Óháð vikublað - 09.02.1942, Blaðsíða 3

0 H A Ð VIKUBLAÐ

Strið eða friður
Framh. af bls. 1.
birtist þeim í gervi hungurvof-
unnar, heldur en standa fast á
augljósum rétti. Með þessum
hætti getur vinnuveitendum
auðnast að hrjóta viðnámsþrek
verkamanna og neita réttmæt-
um kröfum þeirra.
f þessum átökum giidir hið
sama og jafnan, þá er tveir
rleiia: Báðir aðilar eiga sinii
rétt. Atvinnureksturinn er und-
irstaða þjóðfélagsins. Hann
myndar hornsteina þess. Séu
hornsteinarnir ótraustir, getur
byggingin hrunið að grunni áð-
ur en varir. Pess vegna hlýtuv
síi krafa að eiga fullkominu
hljómgrunn meðal þjóðarheild-
arinnar, að atvinnuveg'irnir séu
traustir og réttur þeirra full-
komlega tryggður. Hins vegar
mun enginn heilvita maður
skella skolleyrum við þeirri
gamalkunnu staðreynd, að verð-
ur er verkamaðurinn launanna.
Jafnframt því, sem hverjum
starfhæfum manni ber skylda
;ii að leggja fram alla starfs-
orku sína í þágu heildarinnar,
þá ber honum einnig fullkom-
inn og óskoraður réttur til
launa í samræmi við starf sití.
Rétturinn í öndvegi.
Þannig er réttur beggja aðila
aug'ljós og óumdeilanlegur.
Hernaðarástand í atvinnumál-
um þjóðarinnar, þar sem átök-
in eru í meginatriðum mörkuð
sömu höfuðdráttum og í raun-
verulegu stríði, er því fullkom-
lega óeðlilegt. Orlausnarefnið
í atvinnumálunum liggur því
ljóst fyrir. Það er að leiða rétt-
inn í öndvegi í stað ulfuðar, of-
beldis og kúgunar, sem nö
markar meginsvip í samskipt-
um þessara aðila. Undirstöðu-
atriðin eru augljós og orka ekki
tvímælis. Ríkisvaldinu ber að
samhæfa hinar ýmsu greinar
atvinnurekstrarins, beita sér
fyrir endurskipulagningu þeirra
og greiða fyrir- nýjum atvinnu-
greinum með það fyrir augum,
að rum sé fyrir hverja starf-
andi hönd og allir möguleikar
til atvinnu og framleiðslu nytj-
aðir út í æsar. Þegnunum ber
skylda til að vinna. Verkföll og
vcrkbönn yrðu ekki leyfð. Af
hálfu þjððfélagsins sjálfs yrði
skorið úr um það, hvað verka-
mennirnir skyldu bera úr být-
um. Grundvöllurinn yrði sann-
virði vinnunnar og laun sam
kvæmt eðli starfsins, sem unniö
er. Deilur milli vinnuþiggjénda
og vinnuveitenda væru úr sögu.
Iívor aðili nyti fyllsta réttar.
Allir hefðu atvinnu og laun í
fuHkomlega réttu hlutfalli við
starf sitt. Gengi atvinnuveg-
anna væri tryggt og þar með
góð afkoma allrar þjóðarinnar.
Hernaðarástand í atvinnumál-
um með hinum frumstæðu bar-
áttu aðferðum, verkföllum og
verkbönnum, heyrði til sögu
þeirra tíma, þegar mennirnir
höfðu ekki enn fundið samfé-
lagsform við sitt hæfi og' of-
beldið skipaði sæti réttlætisins.
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar.
Að kvöldi 8. f. m. gaf ríkis-
stjórnin út lög um gerðardóm
í vinnudeilum. Tilgangurinn
með lagasetningunni var sá, að
stöðva frekari hækkun á kaup-
gjaldi og vöruverði í landinu,
þ. e. a. s.: Lögbinda þann grund-
völl kaupgjalds og verðlags,
sem í landinu var í árslok 1941.
Ríkisstjórnin hafði þráfald-
lega verið sökuð um aðgerða-
leysi í hinum svonefndu dýr-
tíðarmálum og bent á hættuna
af hinni stöðugt vaxandi verð-
hólgu í landinu. Þetta var gcrt
jöfnum höndum af fylgismönn-
um stjórnarinnar og andstæð-
ingum og virtist því gefa til
kynna nokkurn veginn einhuga
þjóðarvilja um það, að reynt
væri að hamla gegn verðbólg-
unni. Enda verður ekki um það
deilt, að með hinni hraðvaxandi
dýrtíð, samfara óhjákvæmi-
legri rýrnun á verðgildi pening-
anna, var fjárhagslegu öryggi í
þjóðfélaginu lokið. Launþegar
fengu æ fleiri krónur handa
milli fyrir vinnu sína. En í kjöl-
far hverrar einustu launahækk-
unar konr ný verðhækkun, sem
gleypti alla launahækkunina og
stundum meira til. Flið raun-
verulega verðgildi perrmganna
lækkaði því með hverri nýrri
launahækkun. Á sama hátt
rýrnaði allt sparifé lands-
manna. Trygglngar, sem menn
höfðu keypt sér til að mæta
slysum, eldsvoða eða elli minnk-
uðu að verðgildi að sama skapi.
Jafnframt léttust sjóðir allra
þeirra forsjálu í þjóðfélaginu,
sem höfðu gert sér að skyldu
að spara nokkurt fé til elliár-
anna. Verðfellingu gjaldeyris-
ins fylgir blint kapphlaup um
verðmætin í þjóðfélaginu. Af
því leiðir, að þjóðarauðurinn, þ.
e. a. s. hin raunverulegu verð-
mæti, sem verðfelling pening-
tenna vinnur lítt eða ekki á,
safnast á fárra manna hendur.
Leikslokin verða því þau, aö
andspænis hinum snauða fjölda,
senr hefur metið gæði lífsins
eftir fjölda fánýtra seðlakróna,
stendur fámenn forréttindastétt
auðmanna þeirra, sem hafa söls-
að undir sig verðmætin í þjóð-
félaginu, meðan allur þorri
manna var blindaður af ljóma
hinna fallvöltu seðla. Eftir slíkt
hrun eru hinir mörgu bjargálna
menn, kjarni hvers þjóðfélags,
staddir á vonarvöl og hinir
snauðu eru snauðari en nokkru
sinni fyrr.
Enn er þess að geta, að vax-
andi dýrtíð í hverju þjóðfélagi
þýðir vaxandi framleiðslukostn-
að. Útflutningsvörurnar standa
því æ verr að vígi í samkeppni
k erlendum markaði og sú
hætta vofir yfir, að útflutnings-
atvinnuvegir bíða óbætanlegan
hnekki, en þá er vís voði fyrir
dyrum.
Það er því fullkomlega nauð-
syn á því að reynt sé að stöðva
verðbólguna innan lands. Hitt
er aftur annað mál, að ríkis-
stjórnin lætur ærið seint til sín
taka með ráðstafanir sínar.
ÍVerðbólguna átti að stöðva í
síðasta lagi fyrir ári síðan, um
áramótin 1940—41. Á síðast
liðnu ári hefur skapazt mis-
ræmi milli hækkunar á vöru-
verði og hækkunar á kaup-
gjaldi. Á því ári-hefur og öng-
þveitið í þessum efnum komizt
á hærra stig en orðið var um
næstsíðustu áramót. Undir lok
þessa árs gerðust þau fáheyrðu
tíðindi í skriðuhlaupi verðbólg-
unnar, að verðhækkun á mjólk
var rökstudd með hækkun á
vísitölunni, en síi hækkun hafði
aftur á rnóti verið skýrð með
því, að fyrri hækkun á mjólk-
urverði væri orsök hennar.
Þarna er afleiðing gerð að or-
sök og skýrir þetta einfalda
dæmi betur en mörg orð, í hver l
óefni þjóðin hafði hrakizt í
þessum efnum.
Ennfremur verður þess ekki
dulizt, að ríkisstjórninni hefur
farizt ærið óhönduglega um
setningu bráðabirgðalaganna og
skipun gerðardómsins. Laga-
setningin er boðuð fyrir fram
með allmiklu steigurlæti. Síðan
líður á aðra viku. Verkfölí
standa yfir. Allir vita, að rík-
isvaldið hefur ákveðið að grípa
inn í deiluna. Allan þennan
tíma skapast og magnast and-
úð á þeim ráðstöíunum, seiu
menn vænta frá ríkisvaldinu.
Þá loks korna lög um gerðar-
dóm og í þeim það ákvæði, aö
grunnkaup skuli yfirleitt ekki
hækka. Slík lög áttu vitanlega
umfram allt að vera sett áður
en til vinnustöðvunar kom og
án þess að þau væru boðuð fyr-
ii frarn sem eins konar hern-
aðaraðgerðir. Það er eðlilegt, að
ríkisvaldið leitist við að firra
þegnana vandræðum af háska-
legri verðbólgu í landinu. Hér
var hins vegar of seint gengið
til verks og lítilli Jagni beitt
í framkvæmdunum. Hefðu við-
líka ráðstafanir og þær, sem nú
voru gerðar og búið hafa rík-
isvaldinu ærinn vanda, verið
gerðar fyrir einu ári síðan,
hefði allur almenningur í land-
inu kunnað hinni lítið ástsælu
»þjóðstjórn« þakkir fyrir. —
Enn er þess að geta, að sam-
setning gerðardómsins er alger-
lega út í hött og lítils af hon-
um aðl vænta af þeim ástæðum.
1 honurn áttu að sjálfsögðu að
sitja fulltrúar vinnuveitenda og
vinnuþiggjenda og oddamaður
af hálfu ríkisvaldsins.
Þáttur Stefáns Jóhanns.
Innan ríkisstjórnarinnar urðu
svo hörð átök um framan-
greindar ráðstafanir, að þau
kostuðu hina margnefndu >>þjóð-
stjórn» lífið. Stefán Jóh. Stef-*
ánsson, sem einna helzt mun
hafa skoðað sig senr fulltrúa
verkamanna í stjórninni, sagði
af sér í mótmælaskyni við á-
kvarðanir meðráðherra sinna.
Eftir það var starfsskipting í
ráðuneytinu endurskipulögð og
samstjórn Framsóknarflokks-
ins og Sjálfstæðisflokksins fer
nú með völd í landinu, skipuð
þeim fjórum fulltrúum, sem
þessir flokkar áttu áður í ríkis-
stjórninni.
Brottför Stefáns Jóhanns úr
ráðuneytinu verður ekki skýrð
nema sem tilraun til persónu-
legrar auglýsingastarfsemi fyr-
ii hann. Ef hann hefur átt að
skoðast sem fulltrúi verka-
manna í stjórninni, voru aldrei
ríkari ástæður til að hann ætti
þar sæti en einmitt þá, er full-
sýnt var, að ríkisvaldið mundi
meira láta til sín taka um kaup-
gjaldsmál en áður hafði verið.
Hagsmunir verkamanna kröfð-
ust þess, að fulltrúi þeirra sæti
kyrr í stjórninni og neytti þar
allra sinna áhrifa. Það skipti
engan veginn litlu máli frá
þeirra sjónarmiði, hvernig
væntanlegur gerðardómur yrði