Bæjarins besta - 03.02.1999, Síða 6

Sigtún við Seljalandsveg á ísafirði. „Ég sé fyrir mér fulltrúana í byggingarnefnd Isafjarðar, þegar þeir fá inn á borð hjá sér á útmánuðum 1935 teikningu af húsi, sem er jafn
byltingarkennt íformi og stíl eins og Sigtún hefir verið á þessum tíma, en svo nefndi Haraldur hús sitt eftir œskuheimili sínu íEyjafirði.“
Sigtún viö Seljal
- upphaf fúnkisstefnu í byggingalist
á ísafirði
Módernisminn í húsagerðarlist hafði mikil áhrif
á byggingastíl hér á landi á fjórða áratug þess-
arar aldar, einkanlega í Reykjavík. Áhrif hans
náðu til ísafjarðar strax árið 1935.
I rauninni var módernisminn stefna en ekki
stíll. Á Norðurlöndum hét hann fúnksjónalismi,
þegar um byggingalist var að ræða. Hann
táknaði endalok allra stíltegunda. Hann var
fagurfræði hins hagnýta. Öllu skrauti var
útrýmt og það talið „bull og rökleysa", enda
hafði það ekkert hagnýtt gildi. Fúnksjónal-
isminn (fúnkisstefnan) var í rauninni bæði
heimspeki og formfræði. Hann var alþjóðlegur
boðberi og þjónn hins nýja tíma og stefndi að
því að bæta húsakynni fólks og nýta til þess
hina nýju tækni. Byggingalistin átti að vera
fólgin í innbyrðis hlutfalli og samræmi, vera
fábrotin, vistleg og þægileg. Mikil áherzla var
lögð á að skoða og kanna til hvers ætti að nota
húsið. Það skyldi vera rökrétt afleiðing af þeirri
starfsemi, sem fram ætti að fara í því, og
Walter Gropius
og Bauhaus
En hvar var fúnksjónal-
isminn upprunninn og
hvernig barst hann til
Islands? Þessi listastefna,
fúnkisstíllinn, hefir verið
nefnd Bauhaus-stíllinn, sem
er stytting úr Das Staatliche
Bauhaus Weimar, listaskóla
sem Walter Gropius stofnaði
í borginni Weimar í Þýzka-
landi árið 1919. Til hans má
rekja byltingarkenndar
hugmyndir í kennslu í
málaralist, höggmyndalist,
iðnaðarlist og húsagerðarlist
í hinum vestræna heimi.
Bauhaus-skólinn laðaði
að sér nemendur frá Þýzka-
landi og Austurríki, sem
urðu einlægir aðdáendur
markmiða hans. En íbúar
Weimar voru ósáttir við
stefnu skólans og í apríl var
hann flutur til Dessau eftir
stanslausar árásir fjölmiðla
og almennings.
I Dessau var skólanum
búin ný aðstaða. Nýjar
byggingar, sem Gropius
teiknaði í Dessau, mörkuðu
upphafíð að nýrri stefnu í
byggingalist. Þær hýstu
Bauhaus-skólann, þar til
þýzka nazistastjórnin lét
loka honum árið 1933, þar
sem hann væri uppspretta
kommúnistískrar hug-
myndafræði. Nýir skólar
risu á sama grunni vestan-
hafs og útbreiddu hugmynd-
ir Bauhaus um gjörvöll
Bandaríkin.
Finnur Jónsson
og Jón Leifs
Það er athyglisvert, að
jafn mikil umbrot í hvers
Við getum þakkað Haraldi Leóssyni og hans ágœtu konu,
frú Herthu, fyrir það, að hér á ísafirði er nú varðveitt eitt
bezta eintak módernismans í húsagerðarlist, sem til er í land
inu. Syni þeirra, Hans W. Haraldssyni, getum við þakkað, að
hafa ekki fallið íþá freistni, þegar hann lét einangra og
klœða húsið að utan, að byggja yfir þakið í leiðinni, eins og
margir ráðlögðu og flestir hafa gert í Reykjavík. Fyrir vikið
er varðveitt á Isafirði ósvikið eintak af Bauhaus-húsi.
Við erum að varðveita lítinn hluta af heimsmenningunni.
Af þvígetum við verið stolt.
herbergjum raðað þannig að sólarljósið nýttist
sem bezt frá rnorgni til kvölds. Þetta leiddi
meðal annars til þess, að farið var að skipta
íbúðum í svefnálmu og stofuálmu og skilgreina
betur en áður til hvers nota ætti hvert herbergi,
t.d. forstofu, setustofu, borðstofu og svefn-
herbergi. Þannig herbergjaskipan er í flestra
hugum svo sjálfsögð nú á tímum, að menn gefa
henni ekki gaum. Þó eru ekki nema sextíu ár
síðan mönnum hugkvæmdist þessi skipan.
Einkenni fúnksjónalismans eru meðal annars
horngluggar og flöt þök, sem að vísu eru nú
yfirleitt horfin á íslandi, því að erfitt reyndist að
sjá við leka á þeim í íslenzkri veðráttu. Þakið
átti að nota fyrir útivistarsvæði á góðviðris-
dögum. Þá eru þessi hús yfirleitt ekki samhverf,
symmetrísk, eins og eldri hús, og oft eru
straumlínuform samfara kassalaginu.
konar listum, myndlist,
höggmyndalist, iðnaðarlist
og byggingalist skuli einmitt
verða á millistríðsárunum og
í miðju ölduróti kreppunnar,
þegar þjóðir Evrópu eru að
ganga í gegn um einhverjar
mestu þrengingar, sem þær
hafa upplifað. Þá blómstra
allar þessar listgreinar og
nýjar hugmyndir koma frarn
á sjónarsviðið. Á sama tíma
koma fram nýjar stefnur í
bókmenntum og tónlist.
Einn þeirra fslenzku
myndlistarmanna, sem
leituðu til Þýzkalands á
þessum árum, var Finnur
Jónsson, bróðir Ríkarðs
Jónssonar, myndskera. Hann
hélt til Berlínar haustið
1921, en flutti sig fljótlega
til Dresden, sem var
miðstöð módernismans í
myndlist á þeim árum, og
drakk í sig hugmyndir
expressjónistanna. Þar
stundaði hann nám við Der
Weg, Schule fur Neue
Kunst, en sá skóli var í
nánum tengslum við
Bauhaus-skólann, sem þá
var ennþá í Weimar. Árið
1925 sýndi hann tvær
abstraktmyndir í Berlín í
samfélagi með málurum,
sem síðar urðu heimsfrægir,
eins og Picasso, Matisse og
Chagall.
Á þessum árum stunduðu
ýmsir aðrir Islendingar nám
við þýzka listaháskóla. Einn
þeirra var Jón Leifs, sem
hélt utan til tónlistarnáms
árið 1916 og stundaði nám
við tónlistarháskólann í
Leipzig til 1921. Jón hugðist
verða píanóleikari, en svo
fór að hann lagði fyrir sig
hljómsveitarstjórn. Meðal
kennara hans var Hermann
Scherchen, sem á sínum
tíma var einn þekktasti
brautryðjandi nýrrar og
framsækinnar tónlistar í
Evrópu. Þannig sóttu
íslenzkir listamenn erlend
áhrif til Þýzkalands og Mið-
Evrópu, sem þeir fluttu svo
heim til Islands.
Sigurður Guðmundssun
arkitekt
Fyrsti íslenzki arkitektinn,
sem gerðist boðberi fúnk-
sjónalismans á Islandi, var
Sigurður Guðmundsson.
Hann kom heim frá námi í
Kaupmannahöfn 1925 eftir
að hafa starfað um tíma þar í
borg og ferðast um Mið-
Evrópu og Norðurlönd til að
kynna sér húsagerð. Hann
gerði uppdrætti að mörgum
meiri háttar byggingum í
Reykjavík. Fyrsta íbúðar-
húsið sem Sigurður teiknaði
í fúnkisstíl var hús Ólafs
Thors við Garðastræti, þar
sem nú eru höfuðstöðvar
Vinnuveitendasambands
Islands, sem að vísu hefir
verið mikið breytt f tímans
rás.
Fyrsta húsið í
fúnkisstíl á ísafirði
Það er athyglisvert, að á
sama tíma og boðberar
Bauhaus eru að flytja
starfsemi sína yfir til
Bandaríkjanna frá Þýzka-
landi, á flótta undan járnhæl
nazismans, er lögð inn
teikning hjá byggingarnefnd
ísafjarðar að íbúðarhúsi í
dæmigerðum Bauhaus-stíl.
Vorið 1935 er þeim Haraldi
Leóssyni, kennara, og
Lúðvíg Guðmundssyni,
skólastjóra, veitt leyfi til að
byggja sér íbúðarhús við
Seljalandsveg, fyrir utan
Sjónarhæð. Haraldur notar
6
MIÐVIKUDAGUR 3. FEBRUAR 1999