Skyggnir - 01.01.1980, Page 8

Eins og flestum er kunnugt, var heimsspeki miðalda, tómismi
inn, aðeins þjónn kirkjunnar. Henni var aðeins ætlað að vera
túlkun á kreddukerfi kaþólskunnar, og ef menn voguðu sór að
reyna að koma með aðrar túlkanir á ýmsum fyrirbærum, blasti
glötunin við. En eftir því sem borgarastlttin dafnaði, fór hún
að skapa slr sjálfstætt heimsspekilegt viðhorf í baráttu sinni
gegn llnsveldinu. Með orðinu heimsspeki, er hlr einkum átt við
þekkingarfræðina, þ.e. manninn og afstöðu hans til umhverfisins.
Þessi andlega frelsisbarátta tók á sig ýmsar myndir, ailt sam-
kvæmt framgangi og þróun vísindanna, og einnig eftir því hver-
nig styrkleikahlutföll stettanna voru eða hversu einörð
þessi barátta var. Hún kom fram m.a. í tvíhyggjunni (Kant),
Hughyggjunni (m.a. Hegel) og í efnishyggjunni (m.a. Feuerbach).
I kerfi Hegels nær hughyggjan hámarki sínu, og hefur jafn-
framt runnið sitt skeið. Díalektík Hegels, er í eðli sínu
kenning borgarastlttarinnar, og kjarni hennar er hið díalekt-
íska þróunarhugtak, sem stillt er upp gegnt kyrrstöðukenningum
kirkjunnar. Samkvæmt þessu hugtaki er litið á hlutina, og fyrir-
bærin, sem stöðuga verðandi og umleið eyðingu, þau eru ekki
óumbreytanlegir nl einangraðir, heldur þver^t á móti í órjúfan-
legum tengslum, og háðir sífelldum breytingum. Aflvaki þessarar
vei-'ðandi er mótsögnin, eða eins og hann segir "Mótsögnin er
rót allrar hreyfingar og alls lífs; því aðeins að eitthvað
feli í slr mótsögn, hreyfist það, hefur til að bera hvatir
og starfandi líf". Þessi mótsögn neitar sífellt verandi ástandi,
og skapar annað nýtt, o.s.frv. En þar sem dxalektík Hegels
var byggð á grunni hughyggjunnar, gerði hann ráð fyrir því
að hugsunin, "andinn" væri hið upprunalega, en hinir raunveru-
legu hlutir, og ferli, væru aðeins raungerðar eftirmyndir hans.
Þessi "andi" er því ekkert annað en leifar guðshugtaksins.
Þarna liggja annmarkar Hegelismans, því hlr voru höffc enda-
skipti á hlutunum, og öfiu raunverulegu samhengi snúið við.
Hversu rlttar og snjallar ály-tanir sem :egel dró af samhengi
einstak.ra atriða, hlaut, af f;/rrgreindum ástæðum,svo að fara,
að niðurstaðan varð röng, og því verður að telja kerfi hans
einn feikimikinn vanskapnað.