Morgunblaðið - 15.02.2021, Síða 18

18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. FEBRÚAR 2021
Hvernig getur já-
kvæð sálfræði nýst
stjórnendum og starfs-
fólki á vinnustöðum?
Jákvæð sálfræði
byggist á því að skoða,
skilja, rannsaka, upp-
götva og koma á fram-
færi þeim þáttum sem
stuðla að jákvæðum
þroska bæði hjá ein-
staklingum og sam-
félögum í heild. Hún fjallar um það
sem einkennir vel starfhæfan ein-
stakling og hópa. Fræðimenn innan
greinarinnar hafa út frá nið-
urstöðum rannsókna þróað leiðir til
að hjálpa einstaklingum að hækka
vellíðanarstuðul sinn – til að ein-
staklingurinn nái að blómstra (flour-
ish) í starfi og leik. Hin vísindalega
nálgun vellíðanar (well-being) er
einmitt að líða vel og virka vel. Hér
er ekki átt við stundarhamingjuna
heldur fjallar vísindagreinin um að
gera vellíðan einstaklingsins sjálf-
bæra. Sjálfbær vellíðan krefst ekki
að einstaklingnum líði alltaf vel,
heldur fjallar hún um að einstakling-
urinn nái að stjórna líðan sinni í
blíðu og stríðu.
Vellíðan einstaklinga snertir alla
vinnustaði. Göfugt markmið vinnu-
staða er að skila starfs-
fólki sínu heim til sín að
degi loknum í sama
ástandi eða jafnvel
betra en það var í að
morgni. Á sama tíma
getur fjárhagslegur
ávinningur fyrirtækja
og stofnana verið um-
talsverður við að hlúa
að vellíðan starfsfólks.
Í gegnum tíðina hafa
vinnustaðir farið ýmsar
leiðir til að ná því besta
fram hjá starfsfólki
sínu. Áherslan hefur oft verið lögð á
líkamlega heilsu starfsmanna með
hvatningu um hreyfingu og hollt
mataræði. Hins vegar hefur í gegn-
um tíðina minni áhersla verið lögð á
eflingu andlegrar heilsu sérstaklega.
Stjórnendur eru í lykilstöðu til að
stuðla að aukinni vellíðan starfsfólks
á vinnustöðum og flestir gera sér
grein fyrir að mannauðurinn er sá
þáttur er skilar mestu samkeppn-
isforskoti í nútímaviðskiptaum-
hverfi. Það hefur sýnt sig að aðferðir
jákvæðrar sálfræði, jákvæð inngrip
og verkfæri, geta nýst stjórnendum
fyrirtækja og stofnana til að ná þess-
um árangri.
Margvíslegar leiðir hafa verið
þróaðar til að hjálpa einstaklingum
að auka vellíðan sína t.d. með já-
kvæðum inngripum (positive inter-
ventions) sem stuðla að jákvæðum
tilfinningum í gegnum góðverk, nú-
vitund og félagstengsl. Hvenær sem
er í sínu daglega lífi getur ein-
staklingur stundað jákvæð inngrip.
Það skilar sér í aukinni vellíðan, ekki
bara í einkalífi heldur einnig á
vinnustað.
Nokkur dæmi um jákvæð inngrip
sem vinnustaðir geta auðveldlega
innleitt til bættrar andlegrar heilsu
starfsmanna er vaxtarhugarfar,
styrkleikamat, markþjálfun og sam-
skiptasáttmáli.
Þar sem stjórnendur styðja
starfsfólk sitt við að þróa með sér
hugarfar vaxtar/grósku hafa rann-
sóknir m.a. sýnt að það starfsfólk lít-
ur á áskoranir sem tækifæri. Árang-
ur byggist á styrkleikum og því er
mikilvægt fyrir vinnustaði að þekkja
styrkleika sinna starfsmanna og
byggja á þeim til að ná árangri –
bæði fyrir einstaklinginn og vinnu-
staðinn. Samofið þessu er markþjálf-
unartækni en með notkun slíkrar
tækni er einstaklingurinn hvattur til
að greina langanir sínar og þrár,
setja sér markmið og finna réttu
leiðirnar til að ná þeim. Þarna koma
markmið og leiðir frá einstaklingn-
um sjálfum sem líklegra er að nái
fram að ganga en það sem honum er
algerlega fyrirskipað að gera. Sam-
skiptasáttmáli er ein leið til að rækta
jákvæðar tilfinningar. Starfsfólk
kemur sér saman um hvernig það
vill eiga samskipti hvað við annað og
hvað það vill að einkenni þau. Úr
þessu verður gerður sáttmáli sem
sammælst er um að fara eftir í
starfsumhverfinu.
Sjálfsákvörðunarkenningar eru
hluti af vísindagrein jákvæðrar sál-
fræði. Þær fjalla um að virkja innri
drifkraft einstaklingsins með því að
gera hann að þátttakanda í ákvörð-
unum og gefa honum heimild til að
velja hentugar leiðir að markmiðum.
Þetta veitir honum svonefnt sjálf-
ræði til að haga sér í samræmi við
sín innri gildi. Þannig er áhugi ein-
staklingsins hámarkaður á því sem
hann fæst við hverju sinni.
Þegar vinnustaðir beita fram-
angreindri nálgun við starfsfólk sitt
er hægt að tala um að vinnustað-
urinn tileinki sér jákvæðan foryst-
ustíl. Það sem einkennir jákvæðan
forystustíl er m.a. að vera hvetjandi,
til staðar, leggja sitt af mörkum til
að starfsfólk nái árangri, hjálpa
starfsfólki að eiga hlut í árangri,
hjálpa því að læra og þroskast og að
ná markmiðum sínum. Jákvæð for-
ysta eflir vellíðan starfsmanna og
eykur um leið árangur vinnustað-
arins.
Sú nálgun og þau inngrip sem hér
að framan hefur verið lýst ættu ekki
að koma í staðinn fyrir það hefð-
bundna sem vinnustaðir hafa hingað
til gert fyrir starfsfólk sitt á vinnu-
stöðum. Þvert á móti væri réttara að
líta á þessa þætti sem viðbót. Rann-
sóknir hafa t.d. sýnt að líkamleg
hreyfing eykur ekki bara líkamlega
hreysti heldur einnig andlega líðan
fólks. Sama á við um hollt mataræði.
Þegar jákvæð inngrip bætast við er
líklegt að enn betur takist til við að
auka vellíðan starfsfólksins.
Ljóst er að mörg verkfæri fyr-
irfinnast innan jákvæðrar sálfræði
sem stjórnendur geta nýtt sér til að
ná enn betri árangri í rekstri og til
að auka enn frekar ánægju og vellíð-
an starfsmanna.
Greinina með tilvísun í heimildir
má finna á www.skilvirk.is.
Jákvæð sálfræði á vinnustöðum
Eftir Garðar
Jónsson » Göfugt markmið
vinnustaða er að
skila starfsfólki sínu
heim til sín að degi lokn-
um í sama ástandi eða
jafnvel betra en það var
í að morgni.
Garðar Jónsson
Höfundur er M.Sc. í altækri gæða-
stjórnun, með M.Sc.-diploma í já-
kvæðri sálfræði og stjórnunar- og
mannauðsráðgjafi hjá Skilvirk við-
skiptaráðgjöf ehf.
gardar@skilvirk.is
Síðan í haust hef ég,
í samvinnu við Öku-
skóla Norðurlands
vestra á Sauðárkróki,
reynt að koma á nám-
skeiði í auknum öku-
réttindum á Patreks-
firði, sem tókst loksins
nú í ársbyrjun eftir að
slakað var á í sótt-
vörnum Covid 7. jan-
úar.
Eftir að fræðilegu
námi lauk, og verklegi hlutinn hafinn
á vörubíl, hafði ég samband við
Frumherja, sem sér um framkvæmd
ökuprófa á Íslandi. Eftir samtal við
forstöðumann prófadeildar Frum-
herja tjáði hann mér að samkvæmt
reglum Samgöngustofu væru ekki
framkvæmd ökupróf á Patreksfirði
frá 15. nóvember til 15. mars ár
hvert. Í skjóli ófyrirsjáanlegra að-
stæðna sem við öll þekkjum bað ég
um undanþágu frá þessarri reglu
svo ÖR-próf gæti farið fram, sem er
fræðilegt próf í námslok, og við í
framhaldi klárað verkefnið með
verklegum prófum síðar. Af hálfu
Frumherja eru starfsmenn þar til-
búnir að sinna prófum hvar og hve-
nær sem er, en Samgöngustofa
bannar það nema á fyrrgreindu
tímabili, 15. mars til 15. nóvember ár
hvert, og enginn möguleiki á und-
anþágu í skjóli Covid-aðstæðna.
Að mínum dómi er þetta er vald-
níðsla af hálfu yfirmanns ökunáms
hjá Samgöngustofu sem sýnir vald
sitt á neikvæðan hátt. Þarna er eng-
in ástæða til synjunar nema alman-
akið og „af því bara“. Allar götur frá
því land byggðist hafa samgöngu-
leiðir á milli norður- og suðursvæða
Vestfjarða verið ófær allan veturinn
og því erfitt um vik með ökupróf á
þeim tíma sem tekið hefur verið tillit
til. Tilkoma Dýrafjarðarganga stytt-
ir leiðina um 27 km og leysir af hólmi
veginn um Hrafnseyrarheiði sem
var snjóþyngsti og einn hættulegasti
vegur landsins. Þar með stórbatna
samgöngur milli suður- og norður-
svæðis Vestfjarða og heilsársvegur
orðinn staðreynd. Því er hægt með
fyrirhyggju að þjóna suðursvæði
Vestfjarða betur á sviði ökuprófa og
mál að endurskoða þessa reglu. Á
milli Patreksfjarðar og Ísafjarðar
(þar sem prófdómari hefur aðsetur)
eru um 145 km í dag. Í
sumar verður lagt slit-
lag á hluta leiðarinnar,
verða því 120 km með
bundnu slitlagi næsta
haust. Snjómokstur er
á milli svæða alla virka
daga. Þrátt fyrir þetta
beitir yfirmaður öku-
náms þeirri valdníðslu
og yfirmannsstælum
gagnvart okkur að
leyfa ekki undanþágu
fyrir próf í vetur. Hér
er verið að tala um starfsnám til
aksturs stórra bíla, s.s. vörubíla,
með og án eftirvagna og fólksflutn-
ingabíla (rútur), en ekki bútasaum
eða sláturgerð, með fullri virðingu
fyrir þeim.
Á námskeiðinu sem valdníðingur
Samgöngustofu vill ekki leyfa okkur
að klára eru 15 manns sem vilja auka
möguleika sína í starfi og vantar til
starfa á svæðinu vegna aukinna
flutninga til þess og frá, þar sem
mikil uppbygging er í laxeldi og
-vinnslu. Einnig eru þar sjúkraflutn-
ingamenn sem vantar réttindi til
aksturs sjúkrabíls.
Ég tel að við ökukennarar, starfs-
menn Frumherja og Samgöngu-
stofu, eigum að vinna saman í metn-
aðarfullu ökunámi sem skilar
samfélaginu góðum ökumönnum á
öllum stigum þess og jöfnuður ríki
til náms alltaf, alls staðar.
Til fróðleiks má geta þess að þeg-
ar þessar reglur „október – mars“
voru settar var leiðin um Dynjand-
isheiði og Hrafnseyrarheiði lokuð
allan veturinn og varð sá eða sú sem
átti erindi á milli staða að vetri að
aka 640 km um Laxárdalsheiði og
Djúpið. Síðar er Þröskuldar eru
gerðir er sú leið 445 km. Styttist því
akstur um 195 km. Nú í vetur er í
fyrsta sinn heilsársvegur á milli
svæða, um 145 km, og því ber að
fagna og nýta.
Mismunun eða
valdníðsla?
Eftir Pál Hauksson
» Að mínum dómi er
þetta er valdníðsla
af hálfu yfirmanns öku-
náms hjá Samgöngu-
stofu.
Páll Hauksson
Höfundur er ökukennari
á Patreksfirði.
Á dögunum var einn
lengsti sjónvarps-
þáttur á norðurhveli
jarðar hér í sjónvarp-
inu, sem bar heitið
Velferð aldraðra á
vegum öldrunarráðs
og Landssambands
eldri borgara. Hann
stóð í rúma tvo tíma
og þar voru fluttar
einar átta fram-
söguræður, auk þess
sem fundarstjórinn lagði sitt af
mörkum til málefnisins. Það sem
sló okkur sem höfum áhuga á þess-
um málaflokki var, að ekki einn
einasti framsögumaður hafði það
sérstaka hlutverk að fjalla um
kjaramál aldraða og lítið var fjallað
um húsnæðismál þeirra. Þetta eru
þó þau baráttumál sem hæst ber
innan þessa aldurshóps og allar
þær reglur varðandi skerðing-
arhlutfall, jaðarskatta og tekju-
mörk, að ekki sé minnst á sam-
skipti eldri borgara við
Tryggingastofnun ríkisins, sem er
kapítuli út af fyrir sig.
Forsætisráðherra heiðraði sam-
komuna með nærveru sinni og
flutti ávarp, þar sem hún vitnaði í
Íslendingasögurnar og taldi síðan
upp upp ýmislegt sem gert hefur
verið fyrir aldraða af hálfu stjórn-
valda. Þar á meðal ný lög um þá
sem notið hafa lítils stuðnings frá
almannatrygg-
ingakerfinu. Upphaf
þeirrar lagasetningar
má reyndar rekja til
áhuga Ellerts Schram
fyrrverandi formanns
Félags eldri borgara í
Reykjavík á að bæta
kjör þeirra verst
settu.
Öldrunarlæknir
gagnrýnir kerfið
Aðrir fram-
sögumenn töluðu
þarna um sín sérsvið og áhugamál.
Þar voru margs konar fróð-
leikskorn, auk almennrar vitneskju
um holla lífshætti og góð ráð. Lít-
illega var komið inn á þann frum-
skóg sem blasir við mörgum þegar
sækja á aðstoð og upplýsingar í hin
opinberu kerfi, þegar eitthvað bját-
ar á. Margs konar sögur eru til um
samskipti fólks við „kerfið“. Bene-
dikt Jóhannesson fyrrverandi fjár-
málaráðherra opnaði eiginlega um-
ræðuna um að allir ættu að geta
unnið eins lengi og þá lystir, og
síðar í þættinum tóku aðrir frum-
mælendur undir þá skoðun. Athygl-
isvert var framlag Pálma Jóns-
sonar öldrunarlæknis um hvað
skortir á um ýmsa þjónustu fyrir
aldraða, og svo virðist sem þeir séu
settir aftur fyrir aðra hópa hvað
það varðar. Hvar eru launþega-
samtökin?
Það hefði mátt sýna með línurit-
um á skjámyndum hve eldri borg-
arar hafa dregist aftur úr hvað
varðar lífeyri frá hinu opinbera, og
minna enn og aftur á þá hneisu að
hækkun ellilífeyris var aðeins 3,6%
um áramótin, en hefði átt að vera
töluvert hærri.
Við eldri borgarar söknum þess
líka, að launþegasamtökin, ASÍ,
BSRB, BHM og aðrir slíkir, skuli
ekki hafa slegið skjaldborg um
fyrrverandi félaga sína og stutt þá
með ráðum og dáð til að ná fram
sanngjarnri leiðréttingu á kjörum
sínum og veita þeim óheftan að-
gang að öllum sínum sjóðum. ASÍ-
forystan vaknaði að vísu á aðvent-
unni, en allt of seint.
Grái herinn virðist hafa verið
bannorð í þessari löngu sjónvarps-
sendingu, en þessi baráttuhópur
hefur vakið verðskuldaða athygli á
kjörum og aðstæðum aldraðra.
Rósóttar göngugrindur
Það er mjög gott að ræða um
einmanaleika aldraðra, ekki síst á
þessum tímum, velferðartækni,
heimaþjónustu, hjúkrunarheimili,
húsnæðismál, hreyfingu og heilsu,
að ekki sé minnst á rósóttar göngu-
grindur, því það kom fram á fund-
inum að konur vildu hafa þær rós-
óttar en ekki þessar svörtu
venjulegu!
Þungamiðjan í baráttunni fyrir
hagsmunum aldraðra hlýtur þó
ávallt að vera að bæta kjör þeirra,
og að þeir komi að samningaborð-
inu þar sem fjallað er um kaup og
kjör, en þurfi ekki að sætta sig við
það sem þeim er skammtað úr
hnefa. Það er hreint og beint
skammarlegt hvernig komið er
fram við þennan hóp á ýmsum svið-
um, þótt margt hafi reyndar færst í
rétta átt.
Lítið fjallað um kjör aldraðra í
ógnarlöngum sjónvarpsþætti
Eftir Kári Jónasson » Við eldri borgarar
söknum þess líka að
launþegasamtökin ASÍ,
BSRB, BHM og aðrir
slíkir skuli ekki hafa
slegið skjaldborg um
fyrrverandi félaga sína.
Kári Jónasson
Höfundur er fyrrverandi fréttamaður
og situr í stjórn FEB í Reykjavík.
Íslensku þjónustufyrirtækin
eru á finna.is
ÞÚ FINNUR ALLT Á FINNA.IS
VEISTU UM GÓÐAN
RAFVIRKJA?