Eldhúsbókin - 10.09.1968, Blaðsíða 6

r----------------------------------------
FRAMHALD ÚR SÍÐASTA BLAÐI.
HÁLSBROT EÐA HRYGGBROT
Ef það er hugsanlcgur möguleiki, að
um hóls- eða hryggbrot geti verið að
ræða verður ekki of varlega farið, því
að jafnvel væg mistök kunna að hafa
hinar alvarlegustu afleiðingar, valda
varanlegri lömun eða kosta sjúklinginn
lífið.
Hafi sjúklingurinn lent í bílslysi eða
hrapað úr mikilli hæð er rétt að gera
rúð fyrir, að hann kunni að hafa húls-
brotnað eða hryggbrotnað. Oft finna
menn ekki til mikils súrsauka eftir slik
brot. Sjúðu umfram allt um, að sjúkling-
urinn hreyfi sig ekki neitt, og athugaðu
siðan einkennin gaumgæfilega.
Ef hann hefur meðvitund skaltu
spyrja hvort hann hafi núladofa eða
titring í höndum og fingrum, fútum og
túm. Spurðu lika hvort hann finni meira
til ef hann reyni að snúa höfðinu eða
hryggnum. Þú gctur líka reynt að stingo
einhverjum oddhvössum hlut laust í iljar
hans og lófa. Ef hann sýnir engin við
brögð eða getur ekki hreyft hendur eðr
fætur, er hætta ú, að hann sé húlsbro*
inn.
Það mú alls ekki lyfta eða færa sjúkl-
inginn til nema því aðeins, að hætta sé
ú eldsvoða, sprengingu eða einhverju
sliku. Ef úhjúkvæmilegt reynist að
hreyfa hann er bezt að taka um fætur
hans og draga hann gætilega til eða
lyfta undir handarkrikana ún þess að
sveigja komi ú hrygg eða húls.
Ekki skaltu lúta neitt undir höfuð
hans, og reyndu að sjú um, að hann
liggi grafkyrr. Núðu undir eins í lækni.
Þú mútt ekki undir nokkrum kringum-
stæðum gefa sjúklingnum vatn eða lyf
ef neinu tagi.
Rcyndu ekki að hagræða sjúklingnum
eða hlynna að honum. Það er miklu
verra að hætta ú að gera einhverja
afdrifaríka skyssu en að vera oð hjúlpa
sjúklingnum út í blúinn.
HÖFUÐKÚPUBROT
Hafi sjúklingurinn hlotið þungt högg
ú höfuðið með einhverjum hætti er sjúlf-
sagt að meðhöndla hann eins og um höf-
uðkúpubrot geti verið að ræða. Og þú
veitirðu tafarlausa brúðabirgðahjúlp ú
eftirfarandi hútt:
1 — Hafðu samband við lækni.
2 — Sjúðu um, að sjúklingurinn liggi
kyrr ú bakinu.
3 — Ef hann er mjög fölur mú hann
ekki hafa kodda eða neitt annað
undir höfðinu. En sé hann hins veg-
ar rjúður í andliti ú hann að hafa
kodda eða eitthvað annað undir
höfði og herðum.
4 — Hallaðu höfði sjúklingsins varfærn-
islega út ú hlið til að létta þrýst-
inginn ú höfuðkúpuna og eins til að
runnið geti hindranalaust úr munni
hans ef til þess kemur.
5 — Gættu þess, að sjúklingurinn hafi
algera rú i kringum sig.
6 — Gefðu honum hvorki kvalastillandi
né örvandi meðul.
7 — Lúttu honum ekki verða kalt.
Breiddu yfir hann teppi eftir þvi
sem með þarf.
Ef blæðir úr súri ú höfði sjúklingsins
leggurðu dauðhreinsað súrabindi varlega
ú það. Þrýstu ekki beint ú blæðandi súr
ú höfði ef hætta getur verið ú, að höfuð-
kupan sé brotin, því að þú geta bein-
flisar ýtzt inn í heilann. Ef óhjúkvæmi-
legt reynist að flytja sjúklinginn til
læknis ú hann að liggja endilangur ú
bakinu með stuðning búðum megin við
höfuðið.
Höfuðkúpubrot og heilameiðsl lýsa sér
ú eftirfarandi vegu:
1 — Það blæðir úr nösum eða munni
sjúklingsins. Annað hvort eru blæð-
ingarnar stöðugar eðo þær koma
með dúlitlu millibili.
2 — Sjúöldrin eru mjög þanin eða mis-
stór.
3 — Blóð- eða vatnsrennsli úr eyrum
sjúklingsins.
4 — Sjúklingurinn missir meðvitund
annað hvort um leið og slysið vill
til eða nokkru siðar.
Ef eitt eða fleiri þessara einkenna
komo fram verður að nú tafarlaust í
lækni og lúta sjúklinginn liggja kyrran
þangað til hann kemur. Það er nauð-
synlegt að rannsaka gaumgæfilega hvort
um höfuðkúpubrot getur verið að ræða.
BROT Á MJAÐMAGRIND
EÐA LÆRBROT
Slik brot geta verið mjög hættuleg og
krefjast skjótrar læknishjúlpar. Til dæm-
is er úvallt hætta ú, að brotni limurinn
styttist varanlega ef sjúklingurinn kemst
ekki strax undir læknishendur.
Ef ekki þarf nauðsynlega að flytja
sjúklinginn til læknis mú hvorki lyfta
honum né færa hann til, og þú verður
að sjú um, að hann reyni ekki að setjast
upp eða rísa ú fætur, ef grunur leikur ú,
að um brot ú mjaðmagrind eða lærbrot
geti verið að ræða. Kvalastillandi meðul
múttu gefa honum, og ef losteinkenni
gera vart við sig gerirðu viðeigandi rúð-
stafanir (sjú síðar kaflann um lost).
Sé hins vegar nauðsynlegt að flytja
sjúklinginn verður að binda um brotið til
brúðabirgða með spelkum. Þú byrjar ú
að taka um brotna fótinn og heldur
undir hælinn með annarri hendi en yfir
ristina með hinni. Siðan togarðu mjög
varfærnislega í fótinn þangað til leggur-
inn er kominn í rétta stellingu og tærnar
snúa beint fram. Reyndu ekki að setja
brotið saman úður en þú spelkar það;
slíkt er ekki ú færi leikmanna að gera
svo að vel fari.
Næst bindurðu fætur og ökla sjúkl-
ingsins saman, svo að leggurinn liggi
bcinn meðan verið er að útbúa spelk-
urnar. Rífðu 7—9 ræmur úr dúk eða lér-
efti. Hver um sig verður að vera nógu
löng til að nú utan um likama sjúklings-
ins. Þú raðar þeim með jöfnu millibiii
meðfram fótleggjum hans og alveg upp
í handarkrika. Eftir það læturðu vel
bólstraða spelku milli fótleggjanna upp í
núra og aðra ú ytri hlið brotna leggjar-
ins, og ú hún að nú frú hæl upp í hand-
arkrika. Loks bindurðu spelkurnar fastar
með dúkræmunum.
Ef þú hefur aðeins eina spelku til um-
rúða læturðu hana við ytri hlið brotna
leggjarins, en samanbrotið ullarteppi eða
eitthvað þvíumlíkt milli fótleggja hans.
Siðan bindurðu þétt utan um spelkuna,
brotna legginn og heila legginn, þannig
að heili leggurinn komi i stað spelku. Og
ef þú hefur alls engar spelkur grípurðu
til sama rúðs: setur teppi milli fótleggj-
anna og vefur siðan þétt utan um búða
leggina alveg upp að mjöðmum.
Hvernig sem sjúlfar umbúðirnar eru
verðurðu að athuga tær sjúklingsins ú
tiu mínútna fresti. Ef þær byrja að blúna
eða bólgna þarf að losa eitthvað um
böndin. Og að sjúlfsögðu verður sjúkling-
urinn að komast sem allra fyrst undir
læknishendur.
FÓTBROT
Þú er útt við brot ú fótlegg fyrir neð-
an hné. Ef hætta er ú broti verður sjúkl-
ingurinn undir eins að leggjast niður og
mú alls ekki hreyfa fótinn þangað til
læknir hefur úrskurðað hvort um brot sé
að ræða eða ekki. Hafðu tafarlaust sam-
band við lækni, og lúttu sjúklinginn fú
kodda undir höfuðið meðan hann bíður.
Eins skaltu breiða yfir hann teppi, svo
að honum verði ekki kalt. Kvalastillandi
lyf múttu einnig gefa honum.
Ef ekki verður hjú þvi komizt að flytja
hann til læknis verður að spelka brotið,
og er það gert með þessum hætti: Þú
byrjar ú að taka um fótinn og toga gæti-
lega en þétt í þangað til leggurinn er
kominn í rétta stcllingu og tærnar snúa
beint fram. Síðan leggurðu spelkur búð-
um megin við fótlegginn ú sama hútt og
þvi var lýst hér að framan þegar við
fjölluðum um lærbrot. framh. í næsta bl.
HJALPIVIBLOGIIM
70