Vísbending - 08.04.2022, Blaðsíða 1

Vikurit um viðskipti, efnahagsmál og nýsköpun ISSN 1021-8483
V Í S B E N D I N G • 1 4 . T B L . 2 0 2 2 1
Gylfi Zoega skrifar um
mikilvægi alþjóðasam­
starfs hjá smærri ríkjum
Hagsmunum Íslands og
Úkraínu er best borgið
innan NATO og innri
markaði ESB
Sigurður Páll Ólafsson
skrifar um tilfærslur til
efnaminni heimila og
áhrif þeirra
Efnahagslegar refsi­
aðgerðir Evrópusam­
bandsins eru ekki nægar
til að stöðva innrásina
8. apríl 2022
14. tölublað
40. árgangur
Um smáríki og styrjaldir
1 Sjá Alberto Alesina og Romain Wacziarg, (1997). On the number and size of nations. The Quarterly Journal of Economics, 112(4), 1027–1056.
2 Sjá Gylfa Zoega og Edmund Phelps (2018). Values, institutions and the rise of Eastern Europe. Economics of Transition and Institutional Change, 27(1),
247-265.
Um þessar mundir geisar styrjöld í
Evrópu. Gamalt stórveldi vill færa út
kvíarnar og drottna yfir nágrönnum
sínum. Nágrannarnir vilja vera hluti af Vest-
urlöndum þar sem velferð þjóða er meiri og
frelsi. En er hægt að skýra þessa atburði með
hagfræði?
Hagfræðingurinn Alberto Alesina
setti fram kenningar um stærð ríkja sem
eiga við um þessa atburði.1 Samkvæmt
kenningum hans fylgir því bæði ábati og
kostnaður að brjóta upp stór ríki og mynda
smærri ríki. Ábatinn er sá að íbúar, og þar
með kjósendur, verða yfirleitt samleitnari
þannig að ákvarðanir um magn og gerð
samneyslu falla betur að smekk íbúanna.
Í fjölmennum ríkjum þar sem íbúar eru
misleitir, t.d. í Bandaríkjunum, reynist oft
erfitt að komast að lýðræðislegum niður-
stöðum sem þorri fólks er sáttur við. Talað
er um rauð fylki og blá og niðurstöður
forsetakosninga valda yfirleitt stórum
minnihluta kjósenda miklum vonbrigðum.
Í smáríkjum Norðurlanda er auðveldara að
ná sátt um niðurstöður enda þjóðir meira
samleitnar og lýðræðisleg ákvörðunartaka
auðveldari.
En smæðinni fylgir einnig kostnaður
sem kemur í veg fyrir að Norðurlöndin
sundrist í enn smærri einingar og fylki
Bandaríkjanna lýsi yfir sjálfstæði. Kostn-
aðurinn er sá að með því að slíta sig út
úr stærra ríki þá tapar smáríkið ýmsum
almannagæðum. Þessi gæði eru margs
konar. Eitt þeirra eru landvarnir, stærra
ríkið getur auðveldlega séð smáríki fyrir
landvörnum; annað er gjaldmiðill en sam-
eiginlegur gjaldmiðill auðveldar öll við-
skipti; enn annað eru landslög sem semja
þarf að nýju í nýfrjálsu smáríki; markaður
fyrir framleiðslu er stærri í stórveldinu en
í smáríkinu og þannig mætti lengi telja.
Sjálfstæðisbarátta Úkraínu
Af því sem hér hefur komið fram má ráða tvær
mögulegar orsakir þess að Úkraína vill brjótast
undan ægivaldi Kremlar. Fyrri ástæða er sú
að íbúar Úkraínu gera aðrar kröfur til ríkis-
valdsins en Rússar, þeir vilja önnur samgæði,
kannski minni útgjöld til hermála og, umfram
allt, annars konar stjórnkerfi, lýðræði í stað
einræðis. Hin ástæðan er sú að íbúar Úkraínu
kjósa fremur samgæði lýðræðisríkjanna fyrir
vestan sig en Rússlands fyrir austan. Þeir
vilja fremur nota evru en rúblu; frekar hafa
aðgang að innri markaði ESB en rússneska
markaðinum; vilja öryggi NATO aðildar
fremur en það öryggi sem gæti falist í því að
vera hluti af Rússlandi; og frelsi til að flytja
búferlum vestur um fremur en í austurátt. Það
er nokkuð augljóst að hagvöxtur og velferð er
meiri í þeim löndum Austur Evrópu sem hafa
tengst Vesturlöndum sterkustu böndunum.2
En nú gæti einhver bent á að Putin rétt-
lætir innrás sína með því að Rússlandi stafi
ógn af NATO. Hann er þá, allavega í eigin
huga, að verja þau sameiginlegu gæði Rússa
sem felast í landvörnum. Undir niðri býr
þó sennilega óttinn við að Úkraína dafni
efnahagslega og lýðræðislega með aðgangi að
samgæðum Vesturlanda. Stórveldisdraumar
eru væntanlega ekki fjarri. Sennilega óttast
Putin mest að hljóta örlög annarra einræðis-
herra eins og Gaddafi og Saddam Hussein.
Alþjóðasamtök sem
forsenda sjálfstæðis
Forseti Úkraínu hefur lagt mikla áherslu á
aðild landsins að ESB og NATO. En samgæði
þessara samtaka minnka kostnað þess að vera
sjálfstætt ríki.
Með aðgangi að sameiginlegum mark-
aði ESB myndast markaður fyrir útflutning
landbúnaðarafurða Úkraínu; erlend tæknifyr-
irtæki hefja starfsemi í landinu; lög og reglur
ESB um hinn sameiginlega markað verða þá
innleidd í Úkraínu; spilling minnkar eitt-
hvað; íbúar Úkraínu geta þá búið og starfað
annars staðar í Evrópu; erlent fjármagn myndi
flæða inn í landið og erlend fjárfesting lyfta
lífskjörum. Úkraína gæti einnig vonast eftir
því að fá traustan gjaldmiðil og lága verðbólgu.
Með aðild að NATO yrði öryggi landsins
tryggt, einkum gagnvart Rússlandi.
Norður í haf
Ísland þarf einnig að hámarka kosti þess að
vera sjálfstætt ríki og lágmarka kostnaðinn
við það og enn frekar í ljósi þess að það eru
126 íbúar í Úkraínu fyrir hvern einn íbúa hér.
Eins og Úkraína er það best gert með því að
njóta sameiginlegra varna NATO ríkjanna og
sameiginlegs markaðs Evrópusambandsins.
Aðild að NATO skiptir lykilmáli fyrir
öryggi Íslands. Íslendingar geta prísað sig sæla
að það var breski flotinn sem var ráðandi hér
í kringum landið á nítjándu öld og fyrri hluta
þeirrar tuttugustu og svo sá bandaríski þegar
kom fram á seinni helming þeirrar tuttugustu.
Þótt alltaf fylgdi böggull skammrifi þá eru
þetta réttar- og lýðræðisríki.
En er það ekki einmitt lítil spilling hér
á landi, allavega í samanburði við Úkraínu,
sem veldur því að minni ástæða er til þess
fyrir Ísland að ganga í Evrópusambandið en
Úkraínu? Þótt spilling sé einhver hér á landi
þá er hún væntanlega mun meiri í Úkraínu
og stofnanir hér sterkari? Ólígarkar Úkraínu
eru sennilega meiri ógn við lýðræði þar en
ólígarkar Íslands hér?
Stofnanir á Íslandi, lög og reglur hafa
notið góðs af Evrópusamstarfinu á síðustu
áratugum. Segja má að Ísland hafi orðið
nútímasamfélag með aðild að Evrópska efna-
hagssvæðinu árið 1993. Þeirri aðild fyldi sú
skylda að taka upp lög og reglur innri mark-
aðarins; markaðar með vörur og þjónustu,
vinnuafl og fjármagn. Stór hluti innlendrar
löggjafar er tekinn frá Evrópusambandinu.
Í mörgum tilvikum eru þetta lög sem ekki
hefðu ekki verið samin utan þessa samstarfs.
Þar má sem dæmi nefna samkeppnislögin (lög
nr. 8/1993 samkeppnislög), lög um frjálsan
atvinnu- og búseturétt launafólks innan EES
svæðisins (47/1993), lög um viðurkenningu
Gylfi Zoega
hagfræðingur
framh. á bls. 4