Félagstíðindi Starfsmannafélags ríkisstofnana - 15.01.1999, Qupperneq 4

Stofnun SFR
árið 1939
Nokkur orð um nánasto aðdroganda
Guðjón B. Baldvinsson, fyrsti formaður SFfí.
Hinn 17. nóvember næstkom-
andi verður Starfsmannafélag
ríkisstofnana 60 ára. Stofnfund-
ur samtakanna var haldinn í
Reykjavík, í Alþýðuhúsinu við
Hverfisgötu, árið 1939. Umþær
rnundir voru íslendingar í
kringum 120 þúsund talsins. í
höfuðstaðnum bjuggu hátt í 40
þúsund manns.
Margt bar til tíðinda á þessu
herrans ári, stórt sem smátt. Af
innlendum vettvangi má m.a.
nefna að ný ríkisstjórn tók við
völdum um vorið, þjóðstjórnin
svonefnda undir forsæti Her-
manns Jónassonar. Og um sum-
arið var hafist handa við lagn-
ingu hitaveitu í Reykjavík.
Þannig mætti áfram lengi telja,
að ekki sé minnst á heimssögu-
legan atburð í útlöndum sem
öllum er kunnur - upphaf
heimsstyrjaldarinnar síðari. En
áður en lengra er haldið víkur
sögunni að allt öðru, hversdags-
legu og sívinsælu umræðuefni,
tíðarfarinu.
Sól og hiti
Sjaldan höfðu Islendingar
kynnst annarri eins veðurblíðu
á öldinni og þeirri sem breiddi
faðrn sinn yfir landið sumarið
1939. Viku eftir viku skein sól í
heiði þar til svo var komið að
hún virtist jafnsjálfsagður hluti
af daglegu lífi og væta og
dumbungur í venjubundnu
meðalári. „Notið sjóinn og sól-
skinið“ voru hvatningarorð sem
hurfu ekki af síðum Reykjavrk-
urblaðanna þetta sumar.
Og í höfuðstaðnum var bæj-
arbragurinn í fullu samræmi við
það og ekki örgrannt um að
hann minnti eilítið á Suðurlönd.
Hundruð Reykvrkinga streymdu
suður í Skerjafjörð og böðuðu
sig í sjó og sól. Á meðan hrönn-
uðu ófriðarblikur loftið yfir
meginlandi Evrópu. Heiðríkjan
og hlýindin á Islandi voru í
hróplegri mótsögn við ríkjandi
ástand í efnahags- og alþjóða-
málum. Á þeim vettvangi
blöstu við eintómir erfiðleikar
sem ollu því að réttlitlir ríkis-
starfsmenn fóru að hugsa sinn
gang fyrir alvöru. Sólskin og
sjóböð höfðu aftur á móti lítil
áhrif þar á.
Dýrtíð og stríð
í efnahags- og atvinnumálum
íslendinga var grýtt braut að
baki allt frá því um 1930 og
þegar horft var fram á við í árs-
byrjun 1939 sáust fá teikn um
betri tíð. Enn gætti afleiðinga
heimskreppunnar sem hafði
drepið atvinnulíf landsins í
dróma og valdið viðvarandi at-
vinnuleysi. Eitt af fyrstu verk-
um þjóðstjórnarinnar var að
fella gengi krónunnar. Tilgang-
urinn var m.a. sá að hleypa nýju
blóði í undirstöðuatvinnugrein-
ina, sjávarútveginn. En upp-
skeran varð minni en vonir
stóðu til. Afleiðingamar gagn-
vart almenningi létu aftur á
móti ekki á sér standa. Afrakst-
urinn var verðbólga og minnk-
andi kaupmáttur.
Þjóðstjómin vildi ekki að-
eins renna stoðum undir mátt-
fama atvinnuvegi. Eitt af mark-
miðum hennar var að þjóðin
gæti orðið sem mest sjálfbjarga
í væntanlegu stríði. Trúin á
stöðugleika friðarins var ekki
meiri. Óttinn við Þýskaland
nasismans reyndist líka á rök-
um reistur. í byrjun september
1939 hófst ein blóðugasta og
ægilegasta styrjöld mannkyns-
sögunnar. Fyrstu afleiðingar
hennar birtust Islendingum þeg-
ar um haustið í skömmtun á
nauðsynjum, vöruskorti, verð-
bólgu og versnandi lífskjörum.
Þar við bættist nagandi óvissa
um framtíðina. Það var við
þessar aðstæður sem nokkrir
framtakssamir einstaklingar
áformuðu stofnun stéttarfélags
meðal starfsmanna ríkisins til
varnar og sóknar í kjaramálum -
og ekki öldungis ókunnugir
þeim sannindum að það sem
einum er um megn mun fjöld-
inn vinna. Þrengingar í stríðs-
byrjun og tilheyrandi ótti við
enn versnandi hag voru þannig
einn helsti hvatinn að stofnun
Starfsmannafélagsins í nóvem-
ber 1939. Það er svo allt önnur
saga að áður en langur tími leið
varð styrjaldarreksturinn helsta
lyftistöng efnahagslegra fram-
fara hér á landi og færði flestum
landsmönnum betri kjör en
nokkru sinni fyrr.
Félagið stofnað
I bréfi til starfsmanna nokkurra
fjölmennustu ríkisstofnana land-
sins, dagsettu 19. október árið
1939, sagði m.a.:
Vegna hinna alvarlegu tíma,
sem framundan eru, og þess
ástands sem ríkir nú, teljum vér
knýjandi nauðsyn bera til, að
launþegar ríkisstofnana beri
saman ráð sín um á hvern hátt
þeir geti best búist til varnar og
sóknar til verndar hagsmunum
sínum gegn yfirvofandi árásum,
- vaxandi dýrtíð, launalækkun,
hlunnindaskerðingum o.s.frv.
Jafnframt var hvatt til þess
að „reynt yrði enn að stofna til
almennra samtaka“ meðal ríkis-
starfsmanna. Fyrr á fjórða ára-
tugnum höfðu a.m.k. tvær til-
raunir verið gerðar til að mynda
ámóta félög en þau náðu ekki
að skjóta varanlegum rótum.
Árangurinn af hvatningunni
lét ekki á sér standa. Undirbún-
ingsfundur var haldinn á Hótel
Borg 12. nóvember. Þar voru
mættir 12 karlar frá jafnmörg-
um ríkisstofnunum. Einn þeirra
var Guðjón B. Baldvinsson,
starfsmaður Tryggingastofnun-
ar ríkisins, en hann var helsti
hvatamaðurinn að stofnun sam-
takanna og fyrsti formaður
þeirra. Meðal verkefna sem fyr-
ir hópnum lágu var að semja
fundarboð vegna yfirvofandi
stofnfundar félagsins. Hann
skyldi haldinn föstudaginn 17.
nóvember „kl. 8.30 að kveldi".
Og lokaorðin í fundarboðinu
voru þessi: „Vér heitum á yður
að mæta og hvetja aðra starfs-
bræður og systur til þess sama.“
Þeirri áskorun tóku um 50
manns. En skráðir stofnendur
voru 142 starfsmenn rösklega
20 ríkisstofnana í Reykjavík.
Félagið var stofnað. Nú bjarm-
aði loks af dagsbrún nýrra tíma
í málefnum ríkisstarfsmanna.
Barátta þeirra fyrir bættum
kjörum og viðurkenndum
mannréttindum launafólks á
hinum almenna vinnumarkaði,
samningsrétti og verkfallsrétti,
gekk hins vegar hægt lengi vel.
Þorleifur Óskarsson
4
Félagstíðindi-janúar 1999