Fréttablaðið - 17.02.2021, Page 21

Evrópuþjóðir líta á
það sem þjóðar-
öryggismál að hafa um 15%
flutningsgetu á milli landa.
Eins og ég nefndi áðan, þá
erum við með um 5%
flutningsgetu innan lands-
hluta. Ef það er horft á þetta
sem þjóðaröryggismál þá
geta flutningar raforku milli
landshluta skipt sköpum.
Guðmundur I. Ásmundsson,
forstjóri Landsnets
nágrannalöndunum. Það ber að
hafa í huga til dæmis að tilgangur
heildsölumarkaðar er að skila hag-
kvæmasta verði á hverjum tíma
til neytenda. Þá geta neytendur
stýrt sinni notkun betur, bæði eftir
hagstærðum og verði en líka eftir
umhverfissjónarmiðum. Kerfi sem
þessi hafa reynst vel víða um heim.
Orkustofnun þarf að styðja við
þessa uppbyggingu og vera leiðandi
í því að koma á regluverkinu.“
Að sögn Guðmundar eru kröfur
á raforkuinniviði að vaxa hratt og
þar af leiðandi þurfi að gefa í við
fjárfestingar. „Ef við fjárfestum bara
fyrir afskriftir erum við ekki að fjár-
festa fyrir nýjar þarfir. Fjárfestingar
okkar þurfa að endurspegla þarfir
til framtíðar. Að sama skapi er mikil
uppsöfnuð fjárfestingarþörf. Á síð-
astliðnum árum höfum við ekki í
öllum tilfellum verið að fjárfesta
umfram afskriftir, höfum jafnvel
verið undir. Ef við horfum til Nor-
egs, sem við erum oft borin saman
við, þá hefur Statnett lýst því yfir að
gjaldskráin muni hækka töluvert
á næstu árum þar sem mikil fjár-
festing er fram undan, bæði vegna
uppfærslu á flutningskerfinu en líka
vegna framtíðarþarfa. Statnett er
þegar byrjað að hækka gjaldskrána
til að safna fyrir fjárfestingum fram-
tíðarinnar til að dempa verðhækk-
anir framtíðar.“
Minna afhendingaröryggi kallar
á sterkara flutningskerfi
Uppbyg g ing svok a l laðs N-1
f lutningskerfis um allt land hefur
verið gagnrýnd vegna hás kostn-
aðar, en N-1 tenging stendur fyrir
hringtengingu þar sem ekki verða
hömlur á afhendingu rafmagns þó
annar leggur af tveimur verði fyrir
bilun. „Breytileiki raforkufram-
leiðslu er að aukast. Aukning vægis
vindorku og sólarorku þýðir að það
þarf sterkara f lutningskerfi, enda
er minna afhendingaröryggi einn
fylgifiska þessara orkugjafa,“ segir
Guðmundur.
„Rafmagn er alltaf að verða mikil-
vægara. Í grænni umbyltingu sem
heimurinn er að ganga í gegnum
verður rafmagn aðalorkugjafi hag-
kerfisins. Allt samfélagið stefnir í
þá átt að rafmagn skiptir öllu máli.
Hvort það er útfært með hringteng-
ingu eða ekki er í raun aukaatriði. Af
sömu sökum er mikilvægt að horfa
á viðskiptakerfin samhliða upp-
byggingu kerfisins, til að við getum
nýtt okkur alla þá tækni sem er
fram komin. Breytingar eru að eiga
sér stað og raforkukerfin verða enn
mikilvægari lífæð samfélagsins en
þau eru núna.“
Óumflýjanleg hækkun gjaldskrár
Stærstu raforkuframleiðendur
landsins, Samtök iðnaðarins og
aðrir hagsmunaaðilar, hafa sagt að
arðsemi sérleyfisfyrirtækja á raf-
orkumarkaði, einkum og sér í lagi
Landsnets, sé nokkuð umfram eðli-
lega ávöxtunarkröfu. Einkum og sér
í lagi í því lágvaxtaumhverfi sem
nú er við lýði. Hækkun gjaldskrár
Landsnets gagnvart stórnotendum
upp á 5,5 prósent um síðastliðin
áramót vakti að sama skapi mikil
viðbrögð. Guðmundur segir að gert
sé ráð fyrir því í lögum að arðsemi
Landsnets sé innan ákveðinna
marka. Eftir því hafi verið farið:
„Það má taka umræðuna um hvort
að breyta þurfi tekjumörkum eða
arðsemismörkum Landsnets. Óháð
nefnd sérfræðinga gerði það síðasta
sumar og komst að niðurstöðu sem
gilt hefur það sem af er ári. Nefndin
hafnaði meðal annars sumum af
þeim athugasemdum sem fram hafa
komið."
Eignarhald leiðir til vantrausts
Góðar  ástæður eru fyrir því að
f lestar þjóðir hafi breytt eignar-
haldi sérleyfishafa frá aðilum á
samkeppnismarkaði. „Það er út
af samkeppnissjónarmiðum og
svo ákveðnum gagnstæðum hags-
munum f lutningsfyrirtækja og
orkuframleiðenda. Þessi staða
truflar starfsemi Landsnets að því
leyti til að það leiðir til ákveðins
vantrausts. Ef þú ert stór viðskipta-
vinur Landsnets en ekki í eigenda-
hópnum, þá hefur það þau óbeinu
áhrif að við þurfum að hafa meira
fyrir því að vinna traust viðskipta-
vina. Það er eðlilegt að kallað sé eftir
breytingum á eignarhaldi Lands-
nets og núverandi eigendur fyrir-
tækisins eru því sammála. Ég vil
samt minnast á í þessu samhengi að
stórnotendagjaldskrá okkar hefur
verið lækkandi frá stofnun fyrir-
tækisins, að raunvirði. Umræðan
um gjaldskrána hefur mikið snúist
um einstakar ákvarðanir í fortíð-
inni. Menn geta alltaf valið ákveðna
tímapunkta og reiknað sig niður á
ákveðna hluti. Hins vegar er það
svo að fram að síðustu áramótum
höfðum við ekki hækkað gjald-
skrána frá árinu 2013 og frá þeim
tíma hefur því verið um raunverð-
lækkun að ræða. Við viljum halda
gjaldskránni stöðugri og helst ekki
hækka hana og ég tel að við höfum
fylgt þeirri stefnu eins og frekast er
unnt frá stofnun fyrirtækisins.“
Forstjórinn er því sammála að
núna hafi ekki endilega verið heppi-
legur tími til að hækka gjaldskrá,
þar sem markaðsaðstæður hafi
verið erfiðar frá því að heimsfarald-
urinn hóf innreið sína. „Ræturnar
liggja í fyrirkomulaginu samkvæmt
raforkulögum. Við höfum kallað
eftir auknu svigrúmi frá yfirvöldum
til að færa tekjur milli ára en höfum
ekki fengið. Við vorum því bundin
af þessari verðhækkun samkvæmt
lögum. Við megum færa tekjur milli
ára í báðar áttir og vorum einfald-
lega komin að mörkunum í þeim
efnum og þurftum að hækka til að
vera yfir lögbundnum, neðri tekju-
mörkum. Við lögðum til að heimild
til f lutnings á tekjum hækkaði úr
10 í 20 prósent um mitt síðasta ár,
en það komst ekki í gegn. Þessi
umræða kom í kjölfar óveðranna á
síðasta ári þar sem áskorun var um
að flýta fjárfestingum Landsnets. En
til þess að geta f lýtt fjárfestingum
hefðum við þurft þetta aukna svig-
rúm til að halda aftur af gjaldskrár-
hækkunum, en það fékkst ekki. Þar
af leiðandi réðumst við í hækkanir.
Við sjáum hins vegar mikil bata-
merki á orkumarkaðnum núna sem
mun vega upp á móti hækkunar-
þörf,“ segir Guðmundur.
Flöt gjaldskrá bundin í lög
Nefnt hefur verið í umræðunni að
f löt verðskrá Landsnets sé óskil-
virk. Þannig rukki Landsnet sem
nemur sex dölum á megavattstund,
óháð því um hversu langan veg raf-
orkan er f lutt. „Þegar við tölum um
verðskrá Landsnets þarf í raun að
skipta henni í tvennt. Annars vegar
er það rekstur f lutningskerfisins
og hins vegar kerfisþjónusta. Hið
síðarnefnda kaupir Landsnet af
orkuframleiðendunum, þannig að
tekjur okkar af hverri f luttri mega-
vattstund er í raun um það bil fimm
dalir, en ekki sex eins og rætt er um.
Það sem út af stendur eru í raun
tekjur orkuframleiðendanna. Raun-
verulegar tekjur okkar eru um fimm
dalir af hverri megavattstund.“
Hugmyndir um að þeir stór-
notendur sem staðsetja sig nær
f lutningskerfi, sem dregur úr fjár-
festingarþörf á f lutningskerfinu,
njóti þess með einhverjum hætti eru
góðra gjalda verðar, að sögn Guð-
mundar: „Þegar raforkulögin voru
samþykkt var tekin ákvörðun um
það að flutningsgjald verði hið sama
óháð búsetu. Við höfum í sjálfu sér
bara unnið eftir þeirri lagasetningu.
Auðvitað getur verið skynsemi í því
að færa orkufreka starfsemi nær
virkjunum til að spara flutninginn.
En besta leiðin til að ná fram auk-
inni hagkvæmni í þessum efnum er
að tilboðsmarkaður með raforku
verði byggður upp. Skynsamlegt
væri ef fyrirtæki hafa hvata til að
staðsetja sig þannig að álag á f lutn-
ingskerfið sé minna og verði síður
til þess að fjárfesta þurfi frekar í
flutningskerfinu. Hins vegar er hægt
að leysa mikið af þessum vanda-
málum með frjálsari viðskiptum
með orku, þar sem neytendur og
seljendur rafmagns geta stillt sína
notkun af betur. Lögin eru hins
vegar þannig í dag að tryggja þarf
jafnræði allra með tilliti til f lutn-
ingskostnaðar, óháð því hvort þar
er um að ræða einstaklinga eða stór-
notendur. Okkar fjárfesting er hins
vegar að vissu leyti alltaf hin sama,
hvort sem notandi kemur upp sinni
starfsemi við hliðina á virkjun eða
ekki, því við þurfum alltaf að tengja
virkjunina inn á f lutningskerfið
hvort sem er og vera reiðubúin til
þess að flytja alla orkuna frá henni.“
Miða við afl frekar en orku
Samkvæmt núverandi samningum
Landsnets þurfa notendur f lutn-
ingskerfisins að greiða samkvæmt
svokölluðum afltoppum. Þeir fjórir
mánuðir sem notandinn f lutti til
sín mesta raforku mynda þann-
ig grundvöll kostnaðar gagnvart
Landsneti, jafnvel þó að miklu
minni raforka sé f lutt til viðkom-
andi hina átta mánuði ársins og það
jafnvel þótt Landsnet skerði f lutn-
ing vegna álags á kerfið: „Okkar fjár-
festingar eru drifnar af afli frekar en
orku. Við þurfum að byggja kerfið
þannig upp að það ráði við afltopp-
ana, þess vegna tekur gjaldskráin
mið af fullri notkun. Það mætti
alveg snúa þessu við og spyrja af
hverju við ættum að miða verð-
skrána við orkunotkun? Með þeim
hætti væru þeir sem nýta kerfið
með rysjóttari hætti þá að njóta
niðurgreiðslu frá þeim sem full-
nýta það. En ætti Landsnet að greiða
þóknanir til þeirra sem verða fyrir
skerðingu? „Í stað þess að greiða
þóknanir til þeirra sem verða fyrir
skerðingu væri betra að taka upp
markaðsfyrirkomulag þar sem not-
endur og framleiðendur geta brugð-
ist við breyttum aðstæðum."
Forstjóri Landsnets tekur undir það að nú sé ekki heppilegur tími til að hækka gjaldskrá stórnotenda. Fyrirtækið sé hins vegar bundið af lögum. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR
tapas.is
TAPAS PLATTI
32 STK.
Í veisluþjónustu okkar finnur þú frábært úrval
veitinga. Veislutilboð, sælkera- og lúxusveislur fyrir
sérstök tilefni og svo getur þú líka valið þína
uppáhaldsrétti og hannað þína eigin veislu.
Skoðaðu úrvalið á tapas.is
Pantanir í síma 551-2344
og á tapas@tapas.is
• Kolkrabbi með trufflu-kartöflumús og
lime-pistasíu vinaigrette í boxi
• Marineraðar lambalundir með lakkríssósu í boxi
• Djúpsteiktur humar í orly með aioli í boxi
• Beikonvafin hörpuskel og döðlur á spjóti
með sætri chilli-sósu
• Nautaspjót með piparrótarsósu
• Kjúklingaspjót með alioli
• Tapassnitta með andabringu, aioli og mandarínu
• Tapassnitta með serrano hráskinku,
piparrótarsósu og melónu
FEBRÚAR TILBOÐ
11.900 KR.
(FULLT VERÐ: 18.880 KR.)
MARKAÐURINN 7M I Ð V I K U D A G U R 1 7 . F E B R Ú A R 2 0 2 1