Þveræingur - 27.01.1945, Qupperneq 3

Hósaleigunefndir.
Framkvæmd húsaleigulag-
arma er falin sérstökum nefnd-
um. Þær eru settar til höfuðs
húseigendum, að þeir fari ekki
út fyrir það svið, sem lögin af-
marka, að sínu leyti eins og 18.
aldar bændum var markaður
bás með varning sinn. Kaup-
menn á hverjum stað koma í
staðinn fyrir nefndir í þá daga.
Ekki þykja húsaleigunefndir
sérlega vinsælar hjá fólki, sem
eitthvað þarf til þeirra að
sækja. En þó að nefndarmenn
væru eintómir englar, er reyndu
að gera öllum rétt og jafnt und-
ir höfði, væri það engin tiltök
vegna þess, að nefndarmenn
verða að byggja á kviksyndi
húsaleigulaganna, sem er undir-
staðan að starfi þeirra. Vitan-
lega eru nefndarmenn breyskir
eins og annað fólk og grunur
leikur á, að meðal þeirra séu til
menn, sem verði það á að úr-
skurða mál, sem þeir mundu
hliðra sér hjá, ef sjálfir ættu í
hlut.
Menn, sem neyðast til að
sækja rétt sinn í hedur húsa-
leigunefnda lenda venjulega í
þrætum og illindum án þess þó
að verða erindi fegnir. Þetta
sýnir eins og víðar, hvað húsa-
leigulögin eru illa þokkuð og
valda illindum og ómenningu.
Kostnaður við húsaleigu-
nefndir er áætlaður 100 þús. kr.
á ári. Betur væri þeim pening-
um varið til annara fyrirtækja.
Ef húsaleigulögin, með öllum
sínum göllum, næðu með hramm
sinn til bænda upp til sveita
mundu þau valda búþegnum
landsins meira böli en með orð-
um yrði lýst. En vonandi verða
þau aldauða áður.
Ótal margt annað en það, sem
hér er talið, mætti segja um
framkvæmd húsaleígulaganna
og þau vandræði, sem frá þeim
stafa. Ef sagt yrði frá umsögn-
um manna, sem orðið hafa fyrir
barðinu á lögunum mundi það
löng og ófögur lýsing. En frá
því verður nú horfið að sinni.
Tillögur um lausn
húsnæðismálsins.
Húsnæðisvandræðin verða
aldrei leyst með húsaleigulögun-
um, eins og þau eru úr garði
gerð. Þau hafa hingað til gert
meira til að auka vandræðin en
koma í veg fyrir þau. 1 þessu
sambandi má geta þess að
margur ieigjandi hefur með
þakklátum hug viðurkennt og
metið leigumála húseiganda,
enda hvorugur þurft að sækja
neitt til húsaleigunefndar, og
eiga húsaleigulögunum ekkert
að þakka.
Flestir eru sammála um að
nýbygging íbúðarhúsa sé nauð-
synleg til að draga úr húsnæðis-
vandræðum, skal því ekki um
það rætt frekar. Mætti þó ýmis-
legt segja um tilhögun á leigu,
eða sölu slíkra húsa, sem bæj-
arfélög láta reisa handa not-
endum.
Fyrir nokkrum árum var rit-
uð grein í dagblaðið Vísi um
húsnæðismálið. Þykir rétt að
taka hér upp kafla úr henni,
sem enn er í fullu gildi. Er hann
á þessa leið:
„Það hefur verið föst
venja hér á landi, og vissu-
lega hjá öllum þjóðum fyrr
og síðar, að sveita- og sjávar-
bændur og aðrir atrinnurek-
endur hafa hýst vinnufólk
sitt og verkamenn, sem verið
hefur í þjónustu þeirra um
lengri eða skemmri tíma.
Hefur þetta verið talin svo
sjálfsögð og réttmæt skylda,
að annað hefur ekki þótt
hlýða. — Atvinnurekendur
töldu það sjálfsagða skyldu
sína, að sjá daglaunamönn-
um sínum fyrir íbúðarher-
bergjum, ef þeir þyrftu þess
með, þó að þéir ynnu ekki
hjá þeim nema nokkrar vik-
ur eða mánuði. TJtgerðar-
menn útveguðu hásetum sín-
um búðarrúm yfir vertíðina,
ef þeir höfðu ekki ástæðu til
að taka þá á heimili sitt. Svo
rík er þessi venja hjá þjóð-
inni, að vinnugjafi, eða hús-
bóndi, hver sem hann er,
skuli ábyrgjast verkamönn-
um sínum húsaskjól, að ríkið
leggur til íbúðartjöld eða
önnur skýli handa vegamönn-
um, sem starfa í þjónustu
þess. Það leggur ennfremur
flestum embættismönnum
sínum tii húsnæði o. s. frv.
Sama venja liggur til grund-
vallar þar, sem heimavist er
komið fyrir í skólum, ekki
síður í kaupstöðum en annar-
staðar. Hér er svo sjálfsögð
og algild regla að húsbændur
hýsi hjú sín og atvinnurek-
endur ábyrgist að útvega
verkamönnum sínum hús-
næði, að það mætti skoðast
sem skerðing á algildum
mannréttindum, að víkja frá
henni. En hvað skeður? Lög-
gjafinn mælir svo fyrir, að
þetta gamla og góða fyrir-
komulag, sem verið hefur
rótgróið hjá þjóðinni, skuli
falla úr gildi í kaupstöðum
Iandsins, í staðinn fyrir að
hann hefði átt, að lögfesta
það. Samkvæmt húsaleigulög-
unum, sem gilda í Reykjavík
og fleiri kaupstöðum, er ætl-
ast til • að húseigendur haf i
það hlutverk, sem húsbændur
og vinnuveitendur hafa ann-
arstaðar. Húseigandi er
skyldur til að hýsa fjöl-
skyldufólk, sem hefur lífs-
uppeldi sitt af starfi hjá hús-
bændum, sem honum eru
alveg óviðkomandi, en sam-
kvæmt algildri landsvenju
bæri að sjá um að útvega því
húsnæði. Hér eftir á ekki
atvinnugjafi að vera skyldur
til að fullnægja algildri lands-
venju, sem annars hefur verið
og er enn á flestum sviðum,
í heiðri höfð. Nú er hægt að
kyrsetja verkamenn með f jöl-
skyldu sinni í annara manna
húsum, til þess að húsbóndi
, hans losni við þá landsvenju,
sem almenningsálitið hefur
skapað hjá þjóðinni. Þurfi
fátækur maður nauðsynlega
á íbúðarherbergjum að halda
í sínu eigin húsi, atvinnu
sinnar vegna og lífsfram-
dráttar, fær hann það ekki,
af því að hann verður að
hýsa vinnuhjú fyrir einhvern
auðugan stóriðjuhöld. Og þar
á ofan er hann kúgaður til að
leigja herbergin fyrir miklu
lægri leigu, en hann getur
fengið fyrir þau hjá öðrum.
Húseigandi er þannig gerður
að réttlausum þræl atvinnu-
rekanda, sem með réttu lagi
ætti að taka við hjúum sín-
um og sjá þeim fyrir veru-
stað.“
Hér ættu ekki að þurfa frek-
ari skýringar. Er augljóst ihál,
að það eru raunar atvinnugjaf-
ar í borg og byggð, sem með
réttu lagi eiga að sjá húsnæðis-
lausu fólki, sem vinnur hjá
þeim, fyrir íbúðum. Kunni menn
betur við mætti lögfesta þetta,
en ekki þyrfti þess nauðsynlega.
Hér skyldi aðeins tekin aftur
upp sú venja, sem gilt hefur
hjá þjóðinni frá alda öðli, og
gefist vel. Menn, sem reisa
verzlunarhús, greiðasöluhús,
verksmiðjur, eða hverskonar
sölubúðir, ættu samtímis að
byggja íbúðir handa því fólki,
sem þeir gera ráð fyrir að hafa
í þjónustu sinni. Svipað fyrir-
Er rikissf|órnin sjálf
húsaleigutögin?
Allslierjarnefnd neðri deildar
Alþingis ílytur frumvarp til Iaga
am breytingu á lögum frá 7.
apríl 1943 um húsaleigu.
Er frumvarp þetta í tveimur
greinum svo hljóðandi:
1. gr. Eftir 1. mgr. 1. grein-
ar Iaganna komi ný málsgrein, .
svo hljóðandi:
Enn fremur getur ríkisstjórn-
in sagt upp leigusamningum
um húsnæði sem ríkið hefireign-
azt fyrir 9. september 1941, sé
aðkallandi nauðsyn á að rýma
fyrir opinberum starfsmanni
eða starfsfólki, sem lögskylt er
eða óhjákvæmilegt að sjá" fyrir
húsnæði, eða ef brýn þörf er
fyrir húsnæði vegna skrifstofu-
halds eða annarrar starfrækslu
í opinbera þágu eða vegna ný-
komulag er víða erlendis og hef-
ur gefist vel. Verksmiðjueigend-
ur og stóriðjuhöldar reisa íbúð-
arhús handa verkafólki sínu.
Jafnvel borgir, eða borgarhlut-
ar hafa þannig risið upp kring-
um verksmiðjurnar, smærri og
stærri atvinnufyrirtæki, þar
sem verkafólkið á heimili.
Hvernig er þetta á íslandi?
Efnalítill verkamaður, sem
hefur með sparsemi og sjálfsaf-
neitun dregið saman í nokkra
áratugi fjárhæð, til að geta
eignast þak yfir höfuðið og
reyna að tryggja sér lífsuppeldi
á elliárunum, á sama hátt og
bóndi í sveit lifir á búi sínu, er
gerður ómyndugur og sviftur
umráðarétti yfir húseign sinni.
Ef hann hyggur að breyta her-
bergjum í vinnustofur, fyrir
sjálfan sig, sem gæfi honum
meiri arð en að leigja þau til
íbúðar — eins og þegar sveita-
bóndi breytir nokkru af túni
sínu í matjurtagarð, kemur
húsaleigunefnd með húsaleigu-
lögin við hönd og segir: Þú hef-
ur ekki rétt til að nota herbergi
í húsi þínu til annars en íbúðar,
og við ráðum því, hvað háa
húsaleigu þú tekur eftir íbúðina
og hverjum hún er leigð. Hús-
eigandi er þannig réttlaus og
sviftur atvinnu og lífsuppeldi í
sínu eigin húsi. Hér er farið að
eins og bónda í sveit væri bann-
að að rækta jörðina, sem hann
byggir. Þannig kemur húsa-
leigulöggjöfin í opna skjöldu
öfug við réttlæti og siðmenn-
ingu. Líklega er það hvergi í
víðri veröld, nema á íslandi, að
mönnum er bannað áð stunda
heiðarlega atvinnu í sínum eigin
húsum, jafnvel þó að kosti þá
vonarvöl.
Slík er siðmennig 20. aldar í
hinu lýðræðiselskandi og frjálsa
landi — Islandi.
Nokkrir Reykvíkingar.
í vandrœðum með
bygginga eða breytinga á hús-
eignum ríkisins.
2. gr. Lög þessi öðlast þegar
gildi.
1 greinargerð frumvarpsins
segir svo:
Frv. þetta er flutt eftir beiðni
ríkisstjórnarinnar, og fylgdi
því svo hljóðandi greinargerð:
„Húsaleigulögin hafa staðið
í vegi þess, að ríkisstjórnin
gæti notað í opinbera þágu hús-
næði, sem ríkissjóður á og átti,
áður en þau tóku gildi. Á árun-
um, sem lög þessi hafa haft
gildi, hefir húsnæðisþörf í op-
inbera þágu aukizt mjög mik-
ið, og hefði verið eðlilegt, að
ríkisstjórnin hefði getað geng-
Framh. á bls. 4.
4