Samtökin '78 - Sjónarhorn - 15.08.1993, Qupperneq 7

SJÓNARHORN
7
um leið og ég gekk inn á heimili
mitt, þar gat ég varla staðið upprétt
úti við glugga af vanlíðan og
skömm - og ótta við heiminn, ótta
sem ég vel að merkja viðurkenndi
ekki fyrir sjálfri mér, hvað þá öðr-
um.“
En þótt við hœttum að drekka -
ekki kemur batinn á einum degi.
„Nei, nú er ég á þriðja ári í nýju
lífi og tek það skref fyrir skref. En
bati minn er fyrst og fremst fólginn
íþeim hæfileikaseméghefþrosk-
að með sjálfri mér, til að laga mig
að aðstæðum og vinna að þeim
verkefnum sem ég stend frammi
fyrir hverju sinni. Maður þarf að
yfirvinna óttann við lífið, við sjálf-
an sig. Ég spurði mig árum saman:
Hver er hún þessi Katla, og um
hvað snýst líf hennar? Núna er ég
miklu nær um hver ég er og finn til
stolts við þá uppgötvun.
Ég má gera mistök
Það erfiðasta við batann er að
losna við sektarkenndina. Sam-
skiptin við dóttur mína stjómuðust
lengi vel af henni, enda liðu langir
tímar hér áður fyrr þegar hún vissi
ekki hvort ég var lífs eða liðin.
Lengi vel gekk hvorki né rak, ég
vildi vera eins góð og ég gæti til að
bæta henni upp allt það sem hún
hafði farið á mis við. Eftir að af
mér rann skildi ég loksins að málið
snerist ekki um það, heldur að vera
henni sú móðir sem hún þarfnast
og biður um. Þá verður sambandið
ekki síður á hennar forsendum en
mínum og við erum kannski betri
vinir núna en gengur og gerist með
mæðgur. Það var til dæmis ekki
fyrr en seint og um síðir að ég
leyfði henni að nálgast mig með
öllum mínum göllum og kostum.
En ég neita því ekki að ég þarf
stundum að taka á honum stóra
mínum til að láta sektarkenndina
ekki ná yfirhöndinni. Með sam-
viskubitið í hnakkanum kemst
maður ekkert. En ég hef yfirunnið
óttann við móðurhlutverkið og
veit jafnframt að mér leyfist að
gera mistök, sem og að reyna aftur
og gera betur. Ég hef það sem til
þarf.“
En hvernig gengur þér að lifa
félagslífi allsgáð í heimi sem virð-
ist ekki síst miðast við œvintýri
næturinnar og vináttuna á börun-
um?
„Samkynhneigður alkohólisti
sem hættir að drekka er auðvitað í
fyrstu hálfbæklaður. Nema hvað!
Við finnum óhjákvæmilega fyrst
fyrir félagslegri einangrun og
spyrjum hvort annarra kosta sé
völ. Ég átti mínafélaga í AAen þar
fyrir utan raskaðist allt. Ef ég vildi
vera með varð ég að ganga inn í
heim sem ég hef lítil áhrif á - þar
sem allt er tengt neyslunni. En
auðvitað finnum við nýjar leiðir ef
við leitum. Ég hef forðast barina
að mestu en hef þó brugðið mér á
„22“ og finn þá vel fyrir því hve ég
hef stækkað að innan. Víst var
margt að læra, ég fann að ég var allt
of alvarleg allsgáð, gætti mín um
of og kunni hvorki á sjálfa mig né
aðrar konur. Astæðan var óttinn
við höfnunina sem stafar af því að
alkohólistinn er svo óvarinn edrú.
En styrkur vex af veikleika og ég er
sterkust þar sem mér hefur gengið
best að vinna úr veikleikunum.
Edrú fyrir sjálfa mig
Ég einsetti mér að fá nautnina út úr
lífinu annars staðar en á barnum,
og komst að því að það er hægt, en
það tók mig langan tíma að skilja
að valið er mitt. Ég er edrú fyrir
sjálfa mig og sú ákvörðun er ekki
kvöð. Ég er allsgáð vegna þess að
mér þykir vænt um sjálfa mig og
með það í hugsuninni varð eftir-
leikurinn auðveldur. Ég varð þó að
ákveða með sjálfri mér að forðast
tilfinningasambönd og kynlíf í
ákveðinn tíma eftir að af mér rann,
vegna þess að það var mér nauð-
synlegt. Ég var svo tætt tilfinn-
ingalega og búin að misbjóða mér
svo lengi á þessum sviðum að ég
varð að kynnast sjálfri mér áður en
ég gat kynnst öðrum konum náið.
Ég held að þessi mál hafi þá
fyrst byrjað að ganga vel hjá mér
þegar ég skildi að félagsleg ein-
angrun er fyrirbæri sem þrífst fyrst
og fremst innra með manni, málið
er að opna fyrir tilfinningar gagn-
vart öðru fólki, verða félagsvera í
orðsins fyllstu merkingu. Þá er
eins og félagsskapurinn sópist að
manni og þátttakan verður eðlileg
í samskiptunum. Víst veit ég að
margir samkynhneigðir al-
kohólistar ráða ekki við þetta -
þeim mistekst að finna leiðir hand-
an við næturlífið. En ef við getum
ekki verið góð við sjálf okkur, þá
getum við ekki tekið á móti gæsku
heimsins. Á þessu stranda margir
óvirkir alkohólistar.“
Hvað brást í þeirri hjálp sem
meðferðarstofnanir reyndu að
veita þér í öll þessi ár?
„Ég sló alltaf á útréttar hendur
vegna þess að meðferðarkerfið
brást mér sem samkynhneigðum
alkohólista. Meðferðin á að veita
okkur stuðning til að rétta okkur af
sem tilfinningaverur. Þegar ég var
að glíma við það að vera lesbía
komst ég að því að þær tilfinningar
voru ekki viðurkenndar. „Þú réttir
þig af síðar í þeim málum, fólk fer
nú svo margar leiðir í neyslunni,“
var viðkvæðið. En ég held við
náum ekki góðum bata nema við
vinnum úr tilfinningum okkar sem
samkynhneigðir alkohólistar -
þetta hvort tveggja þarf að vinnast
samtímis.
Þú snýrð öllu húsinu
Núna er verið að gera stórkostlega
hluti á Vífilsstöðum. Þarfáhomm-
ar og lesbíur sinn sérstaka stuðning
og þörfin er greinilega fyrir hendi.
Það sýnir sig best á því hversu
hommamir sækja mikið þangað.
En maður rekur sig stöðugt á
veggi. Eftir að ég náði bata varð ég
starfsmaður vistheimilis fyrir kon-
ur á batavegi eftir áfengismeðferð.
Þar var ég opinber lesbía og til
staðar ef konur vildu ræða tilfinn-
ingarsínartil kvenna. I ljóskom að
þörfin var fyrir hendi, þær þurftu
ekki að réttlæta sig og eða afsaka
sig fyrir mér, og sú reynsla og
þekking sem ég hafði veitti þeim
kjark til að takast á við spurning-
una: Er ég kannski lesbía og get ég
lifað sem slík? Ég fékk svo sem að
heyra það að ég væri bara „að snúa
öllu húsinu“. Það sýnir best van-
þroska og dómhörku hinna og
þann múr sem mætir samkyn-
hneigðum sem ganga í gegnum
meðferðarkerfið. Kannski hefði
ég sjálf náð tökum á mínum eigin
alkohólisma fyrr í lífinu ef ég hefði
fengið þennan stuðning. Þó er ég
ekki dómbær á það, því margt ann-
að kom til.“
Þú hefur talað frekar varfœrn-
islega um aðra alkohólista í hópi
lesbía og homma, en miðarvið eig-
in reynslu. Hvað er að segja um
aðra samkynhneigða?
„Ég breyti ekki öðrum, aðeins
sjálfri mér. Reynsla mín getur
komið öðrum til góða, það er þetta
sem á máli okkar í AA heitir „að
miðla reynslu sinni, styrk og von-
um“. Ef einhver áttar sig betur á
vandamálum vímunnar með því
að lesa það sem eftir mér er haft, þá
hef ég kannski ekki talað út í
tómið. Hins vegar liggur mér eitt
og annað á hjarta um svokallaða
stuðningsmenn okkar fíklanna,
„kó-alkana“ eins og þeir eru stund-
um kallaðir. Ovirkur alkohólisti
verður oft ótrúlega næmur fyrir
því sem gerist í kringum hann þótt
fátt sé sagt beinum orðum og í
heimi homma og lesbía sé ég ótrú-
lega marga af þessum meðvirku
einstaklingum, fólk sem er að
leggja líf sitt í rúst til að styðja
alkann sinn - fíkilinn sinn.
Fórnfýsin er því miður
til einskis
Það er oft talað niðrandi um þetta
meðvirka fólk, „kóarana", en ég
hef andstyggð á slíku tali. Málið er
flóknara en svo. Sá meðvirki í
samböndum alkohólista sýnir
ótrúlega fórnfýsi og óeigingimi til
að halda sjúklingnum sínum á
floti. Hann vill leggja líkama og
sál í það að bjarga hinum, en það
sorglega er að þetta er allt til
einskis. Það bjargar þér enginn úr
greipum fíknarinnar nema þinn
eigin vilji sé fyrir hendi. En það
gerist alltaf það sama í sambandi
eða sambúð þar sem annar er al-
kohólisti en hinn ekki: Sá með-
virki er sá ábyrgi í sambandinu og
týnir sér bókstaflega í makanum.
Brotalamimar koma í veg fyrir að
þeir verði raunveruleg heild, sá
meðvirki verður skuggi hins og
hvorugur nýtur sín, sá meðvirki
lifir á forsendum alkohólistans.
Það sem brýtur niður þessi sam-
bönd er einkum það að sá meðvirki
er alltaf tilbúinn til að axla ábyrgð
en er um leið miklu berskjaldaðri
fyrir sársaukanum en hinn, hann
getur ekki með góðu móti deyft
tilfinningarnar með vímunni - þótt
hann reyni það stundum.
Meðvirk manneskja hefur að
upplagi til að bera ótrúlegt stolt og
mikla sjálfsvirðingu, hún slær
aldrei af, vill ekki játa það að henni
hafi skjátlast. „Mér hefur skjátlast,
ég hef beðið ósigur, ég get ekki
bjargað þér.“ Það þarf sterk bein til
að segja þessa setningu og þess
vegna uppgötvar stuðningsmaður-
inn kannski aldrei að sá sem játar
ósigur sinn í baráttu við alkóhól-
isma stendur í rauninni með
pálmann í höndunum. Þetta er
skrýtið, því að mjög fljótlega eftir
að manneskjan gengur inn í sam-
band uppgötvar hún að það hriktir
meira en lítið í stoðunum. En af
hverju gengur hún svona langt? Jú,
stuðningsmaðurinn elskar svo
mikið, hann skýlir sér á bak við
„ástina“ sem smám saman verður
lítið annað en draumur um ást.
Þetta þekki ég sjálf, en minn besti
„kóari" frá fyrri tíð, sem er falleg
kona til líkama og sálar, hafði vit á
að ganga í burtu áður en mér tókst
að brjóta gjörsamlega niður sjálfs-
virðingu hennar og sjálfstraust.
Því það er einmitt þetta sem al-
kohólistinn gerir, hann gefur hin-
um engan kost á að eiga sitt sjálf-
stæða líf og að lokum brotnar sá
meðvirki í sambandinu niður og
verður skuggi af sjálfum sér og
hinum.“
Við veljum frekar
kvölina en frelsið
Þetta er sameiginlegt einkenni
allra meðvirkra. En er hœgt að
benda á einhver sérkenni meðal
meðvirkra homma og lesbía ?
„Einmitt þetta er býsna eldfímt
mál. Jú, mér sýnist við eiga okkur
þá sérstöðu að ríghalda lengur en
hinir í sjúk sambönd. Við erum svo
hrædd við að verða ein, við lesbíur
og hommar erum svo aðþrengd í
félagslegu tilliti, úrvalið er minna
og við nálgumst aðallega í nætur-
lífinu, við látum okkur frekar hafa
kvölina í sambandinu en að leita
að frelsinu eftir krókaleiðum lífs-
ins. Og enginn vill berskjalda sig
svo að örli á þessum ótta. Þá finnst
okkur betra að loka augunum.“
Okkar á milli sagt, hvað varð
um þessa ungu og reiðu Kötlu sem
ég dáðist einu sinni að?
„Ég er ennþá ung, en ekki „ung
og reið kona“. Reiðin sem stafar af
vanmættinum og niðurlægingunni
er miðpunktur tilfinningalífsins
meðal virkra alkohólista og það er
ekki þverfótað fyrir sökudólgum í
lífi þeirra. En eftir að ég fann að öll
reynsla mín nýtist mér á jákvæðan
hátt, þá hef ég einskis að iðrast, og
því síður hef ég við neinn að
sakast. Ég varð einfaldlega fórnar-
lamb sjúkdóms og tókst eftir lang-
an barning að stöðva framgöngu
hans með því að horfast í augu við
sjálfa mig.
Lífíð snýst ekki um
hörkuna
En þegar þú minnir mig á reiðina,
þá rifjast upp fyrir mér hvað böm
voru einu sinni hrædd við mig.
„Hún er svo grimm, þessi kona,“
sögðu þau, því krakkar skynja vel
þá strauma sem maður sendir frá
sér þó að margir fullorðnir hafi
glatað þeim næmleika. Jú, harð-
neskjan var sannarlega meitluð í
fasið. En þegar maður fæðist til
nýs lífs skilur maður að lífið snýst
ekki um hörkuna, mýktin er eðli-
legri lífsmáti og við förum svo
miklu lengra á henni. Það besta í
lífi mínu gerðist líkast til þegar
orðtækið „að berjast um á hæl og
hnakka“ missti merkingu sína.“
Texti: Þorvaldur Kristinsson
Myndir: Bára Kristinsdóttir