Bókablaðið - 01.12.1944, Blaðsíða 4

4
BÓKABLAÐIÐ
verða til .... við skulum allir verða guðir.“
En þetta er sama og að lýsa yfir fánýti og til-
veruleysi guðanna, kveða upp yfir þeim
dauðadóm.
í þessu sambandi kemur í hugann gömul
sögn. Hún greinir frá því, að þegar Markús
Aurelius, fyrirmynd Júlians, dó, hafi hinir
heiðnu guðir á Ólympstindi slegið upp stór-
veizlu honum til heiðurs, hinum lieiðna heim-
spekingii, en illa kristna keisara. Rómverskir
keisarar sátu honum þar á báðar hendur. Tif
hægri handar: Ágústus, Tiberius og Ves-
pasian. Tii vinstri handar: Nerva, Trajan,
Hadrian og Antoninus Pius. — Nero og Kali-
gúla þóttu ekki veizluhæfir. — Júpiter, foringi
guðanna, vildi fá úr því skorið, hver keisar-
anna hefði verið mestur og tignastur Rómverji.
Keisararnir ristu úr sætum hver af öðum og
fluttu stutta ræðu sér til framdráttar. Flestir
þeirra gumuðu af sigrum sínum. En þegar
röðin kom að Markúsi Aurelíusi mælti hann
aðeins þetta: „Ég, lítillátur heimspekingur, hef
alið í brjósti ríka þrá til þess að valda engum
sársauka."
Sagan segir, að guðirnir hafi þá bundið
sigursveig að höfði honum, því að hann væri
mestur allra Rómverja, en ekki allra manna,
og þess vegna ekki tækur í guðatölu. Heim-
spekingurinn Markús Aurelius var óheill.
Annars vegar var mildi heimspekingsins, hins
vegar grimmd keisarans.
En seinna stigu Ólympsguðir niður af sín-
um háa tindi og lögðu völdin í hendur hans,
sem var hógvær og af hjarta lítilátur.
Þótt Júlian keisari hneigði helzt hug sinn
til guðanna á Ólympstindi, er auðséð af þessu
mikla skáldriti hins rússneska höfundar, að
hann hefur ekki vænzt þess, að þeir byðu sér
til veizlufagnaðar, þegar hann dó. Hann átti
að vísu hina fornu visku Hellena og varð vel
og karlmannlega við dauða sínum. Andlát
hans minnir mjög á endadægur Þorkels Mána,
er bað þess, að hann yrði borinn út í sólskinið,
svo að hann gæti falið önd sína þeim guði, er
sólina hefði skapað.
Á banadægri gerir höfundur Júlian að sól-
dýrkanda. Sólin vermir hann, þótt guðirnir
bregðist. Og síðustu orð hans eru: „Gleðjist.
Sól, taktu mig til þín.“
Bók þessi er mikilúðlegt og fagurt skáld-
verk, er lýsir afburðavel miklum átökum í
hugarlieimum manna. Höfundurinn er líka
oft leiddur til sætis við hlið hinna stórfrægu
samlanda sinna og snillinga: Dostojevski,
Turgeniev og Tolstoi. Þá frægð sína á hann
fyrst og fremst að þakka skáldsagnasafni, er
hann nefnir: Kristur og Antikristur. í því
safni eru þrjár skáldsögur. Er sú, sem hér um
ræðir, fyrsta sagan í því safni, og þó alveg
sjálfstætt skáldverk.
Þýðing Björgúlfs Ólafssonar er snildarleg.
Sjálfur er hann, eins og kunnugt er, góður rit-
höfundur. Og svo hugfanginn hefur hann ver-
ið af skáldsögu þessari, að íslenzkan leikur í
höndum honum, svo að varla nokkurs staðar
fellur skuggi á.
ÚTGEFANDI: H.F. LEIFTUR
PRENTSMIÐJAN ODDI H.F.
Dæmisögur Esóps.
Á 4. öld f. Kr. var uppi heimspekingur í
Aþenu á Grikklandi. Hann hét Sókrates. Hann
var ekki fríður sýnum og mjög blátt áfram.
Hann gekk út á stræti borgarinnar og bar
fram einfalda spurningu: to ti, þ. e. hvað felst
í þessu. Hvað er guðrækni? Hvað er lýðveldi?
I-Ivað er dyggð? Hvað er hugrekki? Hvað er
ráðvendni? Hvað er réttlæti? Hvað er sann-
leikur? Og hvaða starf stundar þú, og hvaða
þekkingu og leikni hefur þú til brunns að
bera, til þess að ieysa það af höndum? Ert þú
stjórnmálamaður? Hvað hefur þú þá lært í
stjórnvísi? Ert þú lögfræðingur? Hvaða rækt
hefur þú þá lagt við að kynnast hvötum þeim,
sem atþafnir manna eru sprottnar af? Ert þú
kennari? Hvað hefur þú þá gert til þess að
sigrast á vanþekkingu þinni, áður en þú tekst
á hendur að ráðast á fáfræði annarra? To ti,
segið mér, mínir elskanlegu samborgarar.
Dæmisagnahöfundurinn, Esóp, er ekki tal-
inn í hópi heimspekinga, eins og Sókrates. En
gáfur þeirra virðast vera líkar, markmið þeirra
áþekk og lífsviðhorf þeirra svipað. Báðir eru
þeir afburða gáfaðir, báðir lýsa skoðunum
sínum á alþýðlegan hátt og þekking þeirra á
högum manna og íhygli er frábær. Og örlög
þeirra eru harla lík.
Til þess að sýna snilli Esóps er hér tiífærð
ein allra styzta dæmisaga hans: Ljónsmóðirin:
Einu sinni kom upp þræta meðal villidýr-
anna um það, hvert þeirra væri frjósamast.
Þegar ljónsmóðirin var spurð, hvað hún eign-
aðist marga unga í einu, svaraði hún stuttlega:
„Einn, en sá eini verður að ljóni.“
Dæmisögur Esóps eru úrvalsbók. Flún er
þroskandi og göfgandi lestur handa börnum
og unglingum, skemmti- og fræðilestur hverj-
um hugsandi manni og óþrotleg náma snilli-
yrða og spakmæla til handa ræðumönnum
og rithöfundum. Einkum ættu stjórnmála-
menn að lesa þær vandlega og sækja þangað
göfuga fyndni og algild tilsvör, svo að þeir
þyrftu síður að grípa til lélegrar fyndni og
smekklausra stóryrða í orðasennum stjórn-
málabaráttunnar.
Alþingisháiíðin 1930.
Þetta er falleg bók. Bók margra mynda, bók
margra stórmenna og — bók lítillar þjóðar í
hátíðahug, er sér vita brenna, en heyrir líka
útsogið við svarta sanda, þar sem særótið þyl-
ur dauðra manna nöfn.
En hún er líka bók mikilla framtíðarvona
þeirrar þjóðar, sem þekkir mátt sinn og mörk,
þótt fámenn sé. Þetta er bók um þúsund ára
minningu löggjafarþings á íslandi, og því bók
fyrirheita um lögríki og menningarríki í þessu
landi.
Þessa bók hefði átt að rita meðan hrifning
alþjóðar um Alþingishátíðina 1930 var sterk
og litauðug. Þetta er aðalgalli bókarinnar. Vér
heyrum of sjaldan hjartaslög þjóðarinnar
sjálfrar. — Að öðrú leyti er bókin góðra gjalda
verð. Hún er sagnfræðirit, sem höfundur á
skildar þakkir fyrir. Slík rit á söguþjóðin að
virða vel og lesa, til þess að festa í minríi
merkisdaga úr þjóðlífinu, sem annars mundi
fenna yfir.
Grimms æfintýri.
Sérhvað á sína forsögu. Svo er um þessa bók.
Hún er afsprengur áhrifamikillar og glæsi-
legrar menningarstefnu í álfu vorri: Róman-
tísku stefnunnar.
Rómantíska stefnan er í ætt við ólgandi
vorleysingu, sem kemur eftir kaldan vetur ísa-
laga og fanna. Hún er í ætt við grænar grund-
ir og fossanið, álfhóla og æfintýrahallir, báru-
gjálfur og fjarlæga klukknahringingu. Hún
laðar hugi manna til drauma og dáða i senn.
Hún kom hoppandi eins og vatnadís inn í líf
mannkynsins, setti þar allt á annan endann
með ærslagangi og fögrum fyrirheitum. Og
hún steypti sér aftur í hinar bláu bylgjur, en
skildi eftir minninguna um sig. En jafnvel
vatnadísir hverfa ekki með öllu, hafi þær
dvalist í mannheimum og lagt þokka á þá.
Á undan rómantíkinni var ráðandi hér í
álfu önnur hugarstefna. Ef litið er á eðli henn-
ar og eigindi er rétt að nefna hana skynsemis-
stefnuna, en fræðslustefnuna, ef þess er gætt,
hvernig hún starfaði. Stefna þessi var afkasta-
mikil. Allt það, sem iðni og dugnaður fá
áorkað hafði hún leyst af höndum. En fylgj-
endur hennar trúðu fast á það, að iðni og
dugnaður gæti allt. Sú stefna var því ekki
líkleg til þess að skapa æfintýri. —
Frakkar og Þjóðverjar eru forvígismenn
andófsins gegn þessari stefnu. Þessir forvígis-
menn voru sterktrúaðir á snilligáfu mannsins.
Þó eru það Þjóðverjar, sem verða forvígis-
menn og brautryðjendur rómantísku stefn-
unnar. Og frá þeim berst hún til Danmerkur
og Skandinavíu. Til íslands berst hún frá
Danmörku. í Kaupmannahöfn stundaði
Bjarni Thorarensen nám, þegar Steffens, post-
uli rómantísku stefnunnar á Norðurlöndum,
flytur þar fagnaðarerindi sitt. Þá gekk Bjarni
á hönd fagnaðarerindi Steffens og sjálfri skáld-
gyðjunni.
Flér er ekki rúm til þess að ræða þetta mál,
né rekja hin mikilvægu og margþættu áhrif
rómantísku stefnunnar.
En í sambandi við það, að Grimms æfintýr-
anna er getið, skal á það drepið, að þýzku
skáldin rómantísku grafa fram úr gleymsku
og hirðuleysi: þjóðvísurnar; gömlu æfintýrin
og hughrif og kjarna þjóðsagnanna. Og jafn-
framt þessu verður sú hlið tilfinningalífsins,
sem veit að hinu hulda og dulda, hinu yfir-
heimslega, þróttmeiri, auðugri og dýpri.
Rómantíska stefnan er leit og þrá manns-
hjartans, þessarar einkennilegu veraldar, sem
líkja má við úthaf með undursamlegum neð-
ansjávargróðri og hræðilegum íbúum; eða við
reginfjöll með fönnum og frosti, þar sem búa
forynjur og tröll. En þó að allt það fólk
væri fólk rómantísku stefnunnar, var fjarri
því, að það væri heppilegir borgarar í lög-
bundnu þjóðfélagi. „Öxin og jörðin geymir
þá bezt“ var eitt sinn talið þjóðráð. Róman-
tíska stefnan fór öðruvísi að. Hún vísaði þessu
fólki til landa og óðals í skáldskapnum, þjóð-
sögunum og æfintýrunum.
Grimms æfintýrin er eitt þessara landa.
Áhættulaust er að skyggnast þar um; og þeir,
sem skreppa þangað, þótt ekki sé nema skyndi-
för, koma þaðan þroskaðri og vitrari.