Skutull - 01.12.1987, Qupperneq 15

SKUTULL
15
Sigurður Pétursson:
Þrjú hús - þrennir tímar
Byggingarsaga Sjúkrahúss ísafjarðar
ísfírðingar hafa átt þrjú sjúkrahús, sem hvert fyrir
sig eru fulltrúar síns tíma. Byggingarsaga húsanna er
einnig hver með sínum hætti, allt eftir aðstæðum og
viðhorfum í þjóðfélaginu á hverjum tíma.
Fyrsta húsið var byggt fyrir framlög einstaklinga og
fyrirtækja, á þeim tíma er umsvif hins opinbera voru í
algeru lágmarki, og aíhafnafrelsið átti sitt blómaskeið,
fyrir þá sem á því höfðu efni.
Af næsta sjúkrahúsi „Gamla sjúkrahúsinu“ hefur
stafað mestum Ijóma. Þá stjómuðu bænum jafnað-
armenn sem álitu það skyldu sína að láta bæjarfélagið
þjóna íbúunum á sviði félagsmála og atvinnumála;
öllum jafnt.
Sjúkrahúsið var eitt af fyrstu stórverkefnum Al-
þýðuflokksmanna á fsafírði og verður ekki annað sagt
en að það standi enn þann dag í dag, sem minnisvarði
um stórhug og framfaravilja.
Að síðustu er svo sjúkrahús það sem enn hefur ekki
verið tekið í notkun nema að sáralitlu leyti. Það er
reist á tímum, þegar ríkisvaldið hefur tekið að sér æ
stærri hluta af sameiginlegum verkefnum þjóðfélags-
ins. Um leið og það hefur gerst verða allir hagsmuna-
aðilar og hópar í þjóðfélaginu að ota sínum tota -
gegnum ýmsa fulltrúa, suma kosna, og aðra setta af
pólitíkusum öflum - til þess að fjármagna aðkallandi
verkefni.
Vilmundur Jónsson og Kristín Ólafsdóttir í Kaupmannahöfn
haustið 1919.
Fyrsta sjúkrahús á
ísafírði
Fyrsta sjúkrahúsið var tekið í
notkun árið 1897, og stendur enn
að Mánagötu 5, og hefur þjónað
sem elliheimili bæjarins um ára-
tuga skeið. Fé til byggingar þessa
húss kom úr sérstökum bvgg-
ingarsjóði sem bæjarbúar og fíeiri
aðilar gáfu til með frjálsum
samskotum. Sparisjóður ísfirð-
inga, sem þá starfaði, stofnaði
sjóð þennan árið 1889, en spari-
sjóðsstjórinn og héraðslæknirinn
voru einmitt einn og sami maður,
Þorvaldur Jónsson. Læknarnir
hafa löngum verið öflugustu
hvatamenn að bættri aðstöðu til
lækninga og aðhlynningar sjúkra,
svo sem von er. Þótt einstaka
efnamenn í bænum létu renna
álitlegar upphæðir í sjóðinn,
munaði þó mestu er skoskir
kaupsýslumenn gáfu til hans
andvirði verslunarhúss, sem tekið
var upp í skuld. Var sjóðurinn þá
orðinn svo öflugur, að hann gat
staðið undir byggingu sjúkrahúss
og búnaði til þess, og átti þó
afgang.
Upphaflega var húsið byggt
fyrir 9-10 sjúklinga, en smám
saman þurfti að fjölga þeim, uns
þar voru um og yfir 20 sjúklingar
að jafnaði síðustu árin. Á fyrstu
áratugum aldarinnar fjölgaði
íbúum kaupstaðarins mjög, og
algengara varð að veikt fólk úr
nágrannabyggðum kæmi þangað
til lækninga. Þá fór óðum fjöl-
gandi sjómönnum, innlendum og
erlendum, sem viðdvöl höfðu í
höfn, eða leituðu lands vegna
slysa og veikinda skipverja.
Þörfin fyrir nýtt sjúkrahús varð
því sífellt brýnni.
Hugað að nýrri
bygg'ngu
Bæjarstjórn ísafjarðar hóf
undirbúning að byggingu nýs
sjúkrahúss árið 1919. Leitaði hún
samstarfs við sýslufélag Norður-
Isafjarðarsýslu um málið, og
samþykkti sýslunefnd árið 1921
að taka þátt í byggingunni í félagi
við kaupstaðinn. Þá lá fyrir upp-
dráttur hússins, gerður af húsa-
meistara ríkisins, Guðjóni Sam-
úelssyni, og kostnaðaráætlun upp
á 360 þús. krónur. Var leitað
hófanna hjá fjárveitingavaldinu,
en ekkert þokaðist þar um næstu
tvö árin.
Á þessum árum ríkti nokkur
íhaldssemi í stjórnmálum og mikil
aðhaldssemi í fjárveitingum og
rekstri hins opinbera. Umbrota-
tímar höfðu gengið yfir með
heimsstyrjöldinni fyrri 1914-18,
þegar vöruverð margfaldaðist, en
slíkir menn voru vanir í þá daga,
heldur gengu í lið með upp-
rennandi alþýðuhreyfingu og
tóku sér þar stöðu í fylkingar-
brjósti. Þeir voru sannfærðir
jafnaðarmenn, og fóru ekki leynt
með þá skoðun, að þeir vildu
umbreyta þjóðfélaginu og færa
allt vald í stjórnmálum og at-
vinnumálum í hendur fólksins.
Vilmundur Jónsson var settur
héraðslæknir á ísafirði árið 1917,
og flutti þá hingað ásamt konu
sinni Kristínu Olafsdóttur. sem
einnig var læknir. Sumarið 1918
sigldu þau til framhaldsnáms í
Kaupmannahöfn og víðar, og
kynnti Vilmundur sér meðal
annars skurðlækningar. Em-
bættinu var haldið opnu, og var
hann skipaður í það eftir heim-
komu sína haustið 1919. Héraðs-
læknisembættið var eftirsótt, og
þóttu ýmsir kallaðir til þess,
meðal annars var safnað undir-
skriftum til stuðnings Eiríki
Kjerúlf sem var aðstoðarlæknir í
bænum þá og lengi síðan. Þannig
urðu einhverjir flokkadrættir
með stuðningsmönnum um-
sækjenda, eins og oft vill verða
við svipaðar aðstæður, en Vil-
mundur hreppti hnossið.
Finnur Jónsson var gerður
póstmeistari á ísafirði árið 1920,
eftir að póstmeistarinn á ísafirði
var ráðinn í embættið á Akureyri,
þar sem Finnur hafði starfað. Má
segja að ísfirðingar hafi ekki
tapað á þeim skiptum. Finnur var
kosinn formaður Verkalýðs-
félagsins Baldurs árið 1921, og
leiddi hann félagið næsta ára-
tuginn og heldur betur.
Ekki var að undra þótt íhalds-
sömum öflum í bænum yrði órótt,
er þessir ungu menn fluttu í
bæinn, sem töldust skoðana-
bræður hinna hræðilegu bolse-
víka þar austur í Rússlandi. Það
leið heldur ekki á löngu þar til
róttæk öfl í bænum höfðu bundist
samtökum og rekið íhaldsmenn
fyrsta bæjarfélagið sem komst
undir yfirráð Alþýðuflokksins. Sá
meirihluti hélst um tveggja ára-
tuga skeið, og er af honum mikil
saga. Við skulum nú líta á einn
veigamikinn kafla í þeirri sögu
sjúkrahússmálið.
Lagt á brattann
Við gerð fjárhagsáætlunar fyrir
árið 1923, samþykkti meirihluti
Alþýðuflokksins 10 þúsund
króna framlag til nýs sjúkrahúss.
Jafnframt var kostnaðaráætlun
byggingarinnar endurskoðuð,
vegna lækkandi verðlags, og var
niðurstaðan nú 220 þús. krónur.
Þess má geta að útsvarstekjur
ársins 1922 voru 169 þús.
krónur, en niðurstöðutölur reikn-
inga bæjarins af öllum rekstri
hans, þar með töldum rekstri
gamla sjúkrahússins, var 362 þús.
krónur þetta sama ár.
Þegar bæjarstóm samþykkti að
leggja fram fé til sjúkrahússins,
brá svo við að bæjarfógeti Oddur
G. Gíslason, - sem lögum sam-
kvæmt var jafnframt oddviti
bæjarstórnar, - úrskurðaði að sá
liður áætlunarinnar skyldi niður
falla. Þessu var harðlega mótmælt
og málinu áfrýjað til stjómvalda,
sem hnekkti þegar úrskurði odd-
vitans. Úrtölumenn töldu hér í of
mikið ráðist, en ineirihluta jafn-
aðarmanna varð ekki haggað.
Ríkisstyrkur fæst -
en með skilyrðum
Málið var nú flutt fyrir Alþingi,
og þegar ljóst var að hugur fylgdi
máli, samþykkti fjárveitinganefnd
að mæla með 25 þúsund króna
styrk til verksins á fjárlögum
ársins 1924, svo verkið gæti
hafist. Jafnframt var gert ráð fyrir
því að sömu upphæð yrði veitt til
verksins næstu tvö ár, þannig að
hlutur ríkisins - alls 75 þúsund
krónur - yrði þá greiddur. Þetta
gekk eftir. Á þessum tíma var
hlutur ríkisins í byggingu sjúkra-
skýla og sjúkrahúsa þriðjungur á
móti framlagi viðkomanda sveit-
arfélaga. Hins vegar samþykkti
Alþingi fjárveitinguna með því
skilyrði að tryggt væri framlag
kaupstaðarins og sýslunnar, og að
þau ábyrgðust sameiginlega að
verkið yrði fullnægjandi til lykta
leitt.
Við umræður um málið á Al-
þingi urðu fáir til andmæla, en þó
bar svo við að þingmaður
Norður-ísafjarðarsýslu síra Sig-
urður Stefáns í Vigur, taldi ráð-
legra að fresta málinu, og greiða
ríkisframlagið allt í einu, því
hvorki bærinn né sýslan gætu að
öðrum kosti staðið undir bygg-
ingunni. Annað kom þó á daginn.
Sýslunefnd
- bæjarstjórn
stekkur
Aukasýslufundur Norður-fsa-
fjarðarsýslu var kallaður saman
er Alþingi hafði samþykkt fjár-
veitinguna. Var hann haldinn að
undirlagi bæjarstórnar og hafði
héraðslæknirinn framsögu um
málið. Lagði hann til að sýslu-
nefndin útvegaði þegar einn hlut,
25 þús. krónur, svo ríkisframlagið
fengist og hægt væri að hefja
verkið. Sýslunefnd þótti ekki
ástæða til að hraða málinu svo
mjög, og ákvað að fresta því til
aðalfundar á næsta ári.
Leit nú ekki vel út með fram-
haldið.
Sjúkrahús ísafjarðar í tíð Vilmundar Jónssonar.
í kjölfar þess varð mikil verð-
hjöðnun, jafnt á afurðum lands-
manna sem innflutningi. Margir
vildu því bíða með allar stórar
framkvæmdir þar til um hægðist.
Ný öfl voru þó í sókn sem ekki
vildu sætta sig við kyrrstöðu.
Rauð bæjarstjóm
Þá var það, að til ísafjarðar
fluttust tveir ungir embættismenn
sem ekki gengu sömu slóð og
úr valdasessi í bæjarstjóm ísa-
fjarðar. Forystumenn Alþýðu-
flokksins, auk þeirra Vilmundar
og Finns, voru séra Guðmundur
Guðmundsson og Haraldur sonur
hans, en einnig grónir borgarar
eins og Jónas Tómasson tónskáld
og bóksali, Magnús Ólafsson
prentari og Jón H. Sigmundsson
húsasmíðameistari, sem allir sátu
í bæjarstórn. Jafnaðarmenn náðu
meirihluta í bæjarstjórninni á ísa-
firði veturinn 1921, og var það