Þroskaþjálfinn - 18.05.2000, Page 19

Afmælisblað Þroskaþjálfafélags íslands
Víða er pottur brotinn
í þjónustu við aldraða þroskahefta
Vera Snæhólm yfirþroskaþjálfi/deildarstjóri
Endurhæfingardeild Landspítalans í Kópavogi skrifar
Grein þessi er byggð á atriðum sem komu í ljós við gerð
B.Ed. ritgerðar minnarvið Kennaraháskóla Islands, Þroska-
þjálfaskor, 1999, sem fjallar um félagsleg réttindi aldraðra
þroskaheftra. Ritgerðin nær aðeins til Reykjavíkursvæðisins.
Tilgangur athugunarinnar var að komast að því hvort
samfélagslega þjónustukerfið veitir öldruðum þroskaheft-
um sömu þjónustu og öðrum öldruðum, ennfremur hvort
forstöðumenn sambýla og opinberir aðilar líti öldrunar-
þjónustuna, fyrir þroskahefta sömu augum og fyrir aðra
aldraða.
Það virðist nefnilega vera háð túlkun starfsmanna félags-
og þjónustumiðstöðva sem og starfsmanna opinberra
stofnana fyrir aldraða, á lögum og reglugerðum, hvort
einstaklingar sem búa á sambýlum eigi rétt á heima-
þjónustu sem og almennri öldrunarþjónustu eða ekki,
óháð því hvort einstaklingurinn sé aldraður þroskaheftur
eða hvoru tveggja.
I kafla sínum um öldrun í Sálfræðibókinni segir Jón
Björnsson meðal annars; „ Aldur er afstætt hugtak. Skipt-
ing ævinnar í kafla er á reiki og er engin ein skilgreining
til á því við hvaða aldursár fólk teljist gamalt, öldrun er
margþætt ferli og er fjöldi æviára einn og sér grófur
mælikvarði á hana.“ (Sálfræðibókin, 1993: 777)
Þegar sólarhringsstofnanir voru í algleymingi hér á landi
jafnt og í öðrurn vestrænum löndum var líkamleg og
andleg hrörnun þroskaheftra þjóðfélaginu ekki vandamál,
ekki málefni, og þroskaheftir urðu sjaldnast gamlir. Með
lokunum þessara stofnana og fíutningi þroskaheftra á
sambýli (það er að segja út í samfélagið) kom ýmislegt í
Ijós sem enginn virtist hafa gert ráð fyrir og það er að með
auknum lífsgæðum hinna þroskaheftu eltust þeir líkt og
aðrir. Þeir þroskaheftu voru orðnir sýnilegir. Þá kom
einnig í ljós að líkamleg og andleg hrörnun hjá
þroskaheftum getur verið vandamál, er málefni, og ekki
síst að þroskaheftir verða gamlir.
A sambýlin fluttust einstaklingar af stofnunum sem og
úr heimahúsum. Sambýlin eru rekin samkvæmt lögum um
málefni fatlaðra. I kjölfar opnun sambýlanna og breyttum
viðhorfum voru lög um málefni fatlaðra endurskoðuð. I
IIV kafla 8. gr., (Stjtíð.A, nr.59/1992), segir meðal annars;
„Veita skal fötluðum þjónustu sem miðar að því að gera
þeim kleift að lifa og starfa í eðlilegu samfélagi við aðra.“
Þessi grein laga er góðra gjalda verð svo langt sem hún
nær. Á sambýlum þar sem einn einstaklingur þarfnast
meiri umönnunar en aðrir til dæmis vegna öldrunar er ekki
hægt að veita íbúum heimilisins þá þjónustu sem þeir eiga
rétt á lögum samkvæmt.
Vandi viðkomandi sambýla er að fjöldi stöðugilda er
ekki í neinu samræmi við þjónustuþörf. Þegar þannig er
ástatt er ógerningur að halda uppi þeirri þjónustu, sem
íbúarnir eiga rétt á samkvæmt lögum.
Þá þarf að huga að því hvort aldraði íbúinn eigi ekki
rétt á sömu þjónustu og aðrir aldraðir, eins og til dæmis
heimaþjónustu eða vistun á stofnun fyrir aldraða.
I lögum um málefni aldraðra (1989, nr.82,1. júní/lög
um málefni aldraðra) 111. kafla.15.gr. er tekið fram að í
hverju sveitafélagi skuli vera rekin heimaþjónusta fyrir
aldraða. I IV kafla. 17.gr. í sömu lögum er rætt um
fyrirkomulag öldrunarþjónustu og síðan fjallað ítarlega um
stofnanaþjónustu fyrir aldraða í 18.gr.
Lög um málefni aldraðra eiga að ná ril allra aldraðra en
ná lögin til þroskaheftra þar sem þeir eru undirmálshópur?
Forvitnilegt er að velta fyrir sér hvort þroskaheftur
einstaklingur, sem náð hefur 67 ára aldri sé talinn aldraður
eða þroskaheftur. Atriði sem þetta getur vafist ótrúlega
mikið fyrir opinberum þjónustuaðilum.
Öll öldrunartengd þjónusta er miðuð við 67 ára aldur
og mætti þá ætla að þeir þroskaheftu sem búa á sambýlum
sitji við sama borð og aðrir aldraðir en því er ekki alltaf
þannig varið. Félagsmiðstöðvar aldraðra veita heimaþjón-
ustu eins og til dæmis heimilishjálp. Einn viðmælandi
minn hafði sótt um heimaþjónustu fyrir einn þjónustu-
þega en var bent á af viðkomandi félagsmiðstöð, að
sambýlið ætti að sinna þessum málum, það væri ekki í
þeirra verkahring. Hinsvegar voru viðmælendur mínir
mjög ánægðir með alla læknis — og heimahjúkrunarþjón-
ustu, sem þjónustuþegar þeirra höfðu fengið frá viðkom-
andi heilsugæslustöðvum.
Varðandi fjárhaginn má nefna að fatlaður einstaklingur
fer af örorkubótum yfir á ellilífeyri á 67. aldursári og miðað
við hagtölur 1999 skertust bæturnar um 810 kr. á mánuði
eða sem svarar 9.720 kr á ári.
19