Landvörn - 11.01.1950, Blaðsíða 1

Blað óháðra borgara
III. árg.
11. janúar 1950.
2. tbl.
$óna* ^ói
ontáon
Heima og erlendis
SVIAR eiga 1500 herflngTir, ágætlega vígfærar. Það er fjórði
stærsti flugfloti í heimi. Bandaríkin, Rússland og England eiga
stærri flota. Frakkland ætlar að láta sér nægja 3500 hervélar. Auk
þess vopna Svíar hvem hraustan mann. Bændur hafa riffilinn með
sér á akurinn, ef óvinaflugvél kæmi óboðin og óvænt. Þar sem Svíar
eru smáþjóð og friðsöm í bezta lagi, má nærri geta að mikil hætta
þykir á innrás úr því að svo miklu er fórnað. Ef Rússar væru jafn
friðelskir eins og Engilsaxar, mundi sænska þjóðin ekki hafa neinn
herafla nema til lögreglustarfa og hann yrði lítill. Herfróðum mönn-
um á Norðurlöndum stendur stuggur af andvaraleysi íslendinga í
landvarnarmálum. Óttast að ef kommúnistar og konungskjörna und-
irskriftarliðið hefur þar úrslitaorð, muni það verða sá tréhestur, sem
Rússar geymast í á leið sinni til að vinna Atlantshafið og allan heim-
inn.
★
SKÁBRETTI Ólafs Thors gafst vel. Stjórnin hefur frið til að
hugsa vandamálin fram yfir bæjarstjómarkosningar. Hún sýnir
skattþegnunum annars vegar 100 milljóna reikning útvegsmanna og
með hinni hendinni hið gamla ráð utanþingsstjórnarinnar, að lækka
kaup og verðlag með samræmdu átaki, unz þjóðin er samkeppnisfær,
eða að fella krónuna, sem er háskaverk. Jafnframt verður undirbúin
ný þjóðstjóm. Ólafur býður, svo að segja daglega, sinn stól, en samt
hækkar ekki brúnin á þeim manni, sem er þjáður af blýþungum
sorgum. Ef kemur til krónufellingar, mundi farsælast að stærsti
flokkurinn hengdi bjölluna á köttinn og tæki síðan Framsókn og
Alþýðuflokkinn upp í bátinn. Með tilliti til kjósenda, þykir ekki
hyggilegt að mynda samstjórn í janúar. Þá verða aflraunamenn
flokkanna að sýna vígamáttinn. Samt er þessi feimni gagnslaus.
Kjósendur vita nokkurn veginn allt sem máli skiptir um hugrenn-
ingar og áform hinna æfðu stjórnmálamanna og gera gaman að því
hversu reynt er að leika feluleikinn.
★
ÁRAMÓTARÆÐA Jóns Árnasonar bankastjóra vakti óvenju
mikla eftirtekt um allt land. Þjóðin fékk þar að vita margt, sem
áður var hulið. Meðan kommúnistar voru teknir með á ráð um
stjórn Reykjavíkur og landsins alls, notuðu þeir hvert tækifæri til
að gera samsæri gegn Landsbankanum í því skyni, að svipta íslenzka
þjóðfélagið þessu örugga fjármálavirki. Það voru kommúnistar, sem
báru fram kröfuna um að taka fé bankans undan löglegum ráðstöf-
unarrétti forráðamanna bankans og láta Alþingi gerast bankastjórn.
Ræða Jóns Ámasonar sýnir hversu sú ráðsmennska fór. Höfuðráða-
gerð kommúnista var að taka seðlaútgáfu og þjóðbankastarfið af
Landsbankanum og fela þann vanda nýjum banka, sem kommúnistar
vildu fela Helga Guðmundssyni til yfirstjómar. Er hann talinn
mikill velgerðamaður bolsivika og skyldi á það treyst. Ekki tókst
að eyðileggja þjóðbankann í það sinn. Unnu margir góðir menn að
því björgunarmáli, ekki sízt Pétur heitinn Magnússon fjármálaráð-
herra. Er skemmst af því að segja, að Landsbankinn hefur þrátt
fyrir allan mótgang óvina sinna verið það hellubjarg, sem haldið
hefur við ríki, kaupstöðum, sveitarfélögum og öllum atvinnurekstri
til lands og sjávar. Af ræðu Jóns Ámasonar má sjá hversu að bank-
anum hefur verið búið og er þó ekki allt talið, sem þar hefur verið
misgert.
★
TILKOMA bolsivismans, með fimmtu herdeild í hverju landi,
hefur orðið til þess að opna augu hugsandi manna í þingstjómar-
löndum fyrir þeirri nauðsyn, að skapa sér og sínum nýja lífstrú.
Fólkið í frjálsu löndunum þarf að eignast nýjan eldstólpa, sem fer
á undan leiðangri kynslóðanna á myrkum vegum. íslendingar hafa
om stund haft að hugsjón meiri kjarabætur, meiri uppbætur, hærri
laun, styttri vinnutíma og lengra orlof. Þessi hugsjón hefur leitt
til þess ástands, sem Jón Árnason lýsir í áramótaræðunni. Fyrir
meira en öld lýsti listaskáldið góða sinni hugsjón í fögru kvæði.
Sennilega er framtíðardraumur Jónasar Hallgrímssonar líklegur til
að endast íslendingum lengi, sem spádómsorð. Hann segir:
„HvaS er langlífi?
Ufsnautnin frjóa,
alefling andans
og athöfn þörf“.
Hvað hæfir betur góðri vel menntaðri þjóð, sem býr frjáls í sínu
eigin landi? Langlífi einstaklinga og kynstofnsins er meginuppfyll-
ing heilbrigðra mannlegra óska. Starfið er tvíþætt, hin daglega óhjá-
kvæmilega vinna, sem ber allt menningarlíf á herðum sér og sú
vinna, sem er meir andlegs eðlis, en þó ætíð samfléttuð líkamlegum
störfum. Sú andlega áreynsla, sem skáldið talar um, er ekki hið
þrönga sálarlausa prófnám, sem er fordyri að kjarabótalífi. Með
alefling andans á Jónas Hallgrímsson við víðfaðma ræktun hins and-
lega lífs, hliðstætt göfgandi störfum menningarlífsins, hinni þörfu
athöfn. En þessi tegund starfa andlegra og líkamlegra leiðir til
frjórrar lífsnautnar. Hamingja þroskaðra manna, karla og kvenna,
sem vinna af alhuga, er að fá að sigurlaunum hina frjóu lífsnautn.
Allt önnur lífsnautn og á lægra stigi eru samkomur, þar sem lög-
reglan vakir yfir að drukknir þátttakendur svipti hvorki sig eða
aðra lífi eða limum. Hugsjón skáldsins virðist í daglegu máli vera:
Hinn þroskaði, hamingjusami maður starfar á fjölbreyttan hátt að
líkamlegum og andlegum störfum og vex af áreynslunni, finnur lífs-
hamingju í skapandi starfi og lengir með þessum hætti sitt eigið
æviskeið og sinnar þjóðar.
★
ÞÝÐINGARMESTA mál íslendinga er ekki verðhrun peninga,
skuldir og markaðsleysi, þó að það skipti miklu. Mesta málið er
frelsisbarátta bama og unglinga til að losna undan áþján skóla-
kerfis bolsivika, frá árunum 1945—46. Þar er stefnt að því marki,
að búa alla þjóðina undir að vera embættis- og launamenn. Margt
er á móti þessari hugsjón. Ekkert þjóðfélag getur gert alla að em-
bættís- og þjónustumönnum við ýmis störf. Meginhluti hverrar heil-
brigðrar þjóðar verður að vinna framleiðslustörf. Mikill meirihluti
' manna í öllum löndum hefur óbeit á endalausum skólagöngum og yfir-
heyrslum kennara. Tiltölulega lítill hluti bama og unglinga unir
; vel miklu yfirheyrslunámi. Flestar heilbrigðar manneskjur vilja
I starfa með anda og orku, framleiða, mynda heimili, ala upp nýja
borgara og njóta gæða þegnfélagsins. Þegar unglingar, sem eru
lítt fúsir til lexíulesturs eru þvingaðir í þær skorður af vandamönn-
um eða þjóðfélaginu, skapar það í sál þeirra kergju og óbeit á bók-
námi. Nú er íslenzk æska þannig sett, að henni er haldið að mjög
leiðinlegu yfirheyrslunámi, allt frá barnaskólum að embættisprófi
háskólans. Þetta skapar þreytu og leiðu. Megnið af öllu skólafólki á
Islandi hefur hvorki tíma eða löngun til að lesa að marki nokkuð
af þúsund ára gullaldarbókmenntum. Fáfræði íslenzku æskunnar í
íslenzkum bókmenntum er meir en ókunnugir geta trúað. Úr þessu
er ekki hægt að bæta nema með algerlega breyttu uppeldi, og um-
fram allt með meira frelsi, líkamlegri vinnu og sjálfnámi. Auk
annarra ágalla skortir þjóðina tilfinnanlega hæfa kennara. Skólahús-
byggingar og skólahald er ofurefli fyrir gjaldþol þegnanna. Hinn ó-
frjói bóklegi ítroðningur skapar í hug æskunnar leiða, bæði á bók-
um og framleiðslustörfum. Þetta er miður æskilegur árangur af hinu
ægilega ítroðningsnámi, sem bolsivikar sviku inn á þjóðina. — J. J.
Jón Árnason:
FJÁRHAGUR ÍSLENDINGA
Útvarpserindi um áramót.
Ríkisútvarpið hefur mælzt til
þess, að ég flytti stutt erindi um
bankastarfsemina í landinu. Ég
vil leitast við að verða við þess-
ari ósk, þó tíminn, sem mér er
ætlaður sé allt of stuttur, til þess
að hægt sé að gera slíku máli við-
unandi skil.
1 árslok 1944 voru útlán bank-
anna 279 millj. króna, en eru nú
915 millj. Sparifjárinnstæður í
bönkunum 1944 voru 364 millj.
króna ,en eru nú 451 millj.
Það ber að jafnaði vott um
heilbrigt fjármálalíf, þegar lítill
munur er á útlánum og spari-
sjóðsinnstæðum í sömu peninga-
stofnunum. Séu útlánin miklu
hærri en sparifjáreignin, er hætta
á ferðum. — Árið 1944 var spari-
fjáreignin um 30% meiri en út-
lánin, en nú eru útlánin rúmlega
helmingi meiri en sparifjáreignin.
Ber þetta óneitanlega vott um
sjúkt fjármálalíf, og skýrir að
nokkru hina síauknu seðlaútgáfu.
Eru seðlar í umferð nú 188 millj.
króna og hefur seðlaumferðin
aldrei verið svo mikil áður.
Viðskipti sparisjóðsdeildar
Landsbankans, svo og Útvegs-
bankans og Búnaðarbankans, við
seðladeild Landsbankans ber líka
glöggt vitni um öfugþróun útlána-
starfseminnar. 1 árslok 1944 átti
sparisjóðsdeildin 160 millj. króna
inni hjá seðlabankanum, Útvegs-
bankinn 24 millj. og Búnaðar-
bankinn 29 millj. Nú er skuld
sparisjóðsdeildar Landsbankans
við seðladeildina 116 millj. króna,
Útvegsbankinn skuldar henni 12
millj. króna, en Búnaðarbankinn
á ennþá 3% millj. króna innstæðu.
1 stað 213 millj. króna innstæðu
þessara þriggja peningastofnana
hjá seðladeild Landsbankans í
árslok 1944, er þannig komin 124
millj. króna skuld, þ. e. a. s. að-
staðan gagnvart seðladeildinni
hefur á 5 árum versnað um
hvorki meira né minna en 284
millj. króna.
Hin gífurlega og óeðlilega
aukning á útlánum bankanna
stafar aðallega af þremur ástæð-
um:
1. Tekjuhalli ríkissjóðs. Und-
anfarin ár hefur hann verið sem
hér segir:
1947 .......... 71 millj. kr.
1948 ........... 69 millj. kr.
1949 a. m. k. 35 millj. kr.
Langmestur hluti af tekjuhalla
ríkissjóðs hefur komið fram í út-
lánaaukningu í Landsbankanum,
eða lækkuðum innstæðum og hækk-
uðum skuldum annarra lánsstofn-
ana við Landsbankann.
2. Hallarekstur sjávarútvegs
ins, einkum síldveiðiskipa og síld-
arverksmiðja, síðastliðin 4 ár.
3. Óeðlilega mikil fjárfesting
undanfarin ár, bæði hjá ríki,
bæjarfélögum og einstaklingum.
Fjárfestingin var 1947 35% og
1948 28% af þjóðartekjunum. Til
samanburðar má geta þess, að
fjárfestingin þessi ár hefur verið
í hundraðshluta af þjóðartekjun-
um: í Englandi 9%, í Danmörku
11%, í Noregi 22—24% og í Sví-
þjóð 10—13%.
Bankamir hafa eftir föngum
leitazt við að vinna gegn hinni
gegndarlausu fjárfestingu, en
þing og stjóm hafa, vægast sagt,
farið mjög ógætilega í því efni.
Auk þess hafa einstaklingar fest
ógrynni fjár í húsbyggingum og
framleiðslutækjum. Skýrir þetta
að nokkru leyti hina óeðlilega
litlu aukningu sparifjársins, þeg-
ar miðað er við tekjur manna
undanfarin ár.
Sé þess ekki gætt, að fjárfest-
ing og sparifjársöfnun haldist
nokkuð í hendur, hlýtur afleið-
ingin að verða óeðlileg skulda-
söfnun og öngþveiti í viðskipta-
lífinu.
Fjárfestingin hefur verið mest
við sjávarsíðuna, einkum í stærri
bæjunum. Eftir opinberum skýrsl-
um hefur verið byggt í Reykja-
vík á árunum 1945—1948 fyrir
330 millj. króna. Þessar tölur eru
áætlaðar, en fullyrða má, að
miklu meira fé hafi verið varið
til bygginga, en áætlanir greina.
Framleiðslutæki s j ávarútvegs-
ins hafa verið keypt til landsins
°g byggð innanlands með meira
Framh. & bls. 2.