Feykir - 12.02.2020, Page 7

skaðabætur, en hann hafnaði
öllum slíkum kröfum. Oddviti
snéri sér þá til sýslumanns og
sýslumaður hafði samband við
Dómsmálaráðuneytið sem taldi
vænlegast að komast hjá að
málið færi til dómsstóla.
Mál þetta varð fljótlega
mikill fréttamatur og segist
Jónas m.a hafa fengið sent
eintak af Algemeine Zeitung
þar sem sagt var frá því, með
miklum fyrirsögnum, að ungur
læknir við aðalsjúkrahúsið
í Húnavatnssýslu, einni af
útborgum Hvammstanga
á Íslandi, hafi gert rúmlega
áttræðan karl að tvítugum
unglingi. En málinu var ekki
þar með lokið, því sumarið 1929
fékk Jónas bréf frá norskum
skipakóngi, Martensen, sem
orðinn var 73 ára og nýkvæmtur
23 ára gamalli stúlku. Sagðist
hann vera að missa frá sér
stúlkuna vegna ellihrumleika
og vildi borga mikið fyrir ef
Jónasi tækist að yngja sig upp
með svipaðri aðgerð og hann
gerði á öldruðum bændum á
Íslandi. Jónas samþykkti að
vinna verkið og það fyrsta sem
hann gerði var að kaupa eista
úr ungum bónda í sveitinni
fyrir 2.000 krónur, en sjálfur tók
hann 10.000 kr. fyrir aðgerðina.
Þegar Norðmaðurinn síðan
kom sneiddi hann niður eistað
og saumaði við eista þess norska
með Voronoffaðferðinni. Svo
merkilega vildi til að líkaminn
hafnaði ekki aðskotahlutnum
og Martensen hresstist allur.
Segist Jónas hafa fengið bréf frá
honum árlega fram til 1939 og
hafi hann eignast þrjú börn með
konu sinni.“
Ýmis fróðleikur leynist í
gömlum heilbrigðsskýrslum,
þannig voru t.d. árið 1939 helstu
sjúkdómar: farsóttir, tann-
skemmdir, gigtarsjúkdómar
og taugaveiklun en berklar á
undanhaldi. Við skoðun 170
skólabarna í héraði bar mest á
nit og tannskemmdum. Árið
1947 fer lús meðal skólabarna
ört minnkandi og eins voru
tannskemmdir á undanhaldi.
Já, er ekki enn verið að ræða lús
meðal skólabarna?
Bílstjórinn sá um
svæfingarnar
Árið 1943 og 1944 lagði
hreppsnefnd Hvammstanga-
hrepps til við sýslunefnd
að byggt yrði elliheimili á
Hvammstanga, en ekki varð af
framkvæmdum. Tíu áum seinna
barst erindi frá Kvennabandinu
(Kvenfélagasambandi V-Hún)
til sýslunefndar sama efnis, en
þá höfðu kvenfélögin í sýslunni
safnað fyrir þessu verkefni
um árabíl. Kvennabandið
lagðist þungt á árarnar, fyrst
undir forystu Jónínu S. Líndal
á Lækjamóti og síðar Jósefínu
Helgadóttur á Laugarbakka,
og komst málið þá á verulegan
skrið. Byggingin var samþykkt
í sýslunefnd árið 1955, þ.e.
bygging elliheimilis, stækkun
sjúkraskýlis og að búa það
nýjum tækjum. Á árunum 1957
til 1960 reis svo aðalbygging
sjúkrahússins og var hún tekin
í notkun þann 3. júlí 1960.
Eftir þessar endurbætur var 21
sjúkrarúm á sjúkrahúsinu auk
þriggja íbúða fyrir starfsfólk
og þjónusturýma. Eftir þetta
var stofnunin flokkuð sem
fullgilt sjúkrahús af hálfu
heilbrigðisyfirvalda.
Á þessum árum voru
oft gerðar skurðaðgerðir á
Hvammstanga þó svo að aðeins
væri einn læknir á staðnum.
Stundum var fengin aðstoð
frá lækni á Blönduósi, en svo
höfðum við líka sjálfmenntaðan
svæfingalækni. Í sögu Hvamms-
tanga segir svo: „Eftir að
Hörður Þorleifsson kom á
staðinn ók Sigurður Eiríksson
honum stundum um héraðið í
læknisvitjanir og eitt sinn spurði
Hörður Sigurð hvort hann
væri ekki til í að aðstoða sig á
skurðstofunni við svæfingar.
Lét hann Sigurð lesa sér eitthvað
til og fylgjast með uppskurði
þar sem afleysingalæknir
annaðist svæfinguna. Skömmu
síðar var Sigurður kallaður
í uppskurð og sá hann um
svæfinguna. Uppskurðurinn
gekk vel og annaðist Sigurður
allar svæfingar hjá Herði
eftir þetta. Sigurður hélt
uppteknum hætti allt fram til
ársins 1965 og tók þátt í um 100
uppskurðum sem allir tókust
með ágætum.“ Skurðaðgerðir
lögðust af snemma á áttunda
áratug síðustu aldar og síðasta
fæðingin á Sjúkrahúsinu á
Hvammstanga var líklega 1987.
Kvennabandið lagði verulegar
upphæðir til byggingarinnar og
búnaðarkaupa. Árin 1957, 1958
og 1959 lagði Kvennabandið
fram 100 þúsund krónur hvert
ár sem á núvirði nemur um
þremur og hálfri milljón króna.
Árið 1959 var þessum 100
þúsundum til dæmis varið til
kaupa á 20 sjúkrarúmum og
sængurfatnaði í þau fyrir hið
nýja sjúkrahús.
Næstu áratugina varð smám
saman aukin þörf fyrir fleiri
sjúkrarúm. Íbúðum í sjúkra-
húsinu var breytt í vistrými
fyrir sjúklinga. Árið 1984 var
áföngum og tekin smám saman
í notkun til ársins 2000 þegar
framkvæmdum innanhúss lauk.
Lóðarfrágangi lauk ekki fyrr en
á árinu 2002. Öll aðstaða til að
sinna skjólstæðingum batnaði
til muna, flest sjúkraherbergin
voru nú einbýli og mörg þeirra
með sér salerni og sturtu.
Einnig var í nýbyggingunni nýtt
eldhús og borðstofa, iðjurými,
aðstaða fyrir sjúkraþjálfara,
nýtt þvottahús auk lyftu.
Í viðbyggingunni var líka
myndarleg kapella sem var
innréttuð og búin húsgögnum
af Kvennabandinu, sem tók við
kapellunni fokheldri. Í þetta
sinn gekkst Kvennabandið fyrir
fjársöfnun meðal einstaklinga,
félagasamtaka og fyrirtækja og
lagði fram alls um 3,5 milljónir
til verksins sem á verðlagi
dagsins í dag væru milli 9 og 10
milljónir. Kapellan var vígð 20.
júlí 1997.
Smá saga er varðar byggingu
kapellunar. Arkitekt hússins,
Helgi Hjálmarsson, vildi
endilega að altarið í kapellunni
yrði úr grjóti úr heimahéraði.
Töldum við heimamenn að
það gæti varla verið mikið mál.
Þegar vígslan nálgaðist fóru
að renna tvær grímur á okkur
heimafólk. Að lokum lögðum
við af stað í leiðangur að leita
að hentugu grjóti: Elín Líndal,
stjórnarformaður sjúkrahússins
og reyndar þáverandi formaður
Kvennabandsins, Bjarni Þór
Einarsson, eftirlitsmaður,
og ég. Lá leiðin út Vatnsnes
að vestanverðu. Allmikið af
grjóti varð á vegi okkar og
hlupum við um holt og móa
án þess að finna nokkuð sem
okkur líkaði eða töldum að
uppfyllti listræn fyrirmæli
arkitektsins. Þegar við komum
að Hrísakoti var heldur farið
að draga af okkur og ákváðum
við þá að leita á náðir Agnars
J. Levý, oddvita Þverárhrepps.
Tók hann okkur vel og eftir
að frúin hafði hresst heldur
sneypulega grjótleitarmenn
með góðgjörðum slóst Agnar í
för með okkur og var nú stefnan
tekin á Borgarvirki. Eftir að
hafa klöngrast um grjóturðina
sunnan Borgarvirkis fundum
við líka þennan forláta stein
sem nú prýðir kapelluna sem
altari. Hann beið okkar þarna
í urðinni sunnan Virkisins,
tilbúinn í sitt nýja hlutverk. Var
Björgunarsveitin fengin til að ná
í steininn og tel ég hann sóma
sér vel í sínu nýja hlutverki.
Ekki veit ég hvort okkur liðist
svona framtakssemi í dag,
værum kannski með einhverja
umhverfisstofnun á hælunum,
Hörður Þorleifsson læknir og Magnea Guðnadóttir ljósmóðir.
Mynd frá 1961. Að störfum: María Björnsdóttir, Daníel Guðnason, Sigurður H.
Eiríksson og Magnea Guðnadóttir.
byggð setustofa við sjúkrahúsið
sem bætti úr brýnni þörf fyrir
samverustað fyrir vistfólk.
Á þessum árum voru um 40
sjúkrarúm í notkun í allt of
litlu rými. Flestir vistmenn
voru í fjölbýli og bjuggu
vægast sagt þröngt. Allflestir
sváfu þá á svefnbekkjum með
rúmfataskúffu, eins og gefnir
voru í fermingargjafir á þessum
árum, en aðeins veikustu
sjúklingarnir í sjúkrarúmum,
sem flest voru börn síns tíma.
Rétt er samt að geta þess að
íbúarnir á þessum árum komu
gjarnan mun hressari inn á
stofnunina en tíðkast í dag
og dvöldu oft langdvölum á
stofnuninni.
Árið 1986 var nýbyggð
rúmlega 600 fm heilsugæslustöð
tekin í notkun sem gjörbylti
allri aðstöðu til þjónustu við
sjúklinga í læknishéraðinu. Um
tíu árum áður hafði heilsugæslan
verið gerð að tveggja lækna
stöð og fleira starfsfólk ráðið
til að sinna heilsugæslu m.a.
héraðshjúkrunarfræðingur.
Árið 1992 hófust gagngerar
endurbætur á húsnæði sjúkra-
hússins. Byggingarnefnd var
skipuð undir forystu Heimis
Ágústssonar og var Helgi
Hjálmarsson arkitekt fenginn til
að endurhanna eldra húsnæði
og nýbyggingu. Allt var þetta
unnið í góðu samstarfi og
samvinnu við Baldur Ólafs-
son í Heilbrigðisráðuneytinu
sem reyndist okkur ætíð vel.
Eldra húsnæði var allt innréttað
upp á nýtt og byggð ný 750 fm
viðbygging. Framkvæmdir
þessar stóðu yfir í nær heilan
áratug. Fyrst var gamla
sjúkrahúsið endurinnréttað
1993 og ´94, síðan var
viðbyggingin boðin út í
Næturgalar ásamt föðurbetrungum skemmtu í afmælinu.
06/2020 7