Vísbending - 21.11.2016, Blaðsíða 2

ISBENDING
framh. afbls. 1
neinn virðisauka frá sjónarhóli heimsins í
heild. Hún leiðir bara til sóunar vegna allrar
þeirrar vinnu sem fer í að halda uppi flóknum
fyrirtækjasamsteypum með aðstoð rándýrra
lögfraeðinga og endurskoðenda og kallar
á mikla vinnu hins opinbera, ýmist við að
styðja slíka starfsemi eða reyna að koma í veg
fyrir hana. Bein erlend fjárfesting sem tengist
slíkum skattabrellum er því afar óæskilegt
fyrirbrigði.
Kapphlaupið niður á botn
Viðleitni hins opinbera, ríkja og sveitarfé-
laga eða fylkja, víða um heim til að laða tíl
sín beina erlenda fjárfestingu snýst oft að
verulegu leyti um skatta og aðra fjárhagslega
hvata, jafnvel beina styrki eða niðurgreiddan
kosmað. Þá er oft reynt að bjóða hagfefldara
regluverk. Þótt samkeppni sé oftast af hinu
góða getur þetta hæglega leitt til þess sem oft
er kallað á ensku race to the bottom eða kapp-
hlaups þar sem ríki yfirbjóða hvert annað í
styrkjum, lágum sköttum eða litlum kröfum
um t.d. umhverfisvemd. Slík keppni grefur
undan gem ríkja til að afla eðlilegra tekna af
atvinnustarfsemi eða setja henni eðliltgar
skorður. Hún gemr hæglega skekkt verulega
samkeppnisstöðu þeirra fyrirtækja sem fyrir
em og þurfa að greiða eðlileg gjöld af sinni
starfsemi. Þetta er klassískt dæmi um vanda-
mál fangans eða prisoners dilemma á ensku úr
leikjafræðinni. Ef eitt ríki laðar til sín fyrirtæki
með styrkjum og skattaafsláttum sjá önnur
ekki annan kost en að gera það líka þótt best
væri fyrir alla ef ekkert land gerði það.
Innan Evrópusambandsins og á evrópska
efnahagssvæðinu em skattar almennt ekki
samræmdir, t.d. ekki tekjuskattar fyrirtækja.
Því geta ríki reynt að laða til sín fyrirtæki með
því að hafa tiltekin skatthlutföll lág. Hins vegar
setja evrópskar samkeppnisreglur því skorður
hve langt má ganga í að ívilna einstökum fyr-
irtækjum. Það geta raunar einnig reglur WTO
gert.
Frá sjónarhóli hagfræðinnar er nokk-
uð skýrt að betra er að hafa almennt góðar
leikreglur og sambærilega skattheimm fyrir
afla en að mismuna fyrirtækjum með klæð-
skerasniðnum lausnum. Það er einnig augljós
niðurstaða hagfræðilqjrar greiningar að kapp-
hlaupið að botninum er afar skaðlegt. Því er
gott fyrir alla að samkeppnisreglur og alþjóða-
samningar takmarki ríkisstyrki og ívilnanir. Þá
verða lönd að keppa um hylli fyrirtækja með
þáttum eins og almennt góðu viðskiptaum-
hverfi fyrir afla en ekki með lausnum sem mis-
muna fyrirtækjum.
Stuðningur við nýsköpun
Það er svo annað mál að það er ekkert
óeðlilegt við að lönd styðji að ákveðnu
marki við nýsköpun með almennum hættí.
Nýsköpun og vöruþróun er í eðli sínu ávallt
áhættusöm. Ef vel gengur hagnast ekki bara
frumkvöðlar á því heldur samfélagið allt. Því
er eðlilegt að hið opinbera styðji við þennan
geira og reyni að sjá til þess að umhverfið sé
honum sem hagfelldast. Jafnframt er eðlilegt
að almannafé sé nýtt til að greiða fyrir eða
styðja við rannsóknir og þróun.
Það er hins vegar ekki alltaf augljóst hvar
línan liggur sem sker úr um hvort stuðningur
hins opinbera við nýsköpun er innan eðlilegra
marka frekar en að vera óeðlilegur ríkisstyrkur.
Almennt ætti þó slíkur stuðningur alltaf að
byggja á almennum og gegnsæjum reglum
og vera tímabundinn. Það er t.d. algjörlega
óeðlilegt að samið sé um hagstætt skattalegt
umhverfi einstakra fyrirtækja um alla eilífð
eins og dæmi eru um.
Ekki halda útsölu
Hvað þarf þá til að laða spennandi fyrirtæki til
Islands? Það er skammgóður vermir að halda
útsölu - byggja á sölu orku á undirverði eða
gefa rtflega skattaafslætti og styrki. Jafnvel þótt
tilraunir í þessa veru getí hugsanlega hlot-
ið náð fyrir augum samkeppnisyfirvalda og
samrýmst alþjóðlegum samningum Islands
þá er þetta afleit leið til verðmætaaukningar
innanlands. Ahrifin yrðu í raun þveröfúg,
slíkir samningar geta dregið úr innlendri verð-
mætasköpun með því að ryðja burt starfsemi
sem betra væri að veðja á.
Best er að íslensk stjórnvöld, hvort heldur
er ríki eða sveitarfélög, styðji á eðlilegan hátt
við nýsköpun með almennum aðgerðum en
teygi sig ekki umfram það. Vilji önnur lönd
niðurgreiða fyrirtækjarekstur með rífleg-
um styrkjum og skattaaftláttum þá eiga Is-
lendingar ekki að eltast við það.
Jafnframt þarf íslenskt efnahagsumhverfi
að vera sem samkeppnishæfast í víðum skiln-
ingi. Uppskriftin að því er vel þekkt og m.a. er
hægt að horfa tíl niðurstaðna fjölmargra aðila
sem lagt hafa mat á samkeppnishæfni þjóða.
Menntun og raimsóknir eru
lykilatriði
Við þurfúm gott menntakerfi sem skilar
eftirsóknarverðum starfsmönnum og býr
til frumkvöðla og útsjónarsamt fólk. Við
þurfúm öflugan stuðning við rannsóknir og
þróun og gott umhverfi fyrir nýsköpun. Við
þurfúm skýrt og skilvirkt regluverk og öflugt
eftirlit, sérstaklega samkeppniseftirlit.
Þjóðhagsumhverfið þarf að vera stöðugt,
hagsveiflur ekki óhóflegar og gjaldmiðillinn
stöðugur. Innviðir þurfa að vera góðir, bæði
samgöngu- og fjarskiptakerfi, orkukerfi o.fl.
Þá þarf gott heilbrigðiskerfi og skilvirkan og
sveigjanlegan vinnumarkað. Laun eiga að vera
há - við viljum ekki keppa við Iáglaunalönd
um vinnuaflsfreka starfsemi - og til þess að
standa undir því þarf ffamleiðni starfsmanna
einnig að vera há. Neytendur þurfa að vera
kröfúharðir, bæði hvað varðar verð og gæði.
Hagkerfið þarf að vera opið, bæði fyrir
viðskiptum með vörur og þjónustu og fyrir
fjárfesta, sérstaklega langtímafjárfesta. Inn-
anlandsmarkaðir þurfa líka að vera opnir og
sem minnstar hindranir fyrir nýja keppinauta.
Landið þarf líka að vera opið fyrir nýjungum
og fyrirtæki fjót að tileinka sér þær. Opið
hagkerfl þarfnast opins samfélags. fslendingar
þurfa að vera vel að sér um menningu og
tungu erlendra þjóða — í þessu samhengi er
staða tungumálakennslu verulegt áhyggjuefni,
enska er ekki nóg. Við þurfúm að geta leitað
lausna og markaða um aflan heim.
Opiö samfélag og velferö
Þau svæði í heiminum þar sem
verðmætasköpun er mest eru í flestum
tilfellum afar opin og laða til sín fólk með
hæffleika og hugmyndir víðs vtgar að. Stór-
borgirnar London og New York eru góð
dæmi um þetta. Þar er suðupottur fólks og
hugmynda frá öllum heimshornum. Það gef-
ur ekki bara kost á stórskemmtilegu mannltfi
heldur einnig fjölbreytm og öflugu efnahags-
lífi. Þótt Reykjavík eða höfúðborgarsvæð-
ið geti aldrei keppt við slíkar stórborgir þá
ættum við þó að geta keppt í sömu deild og
borgir eins og Kaupmannahöfn eða Stokk-
hólmur. Því miður náum við því ekki núna,
þær standa okkur framar í því að laða til sfn
frumkvöðla og vel menntað fólk víðs vq;ar að
úr heiminum.
Síðast en ekki síst þarf gott velferðarkerfi,
jafnréttí og nokkuð jafna tekjuskiptingu. Slík-
ir þættir skipta ekki bara máli fyrir þá sem er
umhugað um félagslegt réttlætí, þeir eru lykil-
atriði í að byggja upp heilbrigt efnahagslífþar
sem aflir geta þroskað hæfileika sína og spreytt
sig á þeim sviðum sem þeim hugnast.
Stefnum á úrvalsdeild
Þegar aflir þessir þættir eru skoðaðir þá kemur
í ljós að meðaleinkunn íslands hjá aðflum
eins og World Economic Forum er í daprari
kantinum, a.m.k. í samanburði við nágranna-
lönd okkar í norðvestur Evrópu. Við fáum að
sönnu ágætar einkunnir fyrir suma þættí, t.d.
heilbrigðisþjónustu, orku o.fl. Annars staðar
erum við nánast á tossabekk, t.d. þegar kemur
að þjóðhagslegum stöðugleika, þ.á m. stöð-
ugleika gjaldmiðflsins.
Við höfúm reitt okkur um of á náttúru-
auðlindir, sem hafa að sönnu skilað miklu en
geta ekki orðið drifkrafmr hagvaxtar að eflífú.
Það er því ýmis verk að vinna, margt hægt
að gera tíl að bæta samkeppnishæfni íslensks
efnahagslífs. Það verður ein helsta áskomn ís-
lensks samfélags á 21. öldinni. Q
2 VÍSBENDING • 37. TBL. 2016