Austri - 06.06.1996, Blaðsíða 4

4
AUSTRI
Egilsstöðum, 6. júní 1996.
Hjörleifur Guttormsson:
Afanga náð eftir 50 ára baráttu
Fáein atriði tengd sögu Minjasafns Austurlands.
Opnun sýningar Minjasafns Aust-
urlands í eigin húsnæði 27. maí sl.
var stór stund sem lengi hefur verið
beðið eftir. Safnið var formlega
stofnað á árunum 1942-43. í ræðu
sem Gunnar Gunnarsson skáld á
Skriðuklaustri flutti á samkomu í
Atlavík 19. júlí 1942 gerði hann að
umtalsefni þörfina á að efla þjóðem-
iskennd íslendinga með því að
rækta tengslin við fortíðina. Þýðing-
armikill þáttur þess máls væri að
koma á fót byggðasöfnum og lagði
Gunnar til að hafíst yrði handa um
stofnun slíks safns fyrir Múlasýslur.
Ljóst er að mál þetta hafði verið til
umræðu fyrir samkomuna, bæði
innan Ungmenna- og íþróttasam-
bands Austurlands og Sambands
austfirskra kvenna. Þannig hafði
Sigrún P. Blöndal á Hallormsstað
haft áhuga á að koma upp minja-
safni og vafalaust rætt um það við
Gunnar frænda sinn. Sá sem þetta
ritar man vel eftir Gunnari skáldi
þar í ræðustóli, þótt efni máls hans
festist mér ekki í minni.
Eftir ræðu Gunnars komu saman
nokkrir samkomugestir til að ræða
hugmyndina um byggðasafn. Kom í
ljós að bæði Ungmennasamband
Austurlands og Samband austfirskra
kvenna höfðu haft stofnun slíks
safns fyrir Austurland á stefnuskrá
sinni, en þessi samtök ásamt Búnað-
arsambandi Austurlands urðu brátt
samkvæmt stofnskrá helstu bak-
hjarlar Minjasafns Austurlands og
tilnefndu menn í stjóm þess.
Á þessari Atlavíkursamkomu var
kosin 7 manna undirbúningsnefnd
til að vinna að framkvæmd málsins
og var Gunnar skáld formaður
hennar. Þessi nefnd hélt tvo fundi,
17. nóvember 1942 og 26. septem-
ber 1943, til undirbúnings að stofn-
un safnsins. Á síðari fundinn kom
samkvæmt tilmælum formanns
nefndarinnar, Ragnar Ásgeirsson
ráðunautur Búnaðarsambands Is-
lands, og tók hann að sér að afla
muna fyrir safnið og sinnti því í
nokkur sumur í tengslum við erind-
rekstur sinn.
Dagana 10. og 11. október 1943
var stofnfundur safnsins haldinn að
Hallormsstað. Þar var gengið frá
skipulagsskrá þess, stjómarkjöri og
verkaskiptingu stjórnar. Gunnar
Gunnarsson var kosinn formaður,
Sigrún P. Blöndal féhirðir og Þór-
oddur Guðmundsson ritari. Þórodd-
ur var þá kennari á Eiðum en fluttist
úr fjórðungnum ári síðar. „Hin ný-
kjöma stjóm safnsins var sammála
um að byggðasafn mundi best sett á
Hallormsstað vegna staðhátta allra.“
Var aflað vilyrðis skóg-
ræktarstjóra fyrir lóð
handa safninu. Fjárráð
vom hins vegar engin til
að hefja byggingafram-
kvæmdir og stóð það
lengst af safninu fyrir
þrifum. Það er því að
vonum að ýmsir staðir
vom á Héraði í tímans rás til um-
ræðu sem aðsetur safnsins.
Sigrún Blöndal féll frá síðla árs
1944 og Gunnar Gunnarsson flutti
til Reykjavíkur árið 1948. Við brott-
för gáfu Gunnar og kona hans
Franzisca ríkinu Skriðuklausturs-
jörðina með gögnum og gæðum.
„Jarðeign þessi skal vera ævarandi
eign íslenzka ríkisins. Hún skal hag-
nýtt á þann hátt, að til menningar-
auka horfi...“. Meðal allmargra at-
riða sem nefnd eru sem dæmi í
gjafabréfinu er tilraunastarfsemi í
landbúnaði og byggðasafn. Sumar-
ið 1950 setti Ragnar Ásgeirsson
muni safnsins upp „í herbergi í
kjallara hússins“. Þar voru munir
safnsins til sýnis til ársins 1971 að
stjóm safnsins samþykkti „að með-
an núverandi ástand ríkir í málum
safnsins verði það lokað.“ Munir
safnsins vom endanlega fluttir frá
Skriðuklaustri í geymslu Safna-
stofnunar Austurlands á Egilsstöð-
um sumarið 1976.
Sumarið 1949 barst stjóm safns-
ins bréf ffá menntamálaráðuneytinu,
dags. 18. júní, og er efni þess svo
lýst í fundargerð frá aðalfundi 29.
nóv. 1949: „....þar sem ráðuneytið
gefur kost á að Byggðasafn Austur-
lands fái húsnæði að Skriðuklaustri,
og æskir ráðuneytið að taka upp um
það samninga við forráðamenn
safnsins. Húsnæði það sem til
greina kemur em allt að fimm her-
bergi auk rishæðarinnar yfir þeim. I
nefndu bréfi er bent á sem skilyrði
að ríkissjóður mundi ekki bera
neinn kostnað af húsnæði safnsins,
hvorki hitun né lýsingu, viðhaldi né
umhirðu.“ Tók stjórnin þessu til-
boði fagnandi og fól Halldóri Ás-
grímssyni alþingismanni Norðmýl-
inga „umboð til að gera um þetta
nefnda samninga við ráðuneytið fyr-
ir sína hönd.“
Þessi gleði varð hins vegar
skammvinn, því að ári síðar hefur
ráðuneytið dregið tilboð sitt til baka
með bréfum 2. maí og 26. septem-
ber 1950. „Kemur þar fram að ekk-
ert hefur orðið úr samningum þeim
um húsnæði fyrir safnið, svo sem
bókað var á síðasta aðal-
fundi. Virðist hafa
strandað á því að ráðu-
neytið geti ekki látið
safnið hafa stóru stofuna
sem var þó með í tilboð-
inu í bréfi dags. 18. júní
f.á.“ stendur í fundar-
gerð 20. nóv. 1950.
Tilraunastöð í landbúnaði hafði
verið flutt frá Hafursá í Skógum í
Skriðuklaustur 1949 og var íbúðar-
húsið lagt undir tilraunastjóra og
annað starfslið. Toguðust landbún-
aðarráðuneyti og menntamálaráðu-
neyti á um forræði yfir staðnum upp
frá því og hafði hið fyrmefnda betur
í þeim reipdrætti í þrjá áratugi.
Minjasafn Austurlands klemmdist á
milli í þeirri togstreitu lengi vel og
lamaði það alla starfsemi þess.
Á árunum 1971-72 var komið á
fót Safnastofnun Austurlands á veg-
um SSA til stuðings skipulegri upp-
byggingu safna á Austurlandi. Aðal-
fundur SSA 1972 samþykkti tillögur
undirbúningsnefndar að verkaskipt-
ingu og sérhæfingu safna í fjórð-
ungnum. Samkvæmt þeim skyldi
minja- og landbúnaðarsafn byggt
upp á Skriðuklaustri. Tókst stjóm
Safnastofnunar þegar á fyrsta starfs-
ári sínu að fá gerðan formlegan
samning við mennta- og landbúnað-
arráðuneyti, undirritaðan af viðkom-
andi ráðherrum, þess efnis að land-
búnaðarráðuneytið afhendi mennta-
málaráðuneytinu Skriðuklausturs-
húsið „með það fyrir augum að það
geti komið Safnastofnun Austur-
lands til góða fyrir Minjasafn Aust-
urlands. - Afhending þessi fari fram
þegar komið hefur verið upp nægi-
legum byggingum fyrir tilrauna-
starfsemina á Skriðuklaustri, og er
að því stefnt að það geti orðið á ár-
unum 1974-75.“
Hér var kominn nýr grunnur í
húsnæðismál safnsins. Fram-
kvæmdir á vegum landbúnaðarráðu-
neytis á Skriðuklaustri urðu hins
vegar ekki í samræmi við hin skrif-
legu loforð. Því varð það að ráði á
árinu 1979 að gerður var nýr samn-
ingur milli Safnastofnunar og ríkis-
ins, undirritaður af þremur ráðherr-
um, þar sem ríkið keypti sig frá fyrri
samningi um aðstöðu fyrir minja-
safnið á Skriðuklaustri og skuldbatt
sig til að veita fé til nýbyggingar. í
framhaldi af því var tekin ákvörðun
um byggingu húsnæðis fyrir minja-
safnið á Egilsstöðum. Var fljótlega
ráðinn arkitekt Stefán Öm Stefáns-
son og kosin bygginganefnd. Síðar
kom til þátttaka Héraðsskjalasafns
Múlasýslna og Héraðsbókasafns í
safnahúsinu, en fyrsti áfangi þess er
nú að heita má fullbúinn.
Þótt Minjasafni Austurlands hafi
sárlega vantað sýningarhúsnæði
fram undir þetta, var frá árinu 1975
að telja settur kraftur í söfnun minja
fyrir söfn í fjórðungnum á vegum
Safnastofnunar Austurlands. Kom
sú söfnun ekki síst Minjasafni Aust-
urlands til góða sem lagði fram
styrki til þeirrar starfsemi. Að söfn-
uninni kom fyrsta árið Þórður Tóm-
asson í Skógum ásamt Gunnlaugi
Haraldssyni sem árið 1976 réðist til
Safnastofnunar sem minjavörður.
Stóð Safnastofnun í samvinnu við
Minjasafn Austurlands að myndar-
legri „þjóðminjasýningu" í skólan-
um á Egilsstöðum 19. júní - 8.
ágúst. Var sýningunni að því er seg-
ir í myndarlegri sýningarskrá „fyrst
og fremst ætlað að vekja Austfirð-
inga til umhugsunar um þennan þátt
Fögnum hreinu
landi 17. júní
Það er ánægjuefni að Ungmennafélag Islands og Um-
hverfissjóður Verslunarinnar skuli gangast fyrir hreins-
unarátaki um allt land dagana 1-17. júní.
Sem betur fer hefur ástandið í ýmsum umverfismálum,
t.d. sorphirðu, meðferð úrgangsefna og umhirðu lóða,
batnað mikið hin síðari ár. En betur má ef duga skal og
umgengni okkar við landið og okkar nánasta umhverfi er
ekki alltaf til fyrirmyndar. Bærinn okkar er oft illa útleik-
inn af rusli, sem stingur í augun, t.d. tómum bjórdósum,
sælgætisbréfum og vindlingastubbum, sem einhverjir
henda frá sér á
götuna þó næsti
rusladallur sé í
seilingarfjarlægð.
Látum ekki slíkt
afskiptalaust og
reynum að breyta
hegðun og hugar-
fari þeirra, sem
slíkt gera.
Tökum öll þátt í
umhverfisátakinu
1.-17. júní. Byrj-
um á okkar nán-
asta umhverfi og flöggum hreinum Egilsstaðabæ 17. júní
og alla aðra daga. Umhverfisnefnd Egilsstaðabæjar.
menningarmála...en síðan hverfur
hún í geymslur, uns úr rætist um
safnhúsnæði til frambúðar.“
Nú hefur ræst úr til frambúðar,
eins og allir geta fullvissað sig um
sem heimsækja safnahúsið á Egils-
stöðum. Stjóm Safnastofnunar
Austurlands og minjaverðir á veg-
um hennar hafa lagt málefnum
Minjasafns Austurlands mikið lið
undanfarin 20 ár. Fyrstur var þar á
vettvangi Gunnlaugur Haraldsson,
þá Ragnheiður Þórarinsdóttir og síð-
astliðinn áratug Guðrún Kristins-
dóttir sem nú hefur verið ráðin fyrsti
minjavörður Þjóðminjasafnsins utan
höfuðstaðarins með Austurland sem
starfsvettvang. Guðmundur Magn-
ússon fyrrverandi sveitarstjóri hefur
haft umsjón með byggingu safna-
hússins af trúmennsku og alúð.
Stjóm Minjasafnsins réði í fyrra til
sín menntaðan safnvörð Steinunni
Kristjánsdóttur sem komið hefur
upp sýningu í nýja húsnæðinu með
aðstoð margra vaskra heimamanna.
Minjasafn Austurlands er nú orðið
fyllilega sjálfbjarga og mikilvægur
hlekkur í þjóðminjavörslu í landinu.
Fyrir þrotlaust starf í áratugi hafa
orðið mikil umskipti, sem margir
hafa átt þátt í, einnig forstöðumenn
þjóðminjavörslunnar í landinu. Við
höfum að nokkm greitt þeim skuld-
ina sem fyrst lyftu merki fyrir hálfri
öld.
Hjörleifur Guttormsson
Ungir knapar á námskeiði
í vikunni hófst reiðnámskeið fyrir unga hestaáhugamenn á Ketilsstöð-
um á Völlum. Það er hinn mikli hestamaður Bergur Jónsson sem stend-
ur að baki þessu þarfa verki og sér um kennslu. Flest bömin á námskeið-
inu eru á aldrinum 5-8 ára en einhverjir em ögn eldri.
Bergur sagði að sennilega hefði ekki áður verið haldið reiðnámskeið
fyrir svo unga krakka hér á Héraði, allavega ekki þetta stóran hóp í einu
en einn og einn hefði slæðst með þeim sem eldri em í gegn um tíðina.
Níu krakkar em saman á þessu námskeiði.
Kennsla þessara krakka fer að mestu fram í gerði sem er 20x40m. í
slíku rými næst gott samband milli manns og hests og stjómun og skiln-
ingur á getu og þörfum reiðskjótans eykst. Auk þess er þetta góður vett-
vangur fyrir krakkana til að ná góðu jafnvægi. Bókleg kennsla er líka
nokkur og er þá meðai annars farið yfir reiðtygin og þarfir hestsins t.d.
járningu, hófvöxt og hirðingu.
Bergur er líka með námskeið fyrir þá sem eldri em og í allt verður
hann með um 40 manns í læri í sumar. Þetta fólk er mislangt komið í
reiðlistinni, allt frá algjömm byrjendum upp í góða knapa.
Hluti knapanna ungu sent nú eru að stíga sín fyrstu spor í reiðmennsku á
Ketilsstöðum.