Austri - 06.01.1994, Blaðsíða 4

4
AUSTRI
Egilsstöðum, 6. janúar 1994.
f
MINNING
Guðlaug Sigurðardóttir
*
frá Utnyrðingsstöðum
Fædd 4. október 1899 - Dáin 4. desember 1993
Þótt við vitum að sá er gangur
lífsins að fólk eldist og deyr að lok-
um kemur það okkur alltaf jafn
mikið á óvart þegar aldrað fólk sem
við höfum þekkt lengi hverfur úr
þessari jarðvist. Einkum og sér-
ílagi fólk sem hefur verið samofið
ævi manns og lífi frá barnæsku.
Því fékk ég tár í augun og kenndi
sviða fyrir brjósti þegar hún móðir
mín hringdi í mig og sagði mér að
hún Lauga á Útnyrðingsstöðum
væri dáin.
Með láti Guðlaugar Sigurðardótt-
ur frá Útnyrðingsstöðum í Suður-
Múlasýslu lauk ákveðnum kapítula
í lífi mínu. Og þó. Ef til vill voru
það aðeins greinaskil. Nær væri
mér líklega að segja að nýr kapítuli
lífs míns hafi hafist snemmsumars
árið 1954 þegar ég lenti á Egils-
staðaflugvelli sjö ára hnokki, kom-
inn “í sveitina” í fyrsta sinn. Mér
er það enn í fersku minni, eftir
nærri 40 ár, þegar ég skimaði í
kringum mig og kom auga á Laugu
þar sem hún gekk í áttina til mín.
Eg hafði aldrei séð þessa konu fyrr,
en þennan dag varð hluti af mér
Héraðsbúi og Lauga fóstra mín.
Hún hafði verið skólasystir móður-
ömmu minnar í Kennaraskólanum í
byrjun þriðja áratugar aldarinnar og
kunningsskapur hennar við afa og
ömmu hélst alla tíð síðan. Sumrin
mín á Útnyrðingsstöðum urðu sex
en hið sjöunda réð ég mig til beitn-
inga og sveitastarfa á Vattarnesi
við Reyðarfjörð vegna þess að ég
gat ekki slitið mig frá Austurlandi.
Dætur mínar hafa aldrei trúað
mér almennilega þegar ég hef sagt
þeim að sjö ára gamall hafi ég
fengið hrífu í hendur og byrjað að
snúa í, kraka og drfla; einnig að
taka svörð og jafnvel slá með orfi
og ljá þegar mér óx fiskur um
hrygg. Þær trúðu hins vega frá-
sögnum mínum af leikjum okkar
barnanna á Útnyrðingsstöðum
frammi í Kvíaholti þar sem við
höfðum kjálka, leggi og horn fyrir
búsmala og áttum okkur bú svipað
og íslensk sveitabörn hafa átt frá
ómunatíð, að vísu með lítilsháttar
ívafi af þeirri tækni- og vélaöld
sem þá var að renna upp á Islandi,
þó snöggtum seinna á Austurlandi
en víðast annars staðar á landinu.
Ég er þakklátur fyrir að hafa fengið
að kynnast þeirri gömlu íslensku
sveitamenningu sem enn eimdi
töluvert eftir af á Austurlandi um
miðja öldina. Fljótsdalshérað var
þá enn ekki rafvætt og heyvinnu-
vélar nánast óþekktar; ég lít á það
sem forréttindi að hafa fengið að
læra ýmis af þeim gömlu vinnu-
brögðum sem nú eru óðast að
gleymast, orðin forminjar og varð-
veitt á Arbæjarsafni.
Þakklátastur er ég þó fyrir að
hafa fengið að vera undir hand-
leiðslu þessarar sterku og dugmiklu
konu í nokkur sumur á mesta mót-
unarskeiði mínu. Þess er ég full-
viss að ég bý að uppeldi hennar æ
síðan og að þau áhrif sem ég varð
fyrir sumrin á Útnyrðingsstöðum
hafi orðið mér gott veganesti í lífinu.
Guðlaug var uppalandi af lífi og
sál, mótuð af hugsunarhætti þess
19. aldar fólks sem ól hana sjálfa
upp. Hún kenndi okkur samvisku-
semi, vinnusemi og iðni og hún
kenndi okkur að vera góð við dýr-
in. Hún kenndi okkur að hlýða;
hyskni var eitur í hennar beinum.
Enda datt víst engu okkar annað í
hug en gera það sem til var ætlast
af okkur. Lauga sá lflca til þess að
við bærum okkur vel, réttum úr
okkur og hengsluðumst ekki með
hendur í vösum, töluðum fallega -
segðum til dæmis ekki “takka fyr-
ir”, heldur “þökk fyrir”. Hún lét
okkur skrifa foreldrum okkar bréf
reglulega og skýra skilmerkilega
frá því helsta sem gerst hafði. Hún
kenndi okkur líka að horfa í kring-
um okkur, sagði okkur nöfnin á
fjöllunum sem blasa við af hlaðinu
á Útnyrðingsstöðum og helstu ör-
nefni í næsta nágrenni. Reyndar er
ég ekki viss um að hún hafi bein-
línis kennt okkur þetta; það var ein-
hvern veginn hluti af tilverunni að
kunna skil á landinu.
Guðlaug fæddist á Útnyrðings-
stöðum árið 1899. Hún var næst
elsta barn hjónanna Sigurðar Jóns-
sonar og Önnu Sigríðar Jónsdóttur.
Anna Sigríður var systir Þorsteins
M. Jónassonar sem lengi var skóla-
stjóri og bókasali á Akureyri, og
þingmaður Norð-Mýlinga um hríð.
Þorsteinn var skólastjóri og útgerð-
armaður í Bakkagerði á Borgarfirði
eystra frá 1909 til 1921 og Guðlaug
dvaldist oft hjá frænda sínum á
þeim árum, allt þar til hún hélst
suður til Reykjavíkur og settist í
Kennaraskólann, árið 1920. Þaðan
lauk hún prófi árið 1923 og gerðist
farkennari á heimaslóðum, í Valla-
hreppi og Eiðaþinghá. Móðir Guð-
laugar og Ólína systir hennar létust
árið 1924 og tveimur árum seinna
lést önnur systir hennar, Jónína,
sem hafði tekið við búsforráðum á
Útnyrðingsstöðum. Það ár, 1926,
hætti Guðlaug kennslu og tók við
bústjórn hjá föður sínu. Einnig tók
hún í fóstur systrasyni sína tvo,
Sigurð Stefánsson og Jón Ólafsson.
Yngstu systkini hennar, Þorsteinn
og Sigríður, voru þá á ungum aldri.
Guðlaug var við búskapinn
næstu 16 árin en sagði þó ekki al-
veg skilið við kennsluna heldur hélt
heimaskóla á Útnyrðingsstöðum
allan þann tíma og kenndi mörgu
barninu lestur, skrift og góða siði.
Arið 1942 voru fóstursynirnir orðn-
ir stálpaðir og hún gerðist farkenn-
ari á ný en var heima á Útnyrðings-
stöðum á sumrin. Frá árinu 1948
þegar nýtt íbúðarhús var reist á Út-
nyrðingsstöðum, bjó hún í tvíbýli á
móti Sigríði systur sinni, sem hafði
gifst Tryggva Sigurðssyni. Þau
hjónin búa nú á elliheimilinu á Eg-
ilsstöðum. Þorsteinn bróðir þeirra
nam Iæknisfræði og var í áratugi
héraðslæknir á Egilsstöðum, en er
nú sestur í helgan stein fyrir all-
mörgum árum. Lengi stýrði Sig-
urður, fóstursonur Guðlaugar, bú-
skapnum á jarðarparti hennar en á
sjöunda áratugnum reisti hann ný-
býlið Lönguhlíð, skammt fyrir inn-
an Útnyrðingsstaði, ásamt Aðal-
björgu Stefánsdóttur, eiginkonu
sinni. Þau eru bæði látin fyrir
nokkrum árum. Jón uppeldisbróðir
hans lést langt fyrir aldur fram, árið
1946, en sonur hans, Jón Þóroddur,
nú verkfræðingur hjá Pósti og
síma, var langdvölum hjá Guð-
laugu frá unga aldri og reyndist
henni sem sonur í ellinni. Sjálf
giftist hún aldrei og eignaðist aldrei
böm.
Eftir að Guðlaug tók til við
kennslu á ný var hún farkennari í
Vallahreppi og Skriðdal. Hún var
jafnan þrjá mánuði í hvorum hreppi
og hálfan mánuð í senn á hverjum
bæ með allan nemendahópinn og
gekk milli bæja og hreppa með
kennsluáhöld og annað hafurtask.
Þannig gekk til, með stuttum hlé-
um, allt þar til heimavistarskóli var
settur á stofn á Eyjólfsstöðum á
Völlum árið 1954. Þann skóla hélt
hún til ársins 1964 en kenndi tvo
næstu vetur í gróðrastöðinni á Hall-
ormsstað og Þingmúla í Skriðdal.
Barnaskólinn á Hallormsstað tók til
starfa haustið 1967 og mun Guð-
laugu hafa verið boðin kennara-
staða þar, sem hún afþakkaði, enda
komin á ellilífeyrisaldur. Það var
mál manna að hún væri afbragðs
kennari og haft er eftir Þórarni Þór-
arinssyni, skólastjóra á Eiðum, að
þeir nemendur sem komu þangað
best undirbúnir hefðu komið frá
Guðlaugu á Útnyrðingsstöðum.
Sérstakur rómur var gerður að
handavinnukennslunni hjá henni;
hún kenndi telpum og piltum jafnt
að sauma, prjóna, hekla, smíða og
saga út og handavinnusýningarnar
á vorin þóttu sérlega eftirtektar-
verðar.
Eftir að ég hætti að vera á Út-
nyrðingsstöðum, um 1960, voru
systur mínar báðar, Ragnheiður og
Ingibjörg Þóra, hjá Laugu tíma og
tíma á sumrin og tengslin við fólk-
ið á Útnyrðingsstöðum slitnuðu
aldrei alveg. Haustið 1975 gerðust
ég og eiginkona mín kennarar við
barnaskólann á Hallormsstað.
Þann tíma sem við vorum þar lá
leiðin oft í Útnyrðingsstaði og
marga stundina sátum við í eldhús-
inu hjá Laugu og spjölluðum um
alla heima og heima. Oft barst
talið að kennslu og barnauppeldi og
ég tel mig hafa lært mikið af því að
hlusta á frásagnir hennar af eigin
skólahaldi á bæjunum í Skriðdal og
Völlum, og á Eyjólfsstöðum. Ekki
síst vegna þess að tvo vetur fetaði
ég í fótspor hennar og var farkenn-
ari í Skriðdal og á Völlum, og að
auki í Fljótsdal. Tíminn var fljótur
að líða þegar við hjónin komum í
Útnyrðingsstaði og fyrr en varði
var Lauga farin að tína til kvöldmat
og það var orðið áliðið þegar við
héldum loksins af stað áleiðis inn
að Hallormsstað.
I mörg ár eftir að við fluttumst
burt hafði ég tækifæri til að fara
austur því sem næst á hverju sumri
- stundum líka að vetrarlagi - og
alltaf var Lauga í eldhúsinu og tók
á móti mér eins og syni; að kvöldi
vísaði hún mér til sængur í litlu
stofunni sinni sem var full af potta-
t
MINNINGARORÐ
Nikulás Guðmundsson
Arnkelsgerði, Vallahreppi.
Fæddur 25. september 1910- Dáinn 6. desember 1993
Hver af öðrum til hvíldar rótt
halla sér nú og gleyma,
vöku dagsins um væra nótt
vinimir gömlu heima.
Þó leið þín sem áður þar liggi hjá,
er lyngið um hálsa brumar,
mörg höndin sem kærast þig kvaddi þá
hún kveður þig ekki í sumar.
Þorsteinn Valdimarsson.
Þeim fækkar óðum sem báru hita
og þunga dagsins áður fyrr. Núna
kveðjum við Nikulás Guðmunds-
son bónda að Arnkelsgerði á Völl-
um, en hann lést á sjúkrahúsinu á
Egilsstöðum mánudaginn 6. des-
ember eftir erfið veikindi. Hann
var sonur Steindóru Steindórsdóttur
og Guðmundar Þorgrímssonar sem
bjuggu í Beinárgerði þegar hann
fæddist. Árið 1912 fluttust þau í
Tunghaga og 1921 í Arnkelsgerði,
en þessar jarðir eru allar í sömu
sveit. í Amkelsgerði var svo heim-
ili Nikulásar til æviloka.
Kona hans var Sigrún Guðna-
dóttir frá Stóra-Sandfelli, en þau
giftust 24. október 1936. Þau eign-
uðust 6 börn, og eru 5 þeirra á lífi.
Sigrúnlést 12. aprfl 1981.
Alla sína starfsævi var hann
bóndi, en gengdi líka margvísleg-
um opinberum störfum fyrir sveit
sína. Þá stundaði hann vörubfla-
akstur um árabil. Við upphaf bú-
skapar þeirra voru öll vinnubrögð
svipuð og verið höfðu um aldir, en
eftir því sem árin liðu breyttust og
bötnuðu allar aðstæður, vélar voru
keyptar, túnin stækkuð og ný hús
byggð. Börn þeirra hjóna unnu
með þeim við búskapinn eftir að
þau komust á legg og frá 1958 var
búið félagsbú.
Mikill skyldleiki var á milli móð-
ur minnar, móðurforeldra og þeirra
hjónanna í Arnkelsgerði, og var sá
skyldleiki ræktur þannig að mér
fannst eins og um eina fjölskyldu
væri að ræða. Gagnkvæmar heim-
sóknir voru margar, og í einni slíkri
var ég í fyrsta sinn settur á hestbak,
þá 5 ára gamall, það gerði Nikulás,
og gaf sér tíma til að teyma mig
fram og aftur. Ávallt síðan minnist
ég góðvildar hans og hlýju, og eftir
að við hjónin hófum búskap kom
hann oft til okkar. Nú verða þær
heimsóknir ekki fleiri, en frá okkur
hjónunum berast hlýjar kveðjur til
barna, barnabarna og tengdasonar
Nikulásar og Sigrúnar.
Sigrún og Vigfús.
blómum og bókum, og ég fann ilm
af löngu liðnum dögum meðan ég
gluggaði í gamlar bækur úr hillun-
um og sofnaði síðan vært í sveita-
kyrrðinni. Guðlaug hætti ekki al-
veg afskiptum af börnum þótt hún
hætti alveg kennslu, því barnabörn
systur hennar og mágs fengu að
njóta leiðsagnar hennar í æsku í
eldhúsinu hennar á Útnyrðingsstöð-
um. Hún snéri sér líka að annars
konar ungviði á þessum árum.
Komin nær sjötugu náði hún sér í
trjáplöntur til Sigurðar Blöndal á
Hallormsstað, kom sér upp girð-
ingu sunnan í móti, þar sem kallað
er “frammi á leiti”. Þar plantaði
hún með eigin höndum þúsundum
plantna og bar skít og vatn á sjálfri
sér drjúgan spöl frá bæjarhúsunum
og hlúði með natni að hverri
plöntu. Með iðni og harðfylgi kom
hún upp dálitlum skógarlundi á
þessu leiti, þar sem áður var lítið
annað en moldarflag og rofabörð -
en hefur eflaust verið skógi vaxið
fyrr á tímum. Sá lundur sem þarna
grær nú er verðugur minnisvarði
um þessa merku konu.
í janúar 1992 var ég á hraðferð
um Hérað en ætlaði að líta til
gömlu konunnar meðan ég biði eft-
ir flugvélinni suður. En þá kom ég
að tómum kofanum á Útnyrðings-
stöðum í fyrsta sinn. Allt var harð-
læst og myrkvað á neðri hæðinni.
Fljótlega komst ég að því að Guð-
laug væri komin á elliheimilið úti á
Egilsstöðum. Þar heimsótti ég
hana nokkrum sinnum og hvítu
læðuna hennar, síðustu lifandi ver-
una sem hún annaðist í þessu lífi.
Síðast kom ég til hennar á liðnu
sumri. Þá var hún komin á sjúkra-
deildina og ég hitti hana þar sem
hún sat við borð frammi á gangi og
beið eftir kvöldmatnum sínum. Ég
sat um stund hjá henni, ásamt dótt-
ur minni á tíunda ári sem hafði ekki
hitt þessa fóstru mína áður, og við
spjölluðum saman. Samt ekki eins
og áður því elli kerling var farin að
ná undirtökunum. Þó skein í hana
gömlu Laugu mína í gegnum grímu
ellinnar þegar hún fór að spyrja
telpuna að því hvort hún væri ekki
vel læs - og dugleg að skrifa. Þeim
kom saman um að sú stutta skyldi
skrifa henni bréf, sem þó varð ekki
af áður en kallið kom. Svo sagði
hún við hana að hún skyldi alltaf
vera gott barn og aldrei kasta stein-
um í dýr; það gerðu góð böm
aldrei. Þegar við fórum fylgdi hún
okkur áleiðis eftir ganginum í
göngugrindinni sinni og afþakkaði
boð mitt um hjálp - sagði að hún
hefði alltaf verið sterk í handleggj-
unum.
Guðlaugu Sigurðardóttur á Út-
nyrðingsstöðum gleymir enginn
sem kynntist henni. Og þeir sem
kynntust henni náið, fengu að vera
undir handleiðslu hennar í lengri
eða skemmri tíma, urðu ríkari af.
Þorgrímur Gestsson.