Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.04.2021, Blaðsíða 20

20 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.4. 2021
HEILSA
E
r þetta ekki bara gamla húsa-
sóttin sem lítið var gert með á
áttunda og níunda áratugn-
um? Rakaskemmdir geta leyst úr
læðingi eitruð efni sem geta haft áhrif
á heilsufar fólks
og eitt af því
fyrsta sem kemur
fram er radd-
veilur. Þannig
getur versnandi
raddheilsa verið
fyrsta merki um
rakaskemmdir,“
segir dr. Valdís
Ingibjörg Jóns-
dóttir, talmeina-
og raddfræð-
ingur, sem hefur vaxandi áhyggjur af
áhrifum mygluskemmda í húsum á
raddheilsu þjóðarinnar, ekki síst hjá
nemendum og kennurum enda hefur
mikið verið fjallað um myglu-
skemmdir í skólum að undanförnu.
Ekki er til ein ákveðin skilgreining
á húsasótt, hún fer eftir því hvort
vitnað er í læknisfræði eða verkfræði.
Þó hafa menn sammælst um eftirfar-
andi skilgreiningu: Þegar íbúar húss
(einn eða fleiri) hafa óæskileg lík-
amleg eða andleg einkenni/óþægindi
sem tengja má dvöl í rými.
Talið er að um þriðjungur vinnu-
afls þjóðar framfleyti sér á því að
leigja röddina út í atvinnuskyni. Í
raun ætti því leigutaki að bera ábyrgð
á velferð raddarinnar meðan hún er
notuð í starfi, að dómi Valdísar.
Raddveilur eins og langvarandi hæsi,
ræma, raddbrestir, lítið raddþol,
kökktilfinning í hálsi, raddþreyta við
lestur, söng eða samræður hafa
reynst vera algengar meðal þeirra
sem nota röddina sem atvinnutæki.
Ein stærsta ástæða fyrir raddveilum
hefur fram til þessa fyrst og fremst
verið rakin til almennrar vanþekk-
ingar á líffærafræði raddar, radd-
heilsu og raddvernd.
Þekkingarleysið bagalegt
„Þetta þekkingarleysi er bagalegt,“
segir Valdís. „Ef þú sérð illa þá veistu
um leið að eitthvað er að augunum og
ef þú gengur haltur þá veistu að eitt-
hvað amar að fætinum. Fólk áttar sig
síður á röddinni enda þótt hæsi, háls-
bólga, þurrkur, raddbrestir og sitt-
hvað fleira sé skýr vísbending um að
eitthvað sé ekki eins og það á að vera.
Þetta á jafnt við um leika sem lærða.
Þeir sem eru að rannsaka áhrif myglu
átta sig ekki alltaf á að samhengi er á
milli þessara þátta, það er að segja
myglu og raddveilna.“
Raddböndin liggja í öndunarveg-
inum og fyrir vikið er þetta atvinnu-
tæki svo margra í stöðugri hættu,
bendir Valdís á. „Fari óværa í loftinu
eins og mygla ofan í öndunarveginn
er viðkvæmum þekjulögum radd-
banda hætta búin, svo og slímbú-
skapnum öllum. Inniloft ertir slím-
himnulög raddbandanna sem dregur
úr teygjufærni þeirra og gerir það að
verkum að tónmyndun verður ekki
eðlileg, með öðrum orðum raddveilur
skapast.“
Mygla í skólum er ekki séríslenskt
fyrirbrigði en Valdís segir þetta
vandamál þekkt víða um Evrópu
enda séu skólabyggingar misjafnar
að gæðum. Hún þekkir vel til í Finn-
landi, þar sem hún tók doktorsprófið,
og segir margar rannsóknir hafa ver-
ið gerðar þar og allt beri að sama
brunni. „Það bendir allt til þess að
mygluloft hafi slæm áhrif á raddgæði
fólks. Þetta er bagalegt fyrir kenn-
arana enda erum við að tala um
fræðslutækið sem blessuð börnin
okkar eiga að súpa sína þekkingu úr.“
Finnskar rannsóknir hafa leitt í
ljós að 38% kennara sem búið hafa við
slæm loftgæði í skólum hafa fengið
barkabólgu og 53% nefslímubólgu.
Jók líkurnar þrefalt
Ein rannsókn, sem Valdís þekkir til,
sýndi fram á að dvöl leikskólabarna í
rakaskemmdu húsnæði jók þrefalt
líkurnar á hæsi hjá þeim. Endur-
bætur á húsnæði leikskóla minnkuðu
marktækt hæsina, eða sjúkdóms-
einkennin, eins og Valdís vill kalla
það. „Hæsi í hverri viku eða oftar
fannst hjá leikskólabörnum sem
dvöldu í miklu rakaskemmdu hús-
næði á móti 7% sem fundust hjá börn-
um í minna rakaskemmdu húsnæði. Í
lélegu innilofti er fólk með meiri
raddveilur og fær oftar hálsbólgu
heldur en þeir sem vinna við góð inni-
loftskilyrði, samkvæmt finnskri rann-
sókn. Þá er sterkur grunur um að
dvöl í óhollu röku innilofti leiði til
astma,“ segir Valdís.
Hún segir brýnt að stíga þegar í
stað af fullum þunga inn í þessa at-
burðarás. „Inniloft í skólum verður að
vera betra en það er. Hreinsa þarf
mygluloftið ef ekki á illa að fara. Búi
börn við slæm loftgæði frá fyrstu tíð
kann það að hafa mjög slæm áhrif á
raddheilsu þeirra, að ekki sé talað um
heilsuna almennt. Góð loftræsting er
nauðsynleg, ekki síst í atvinnu-
húsnæði þar sem þarf að tala mikið,
en allur gangur er á því hvernig loft-
ræstitæki eru hirt. Þessu þarf að
breyta og ekki má gefa neinn afslátt.
Koma þarf hreinu og tæru súrefn-
isríku lofti að.“
Sækja meira í timbrið
Valdís segir Finna hafa brugðist við
þessu með því að leggja aukna
áherslu á að hafa nýjar skólabygg-
ingar úr timbri. Hún vitnar til orða
kollega síns, sem er dósent við há-
skólann í Tampere, en hún hefur
komið í slíkan timburskóla og þar hafi
inniloftið verið mjög ferskt og hljóm-
gæðin mikil góð. „Það er gömul saga
og ný að betra loft sé í viðarhúsum en
steyptum enda byggingarefnið líf-
rænt og hita- og rakastigið skiptir
miklu máli,“ segir Valdís sem varar
að auki við því sem hún kallar flýti-
áráttu við að koma upp byggingum
hér á landi. Slík vinnubrögð bíti okk-
ur fyrr en síðar í rassinn.
Fólk hefur leitað til hennar vegna
gruns um raddveilur af völdum
myglu og segir Valdís alla jafna taka
lengri tíma að greina og laga þau
vandamál. Það takist raunar ekki allt-
af til fullnustu en hægt sé að leika
ákveðinn varnarleik í þeim tilfellum,
það er að segja með því að kenna fólki
að þekkja raddþol eigin raddar. „Það
er alltaf erfitt þegar óværa fer ofan í
slímbúskapinn; það veikir þolið og
fólk má ekki við eins miklu.“
Spurð hvenær menn hafi farið að
veita þessu mygluvandamáli athygli
með hliðsjón af raddheilsu segir Val-
dís ekki gott að segja. „Raddvísindin
varðandi atvinnurödd eru afskaplega
ný og ég hef staðið svolítið ein í þess-
ari baráttu hér á landi. Vonandi eru
augu fólks þó smám saman að opnast
og ég mun ekki una mér hvíldar fyrr
en litið verður á raddheilsu sem hluta
af heilsufari!“
Versnandi raddheilsa getur verið
fyrsta merki um rakaskemmdir
Mikið er talað í skólastofum
og mygla getur fyrir vikið haft
slæm áhrif á röddina. Myndin
tengist efni greinarinnar ekki
með beinum hætti.
Morgunblaðið/Eggert
Dr. Valdís Ingi-
björg Jónsdóttir
berst fyrir radd-
heilsu þjóðarinnar.
Allt bendir til þess að
rakaskemmdir í skóla-
húsnæði geti haft
slæmar afleiðingar á
raddheilsu fólks. Dr.
Valdís Ingibjörg Jóns-
dóttir, talmeina- og
raddfræðingur, segir
brýnt að sporna hratt
og örugglega við þeirri
þróun og gefa engan
afslátt af úrbótum.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
- Þurrkur
- Erting /kitl
- Ræskingarþörf
- Röddin endist ekki í
löngu tali
- Hættur að geta
sungið/heldur ekki lagi
- Raddbrestir
- Langvarandi hæsi
án kvefs
- Kökktilfinning í hálsi
- Raddþreytuein-
kenni við upplestur –
söng – eða í samræð-
um
Radd-
veilu-
einkenni
Álnabær
Allt fyrir gluggann… úrval, gæði og þjónusta.
Síðumúla 32, Reykjavík. S. 588 5900 ÿ Tjarnargötu 17, Keflavík. S. 421 2061 ÿ Glerárgötu 32, Akureyri. S. 462 5900 ÿ alnabaer.is
Við erum sérhæfð í gluggatjöldum
alnabaer.is
MYRKVA RÚLLUGARDÍNUR