Læknablaðið : fylgirit - 24.04.2023, Side 16

V í s i n d i á V o r d ö g u m
F Y L g i r i T 7 6
16 LÆKNAblaðið 2013/99
23 Samskipti fagfólks við krabbameinssjúklinga um kynlíf. Árangur
af innleiðingu krabbameinskynfræði á Landspítala
Nanna Friðriksdóttir 1,2 Jóna Ingibjörg Jónsdóttir1, Þóra Þórsdóttir1, Þórunn
Sævarsdóttir1, Sigríður Zoëga1, Ásgerður Sverrisdóttir1, Guðlaug Sverrisdóttir1,
Guðmundur Vikar Einarsson1, Sigríður Gunnarsdóttir1,2
1Landspítali, 2Háskóli Íslands
nannafri@landspitali.is
Inngangur: Tíðni kynlífsvandamála hjá krabbameinssjúklingum er á
bilinu 40-100% og þekkt er að fagfólk ræði sjaldan málefnið við sjúk-
linga. Í árslok 2012 lauk tveggja ára verkefni sem hafði það meginmark-
mið að þjálfa fagfólk í samskiptum við krabbameinssjúklinga um kynlíf.
Klínískur kynfræðingur var ráðinn, komið var á samstarfi við lykilaðila
á deildum sem sóttu vinnusmiðjur, fræðslufundir voru með starfsfólki,
vasaspjöld um samskipti voru útbúin og sérstakur vefur verkefnisins
var opnaður.
Tilgangur: Kanna viðhorf og starfshætti hjúkrunarfræðinga og lækna í
samskiptum við krabbameinssjúklinga um kynlíf.
Aðferð: Hjúkrunarfræðingar og læknar á 10 deildum lyflækninga-,
skurðlækninga- og kvennasviðs fengu sendan rafrænan spurningalista
við upphaf (T1, N=206), eftir 11 mánuði (T2, N=216) og 17 mánuði (T3,
N=210). Spurningalistinn þýddur og staðfærður, metur algenga starfs-
hætti, viðhorf og mögulegar hindranir í samskiptum um kynheilbrigði/
kynheilsu.
Niðurstöður: Svarhlutfall var 66% á T1, 45% á T2 og 38% á T3. Á öllum
tímum var mikill meirihluti sammála því að það sé hluti af starfinu að
ræða um kynlíf og kynheilbrigði við krabbameinssjúklinga. Á tímabilinu
var marktæk aukning þeirra sem ræddu við sjúklinga um kynlíf og
kynheilbrigði; afhentu sjúklingum fræðsluefni um kynlíf og sem höfðu
frumkvæði að því að vísa sjúklingum til annarra fagaðila vegna kynlífs-
vandamála. Aukningin var meiri hjá þeim sem höfðu sótt vinnusmiðju/
námskeið. Á tímabilinu varð marktæk aukning þeirra sem töldu sig
hafa næga þekkingu og þjálfun í að ræða um kynlíf og meiri hjá þeim
sem höfðu sótt vinnusmiðju/námskeið. Einungis 10-16% sögðust ræða
að jafnaði við meira en helming sinna sjúklinga um málefnið. Þeir sem
höfðu sótt vinnusmiðju töldu tímaskort og skort á einrými vera aðal-
ástæður þess að málefnið væri oft ekki rætt, en þeir sem ekki höfðu sótt
vinnusmiðju töldu skort á þjálfun og að málefnið væri ekki mikilvægt
aðalástæðurnar.
Ályktanir: Niðurstöðurnar benda til þess að verkefnið hafi náð að bæta
þekkingu og starfshætti hjá stórum hópi þátttakenda en fyrir minni hluta
sjúklinga.
24 Fræðsluþarfir krabbameinssjúklinga í lyfja- eða geislameðferð
og aðstandenda þeirra
Nanna Friðriksdóttir 1,2, Þórunn Sævarsdóttir1 , Þóra Þórsdóttir1, Guðrún
Sigurðardóttir1, Sigríður Gunnarsdóttir1,2
1Landspítali, 2Háskóli Íslands
nannafri@landspitali.is
Inngangur: Fræðsluþarfir krabbameinssjúklinga og aðstandenda þeirra
eru vel þekktar og fullnægjandi upplýsingar eru mikilvægar fyrir
virka þátttöku þeirra í meðferð. Sjúklingar í lyfja- og geislameðferð á
Landspítala fá munnlegar og skriflegar einstaklingsmiðaðar upplýsingar
ásamt dagbók sem inniheldur blöðunga um meðferð, aukaverkanir,
úrræði og þjónustu. Aðstandendur eru hvattir til að koma í viðtöl og
fræðslu. Lítið er vitað að hve miklu leyti upplýsingaþörfum er mætt.
Tilgangur: Kanna hvort dag- og göngudeildarsjúklingar í lyfja- eða
geislameðferð og aðstandendur þeirra telji sig fá of litlar, fullnægjandi
eða of miklar upplýsingar. Einnig að kanna ánægju með dagbókina,
tækifæri og tíma, og aðstöðu til þess að ræða málin.
Aðferð: Sjúklingum og aðstandendum þeirra sem komu í meðferð í
janúar og nóvember 2011 og maí 2012 var boðið að svara spurningalist-
anum Upplýsingaþarfir krabbameinssjúklinga og aðstandenda þeirra. Hann
samanstendur af 22 mikilvægum fræðsluþörfum þar sem merkt er við
hvort veittar upplýsingar hafi verið of litlar, fullnægjandi, of miklar eða
ekki viðeigandi. Þremur ánægjuspurningum er svarað á 4 stiga kvarða.
Niðurstöður: Þátttakendur voru 363 sjúklingar og 65 aðstandendur. Í
heild töldu >70% sjúklinga veittar upplýsingar fullnægjandi í 12 af 22
fræðsluþörfum og >70% aðstandenda töldu veittar upplýsingar full-
nægjandi í 8 af 22 fræðsluþörfum. Flestir sjúklinga og aðstandenda
(80-95%) töldu sig hafa fengið fullnægjandi upplýsingar um sjúkdóm,
rannsóknir, meðferð, aukaverkanir, hvert hafa eigi samband ef eitthvað
kemur upp á og um stuðning utan spítala. 30-50% töldu sig hafa fengið
of litlar upplýsingar um ýmsar þarfir tengdar sálfélagslegum þáttum,
sjálfsumönnun og kynlífi. Marktækt fleiri aðstandendur en sjúklingar
töldu sig hafa fengið of litlar upplýsingar um meðferð, sálræna líðan og
úrræði, ásamt þjónustu sálfræðinga. Meirihluti (90%) bæði sjúklinga og
aðstandenda var ánægður með krabbameinsdagbókina, tíma og aðstöðu
til samtala.
Ályktun: Niðurstöður gefa vísbendingar um sóknarfæri fyrir sjúklinga-
fræðslu og samvinnu fagstétta.
25 Við hverju er lyfið? - Þekking fólks á tilgangi lyfjameðferðar
sinnar
Erla Hlín Henrysdóttir2, Anna I. Gunnarsdóttir1,2, Ástráður B. Hreiðarsson1
1Landspítali, 2lyfjafræðideild Háskóla Íslands
tomasgud@landspitali.is
Inngangur: Ákaflega mikilvægt er að fólk sem tekur lyf hafi skilning á
tilgangi meðferðarinnar ekki síst til að auka meðferðarheldni og þar af
leiðandi árangur meðferðar. Við það að taka lyfjasögu sjúklinga þá hafa
lyfjafræðingar á Landspítala orðið þess áskynja að sjúklingar viti ekki
alltaf ástæðu lyfjameðferðarinnar eða telja meðferðina vera við öðrum
sjúkdómum en raunin er.
Markmið: Að kanna þekkingu þátttakenda á tilgangi eigin lyfjameðferð-
ar. Einnig var kannað hversu algengt væri að þátttakendur vildu hafa
tilgang lyfjameðferðar skráðan á skömmtunarmiða lyfs og hvort þeir
sem notuðu innöndunarlyf teldu sig hafa fengið kennslu í notkun þess.
Aðferðir: Tekin voru viðtöl við 300 einstaklinga sem áttu bókaðan tíma
á Innskriftarmiðstöð, Göngudeild sykursjúkra og Göngudeild lyflækn-
inga á níu vikna tímabili frá janúar til mars 2012 á Landspítala. Þekking
þátttakenda var könnuð með stöðluðum spurningalista, metinn eftir
ákveðnum kvarða og tjáð í prósentum.
Niðurstöður: Meðalaldur þátttakenda var 58 ár (20-90 ára). Þekking á til-
gangi eigin lyfjameðferðar var 81,8% +/- 22,9% (SD). Þekking minnkaði
með aldri, 0,4% að meðaltali á ári (p<0.005). Fólk sem var í lyfjaskömmt-
un hafði minni þekkingu á tilgangi eigin lyfjameðferðar en þeir sem ekki
voru í skömmtun, 58,9% á móti 83,9%, en meðalaldur þeirra sem voru í
lyfjaskömmtun var mun hærri ( 71,2 vs 56,4 ár).
78% þátttakenda voru fylgjandi því að hafa tilgang lyfjameðferðar skráð-
an á skömmtunarmiða lyfsins. Af þeim 74 þátttakendum sem notuðu
innöndunarlyf sögðust 26 ekki hafa fengið neina kennslu í notkun þess.
Ályktun: Þekking fólks á tilgangi eigin lyfjameðferðar virðist allgóð. Allt
má þó bæta og mikill meirihluti fólks vill að ábending lyfjameðferðar
verði ávallt skráð á skömmtunarmiða lyfs. Bæta þarf kennslu í notkun
innöndunarlyfja.