Suðri - 05.12.2019, Side 9

9 5. desember 2019
Tilefni þessarar bókar er
að vekja upp umræðu um
jafnaðarstefnuna, sögulegt
hlutverk hennar í að breyta
þjóðfélaginu í anda mannréttinda og
mannúðar.  Hún svarar spurninginni:
Á jafnaðarstefnan erindi við fólk í
velferðarríkjum samtímans og í náinni
framtíð? 
Lífsskoðun jafnaðarmannsins
Jóns Baldvins Hannibalssonar kemur
hér fram í sögulegu ljósi.  Hann fer
með lesandann fram og til baka í
Íslandssögunni til að bregða birtu
á orsakir og afleiðingar Hrunsins
og auðlindapólitík og efnir til
raunsærrar umræðu um stöðu Íslands
í samfélagi þjóða í nánustu framtíð. 
Jafnaðarmaðurinn dýpkar sýn okkar
á norræna módelinu, sem ögrun
gegn nýfrjálshyggjunni og spyr hvers
vegna flestir jafnaðarmannaflokkar
Evrópu hafa brugðist því að mæta
þessari ögrun.
Úr kaflanum Mannréttindabarátta í
100 ár
Í tilefni af 100 ára afmæli
Alþýðuflokksins, birtist fyrst í
Vestfirðingi 8. Mars 2016
Þegar Alþýðuflokkurinn fagnaði 70
ára afmæli sínu 1986, gerði Bryndís
heimildamynd með viðtölum við
marga brautryðjendur, þ.á. m.
Guðmund Jónsson, skósmið á Selfossi,
Tæpitungulaust
eftir Jón Baldvin Hannibalsson – bókarkafli
sem þá var einn eftirlifandi þeirra,
sem sátu stofnfund Alþýðuflokks/
Alþýðusambands í Bárubúð við
tjörnina í Reykjavík 1916. Aðspurður,
hvers vegna Alþýðuflokkurinn hefði
aldrei náð því að verða ráðandi
fjöldaflokkur jafnaðarmanna eins
og annars staðar á Norðurlöndum,
svaraði hann: „Veistu það ekki, væna
mín? Það er af því að við gerðum
þau mistök að kenna hreyfinguna
við alþýðuna. Íslendingar eru svo
snobbaðir, að um leið og þeir hafa
komist í álnir, eignast eitthvað, vilja
þeir gleyma uppruna sínum. Þeir
vilja ekki tilheyra alþýðunni. Þeir líta
stærra á sig en svo!
Þetta er klassisk skýring.
Hún er partur af bágbornu gengi
jafnaðarmannaflokka í Evrópu
á tímabili ný-frjálshyggjunnar
s.l. tvo áratugi. Stéttastjórnmálin
tilheyra fortíðinni, að sögn.
Einstaklingshyggjan hefur orðið alls
ráðandi. „Það er ekkert til sem heitir
þjóðfélag – bara einstaklingar“, sagði
Járnlafðin Thatcher. Og lýsir vel
sýn ný-frjálshyggjunnar á mann og
þjóðfélag. Samstaða þeirra, sem eiga
undir högg að sækja, er ekki lengur
sú sem hún var.
En á þá jafnaðarstefnan ekkert
erindi lengur við það fólk, sem
leitar ekki framar stuðnings af
afli samstöðunnar – þar sem hver
er sjálfum sér næstur? Hafa ekki
grunngildi jafnaðarstefnunnar
um frelsi, jafnrétti og bræðralag
(samstöðu) sigrað? Höfum við
kannski þegar útrýmt fátækt og
ójöfnuði? Sér ekki velferðarríkið fyrir
þörfum þeirra, sem minna mega sín
og á þurfa að halda?
Ef við svipumst um í heiminum
og í okkar eigin samfélagi, er fátt
sem bendir til þess , að við getum
með góðri samvisku svarað þessum
spurningum játandi. Ójöfnuðurinn
milli ríkra og fátækra innan hinna
þróuðu þjóðfélaga á Vesturlöndum
hefur ekki verið meiri frá því
áður en áhrifa jafnaðarstefnu og
verkalýðshreyfingar fór að gæta
snemma á seinustu öld. Samkvæmt
nýlegri skýrslu frá Alþjóðabankanum
er nú svo komið, að rúmlega 60
auðjöfrar ráða yfir meiri eignum en
fátækari helmingur mannkyns, þrír
og hálfur milljarður manna.
Ójafnaðarþjóðfélagið
Í forysturíki lýðræðisins, Banda-
ríkjunum, er svo komið, að erfingjar
einnar fyrirtækjasamsteypu munu
fá í arf meiri eignir en 40% hinna
efnaminni landa þeirra. Helmingur
af öllum fjármagnstekjum kemur í
hlut 1% íbúanna. Bandaríkin – helsta
tilraunastöð ný-frjálshyggjunnar – er
orðið mesta ójafnaðarríkið í hinum
þróaða heimshluta. Og eftir höfðinu
dansa limirnir.
Á tímum bóluhagkerfisins fyrir
Hrun upplifðu Íslendingar það,
vogir@vogir.is - 433-2202
Við eigum vogina fyrir þig!
Allar vogir fyrir iðnaðinn.
að örfámennur hópur, sem réði
yfir nýeinkavæddum bönkum og
fjármálastofnunum, gat stofnað
til skulda, sem námu tífaldri
þjóðarframleiðslu Íslendinga. Þegar
kom að skuldadögum eftir Hrun,
báru þeir enga ábyrgð. Gróðinn hafði
verið einkavæddur, en skuldirnar átti
að þjóðnýta. Skattgreiðendur báru
skaðann.
Þar með hefur sjálfur þjóðfélags-
sáttmálinn, sem á að heita að gildi um
markaðskerfi í lýðræðisþjóðfélagi,
verið rofinn. Sá óorðaði sáttmáli felst í
því, að hverjum og einum er frjálst að
auðgast af eigin rammleik fyrir eigið
fé, að því tilskyldu, að viðkomandi
greiði skatta og skyldur til þess
samfélags, sem skapar verðmætin.
Við hvorugt hefur verið staðið.
Þjóðin bar skaðann. Og nú, þegar við
erum að byrja að jafna okkur eftir
áfallið, m.a. vegna hagstæðra ytri
aðstæðna, bendir flest til, að það eigi
að endurtaka sama leikinn.
Hópur vildarvina fær að kaupa
hlutabréf á sérkjörum í Símanum,
sem var einu sinni þjóðareign.
Allt bak við byrgða glugga.
Greiðslukortafyrirtæki, sem er
sérstök auðsuppspretta í rafrænu
bankakerfi, er selt á gjafvirði hópi
fjárfesta, þar sem föðurbróðir
fjármálaráðherrans fer fremstur í
flokki. Tryggingarfélög, sem hafa
oftekið iðgjöld af viðskiptavinum,
greiða örfámennum hópi eigenda
arð, sem er sóttur í tjónasjóðinn og
nemur hærri upphæðum en hagnaður
fyrirtækjanna á ári. Þetta eru bara
nýjustu tíðindin af vettvangi dagsins.
Löglegt en siðlaust var einu sinni
sagt. En í virku lýðræðisþjóðfélagi,
þar sem löggjafarsamkoman á
að gæta almannahagsmuna, væri
löggjafarvaldinu beitt til að uppræta
siðleysið.
Lausnir
Því hugarástandi, sem nú ríkir
meðal þorra almennings, er best
lýst með einu orði: VANTRAUSTI.
Sjálft Alþingi er rúið trausti,
stjórnmálaflokkar, stjórnmálamenn,
forystumenn í atvinnulífi, jafnvel
vörslumenn lífeyrissjóða, fjölmiðlar
– flestir eru þessir aðilar rúnir trausti
eftir Hrun. Hvað er til ráða? Það
er ár til kosninga. Það gætu orðið
þýðingarmestu kosningar í sögu
lýðveldisins. Allir vita, að nú þarf að
ná samstöðu um stóru umbótamálin
– kerfisbreytingu til frambúðar.
Við vitum öll, hver stóru málin eru:
Ný stjórnarskrá, sem tryggir þjóðinni
virkt lýðræði. Málskotsréttinn til
þjóðarinnar um að leggja stórmál
undir í þjóðaratkvæðagreiðslu, þegar
stjórnmálaforystan á Aþingi bregst.
Jafn atkvæðisréttur, einn maður –
eitt atkvæði. Sameign þjóðarinnar á
auðlindum innsigluð í stjórnarskrá,
sem og krafan um, að þjóðin fái
réttmætan arð af auðlindum sínum.
Húsnæði á viðráðanlegum kjörum
handa nýrri kynslóð, sem hefur verið
úthýst. Þetta eru næg verkefni til að
sameinast um á nýju kjörtímabili.
Renniði yfir stiklurnar um stóru
málin, sem Alþýðuflokkurinn, með
atbeina verkalýðshreyfingarinnar,
náði fram almenningi til hagsbóta
á s.l. hundrað árum. Hvernig fórum
við að því? Með því að beita afli
samstöðunnar – þrátt fyrir allt
sundurlyndið. Með því að beita
lýðræðinu gegn auðræðinu. Við
þurfum að gera það aftur. Við getum
það. Vilji er allt sem þarf.