Lögmannablaðið - 2019, Blaðsíða 37

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 01/19 37
FARA ÍSLENSKIR DÓMSTÓLAR EFTIR
DÓMUM MANNRÉTTINDADÓMSTÓLS
EVRÓPU?
DANÍEL ISEBARN ÁGÚSTSSON LÖGMAÐUR
Þann 2. nóvember 2018 var haldinn hádegisverðarfundur
undir yfirskriftinni Hlutverk íslenskra dómstóla við beitingu
MSE – samstarf eða tregða? þar sem Róbert Ragnar Spanó,
dómari við Mannréttindadómstól Evrópu, fjallaði um það
hvernig Mannréttindasáttmáli Evrópu og einkum dómar
Mannréttindadómstóls Evrópu hafa endurspeglast í
íslenskri dómaframkvæmd á þeim árum sem liðin eru frá
því að Mannréttindasáttmálinn var lögfestur með lögum
nr. 62/1994 og hvernig til hefði tekist.
Í upphafi erindisins velti Róbert upp nokkrum spurningum,
í fyrsta lagi hvernig lögmenn og íslenskir dómstólar hefðu
brugðist við þessari réttarbót í störfum sínum, í öðru lagi
hvort Mannréttindasáttmálinn væri orðinn raunverulegur
hluti af íslenskri lagahefð, í þriðja lagi hvort íslenskir lögmenn
byggðu á Mannréttindasáttmálanum í málatilbúnaði sínum
fyrir íslenskum dómstólum og í fjórða lagi hvort íslenskir
dómstólar beittu Mannréttindasáttmálanum í samræmi við
dóma Mannréttinda dómstólsins eða hvort tregða væri hjá
íslenskum dómstólum að fylgja þeim.
Umfjöllun Róberts skiptist upp í nokkra hluta; í fyrsta lagi
fjallaði hann um réttarheimildalega stöðu Mannréttinda­
sáttmála Evrópu í íslenskum rétti, í öðru lagi fjallaði Róbert
um svonefnt leiðsagnargildi dóma Mannréttindadómstólsins
eða nánar til tekið hver væru, ef einhver, lagaleg áhrif
slíkra dóma hér á landi, í þriðja lagi hvort og með hvaða
hætti dómar Mannréttindadómstólsins hefðu sögulega haft
áhrif á dóma Hæstaréttar Íslands við túlkun og beitingu
Mannréttindasáttmálans og hvort sú saga hefði einkennst
af tregðu íslenskra dómstóla eða vilja til að leita „samstarfs“
við dómstólinn við Strassborg.
Réttarheimildaleg staða Mannréttindasáttmála Evrópu að
íslenskum rétti
Ísland gekkst undir Mannréttindasáttmálann að þjóðarétti
29. júní 1953 og samkvæmt tvíeðliskenningu þjóðaréttar
hafði hann því ekki bein lagaleg áhrif hér á landi í rúm
40 ár fram að lögfestingu árið 1994. Eftir lögfestinguna
hefur Mannréttindasáttmálinn formlega stöðu almennra
laga í réttarheimildalegum skilningi en ekki stöðu
stjórnskipunarlaga, sú afstaða hefur komið fram hjá
Hæstarétti og að mati Róberts haldist óbreytt allar götur
síðan. Þrátt fyrir hina formlegu réttarheimildalegu stöðu
verður að líta til þeirra nánu réttarheimildalegu tengsla sem
Mannréttindasáttmálinn hefur við flest mannréttindaákvæði
Stjórnarskrárinnar en þau tengsl hafa veruleg áhrif á þær
túlkunaraðferðir sem íslenskir dómstólar beita þegar
reynir á vernd mannréttinda. Þá er einnig mikilvægt að
Mannréttindasáttmálinn hefur ekki einungis að geyma
efnisákvæði um mannréttindi borgaranna heldur eru
aðildarríkin einnig skuldbundin að þjóðarrétti til að
framfylgja dómum Mannréttindadómstólsins og lagalegt
gildi dóma hans hefur því verulega þýðingu fyrir þróun
íslensks réttar á sviði mannréttinda. Þá kom fram í athuga­
semdum með stjórnarskipunarlögum nr. 97/1995, sem
breyttu mannréttindakafla Stjórnar skrárinnar árið 1995,
að eitt af markmiðum laganna væri að taka mið af þeim
þjóðréttarlegu skuldbindingum sem Ísland hefði undir­
gengist með aðild sinni að Mannréttindasáttmála Evrópu.
Vilji stjórnarskrárgjafans stóð því til þess að ákvæði
Stjórnarskrárinnar sem hefðu skírskotun til ákvæða
Mannréttindasáttmálans yrðu túlkuð til samræmis við ákvæði
Mannréttindasáttmálans og að íslenska Stjórnarskráin
hefði a.m.k. að geyma sömu lágmarksvernd og ákvæði
Mannréttindasáttmálans.