ál, ál og aftur ál
Meðal þeirra fyrirtækja sem nú starfa á Is-
landi og teljast til beinnar erlendrar fjár-
festingar hérlendis munar langmest um
orkufreka geirann, sérstaklega áliðnaðinn.
Eftir nær hálfrar aldar sögu álbræðslu hér-
lendis hefúr byggst upp talsverð þekking
á þessum iðnaði og tengdum greinum
hérlendis. Það hefúr m.a. gert íslenskum
fyrirtækjum kleift að selja erlendum álfyr-
irtækjum sérhæfða þjónustu auk þess að
þjóna innlendu álverunum. Það er vissulega
jákvætt.
Þótt engin ástæða sé til að gera lítið
úr annarri beinni erlendri fjárfestingu
hérlendis, því að hún er ágæt svo langt sem
hún nær, þá er hún lítil samanborið við það
sem tíðkast hjá nágrannalöndum okkar í
Vestur-Evrópu. Hagkerfi þeirra eru kyrfilega
samofin með þéttu neti fyrirtækja sem starfa
þvert á landamæri, ekki bara innan Evrópu
heldur um heim allan. Það net tryggir ekki
bara öflugt flæði vöru og þjónustu yfir
landamæri heldur einnig flæði þekkingar og
hugmynda. ísland er bara laustengt við það
net og tengingarnar svo fáar að það liggur
við að það sé hægt að telja þær helstu upp í
smttri grein sem þessari.
Þetta er verulegt áhyggjuefni og vekur
upp augljósa spurningu: Hvers vegna þykir
erlendum aðilum almennt lítill fengur í
rekstri á íslandi nema hann sé tiltölulega
orkufrekur og njóti góðs af lágu raforku-
verði hérlendis? Er virkilega ekkert annað
í íslenska hagkerfinu svo spennandi að það
dragi hingað erlenda fjárfesta? Sem betur fer
er staðan ekki alveg svo slæm.
Sj ávarút vegur lokaður
Stærsti útflutningsatvinnuvegur íslendinga
til skamms tíma, sjávarútvegurinn, freistar
án efa údendinga allnokkuð. Þeir geta sótt
hingað ekki einungis aðgang að gjöfúlum
fiskimiðum heldur einnig verulega þekkingu
á sjávarútvegi, veiðum, vinnslu, fjármögn-
un, markaðssetningu, hafrannsóknum og
stjórnun auðlindarinnar.
Það er hins vegar augljóst hvers vegna
þeir fjárfesta ekki hér nema í mjög litlum
mæli, heimildir til þess eru mjög takmark-
aðar með lögum. Erlendir aðilar mega ekki
eiga meira en 25% hlutafjár í fyrirtæki sem
stundar veiðar í íslenskri lögsögu eða vinnur
sjávarafúrðir hérlendis.
Sambærilegar hömlur eru ekki á öðmm
fjárfestingum erlendra aðila í íslenskum at-
vinnurekstri. Þó mega einungis aðilar frá
löndum evrópska efnahagssvæðisins eða
Færeyjum eiga virkjunarréttindi vatnsfalla
eða jarðhita og, þótt undarlegt megi virð-
ast, mega aðilar utan EES og Færeyja ekki
eiga nema að hámarki 49% í íslensku flug-
félagi. Það síðastnefnda hlýtur að teljast
með undarlegri bannákvæðum íslenskra
laga enda er t.d. ekkert því til fyrirstöðu að
flugfélög sem eru að öllu leyti í erlendri eigu
fljúgi til og frá landinu og fjölmörg þeirra
gera það. Þá eru einnig nokkrar hömlur á
fjárfestingum erlendra aðila í fasteignum og
landréttindum á Islandi.
Hins vegar geta íslenskir aðilar fjárfest í
erlendum sjávarútvegi og þannig nýtt sér
innlenda þekkingu utan landsteinanna.
Þess eru raunar allnokkur áhugaverð dæmi.
Bein erlend fjárfesting í þessum geira fer því
fyrst og fremst frá Islandi en ekki til íslands.
Það er óneitanlega talsverður tvískinnungur
fólginn í því að útlendingum sé bannað
að fjárfesta í íslenskum sjávarútvegi en
Islendingar fjárfesti í miklum mæli í
erlendum sjávarútvegi. Skýringin liggur þó
væntanlega fyrst og fremst í því að þessu er
ætlað að stuðla að því að auðlindarentan
fari til innlendra aðila. Það er svo annað
mál að bannið tryggir auðvitað alls ekki að
auðlindarentan dreifist til landsmanna allra,
eigenda auðlindarinnar.
Bein erlend fjárfesting í nágrannalöndum
okkar snýst hins vegar yfirleitt ekki nema að
litlu leyti um náttúruauðlindir þótt þær geti
skipt máli. Þannig á Evrópusambandið t.d.
rætur sínar að rekja til Kola- og stálbanda-
lagsins sem snerist eins og nafnið gefúr til
nna að nokkru leyti um náttúruauðlindir.
2 VÍSBENDING • 36.TBL. 2016