Þroskaþjálfinn - 18.05.2000, Side 26

1 Afmælisblað Þroskaþjálfafélags íslands
valdbeitingar eða þvingunar. Lögin gilda eingöngu um fólk
sem fær þjónustu skv. félagsþjónustulögunum enda er
kaflinn viðbót við þau.
Lögin skilgreina valdbeitingu og þvingun sem hverja
þá aðgerð sem þjónustuþegi setur sig á móti eða aðgerðir
sem reikna má með að hafi svo neikvæð áhrif að þær teljast
þvingun þrátt fyrir að þjónustuþegi setji sig ekki á móti
því. Venjuleg munnleg fyrirmæli eða leiðréttingar, og
handleiðsla án handstýringar eða annarra líkamlegra leið-
beininga telst ekki þvingun eða valdbeidng.
Þetta þýðir í raun að hver sú aðgerð sem þjónustuþegi
streitist á móti eða segist eleki vilja þrátt fyrir að hann láti
sig síðan hafa það er þvingun. Þetta gildir hvort sem við
tölum um eitthvað sem einstaklingurinn vill ekki gera, eða
um eitthvað sem hann vill gera en við reynum að stöðva.
Þvingun getur verið
- að fá einstaklinginn til að gera eitthvað,
- að fá hann til að láta vera að gera eitthvað,
- að einstaklingurinn má þola einhverjar aðgerðir (okkar),
- stöðvun eða leiðrétting með notkun líkamlegrar þving-
unar.
Alltaf þegar við veltum fyrir okkur hvort eitthvað sé
þvingun verðum við að hafa í huga möguleika þjónustu-
þegans á að setja sig á móti gerðum okkar og ákvörðunum.
Ekki má gleyma að hugsa um reynslu hans af meðferð, og
yfirleitt um lífsreynslu hans.
Allar þær aðgerðir sem gera má ráð fyrir að valdi líkam-
legum eða andlegum óþægindum og ætla má að flestir
myndu setja sig á móti, teljast þvinganir jafnvel þó sá
þroskahefti setji sig ekki á móti þeim.
Neyðar- og viðvörunarkerfi sem ekki er truflandi flokk-
ast ekki undir valdbeitingu eða þvingun hafi hinn þroska-
hefti samþykkt það.
Oll þau úrræði sem ákveðin eru verða að vera heimild,
skv. lögunum þ.e. uppfylla allar kröfiur laganna, en þau
verða líka að vera faglega og siðferðilega verjandi. Og gildir
það bæði um aðferðir sem notaðar eru og sjálfa aðgerðina
eða meðferðina. I ákvörðuninni skal leggja sérstaka áherslu
á hversu mikil áhrif úrræðið hefur á virðingu og sjálfs-
vitund þjónustuþega. Auk þess má aðgerðin aldrei ganga
lengra en nauðsynlegt er til að ná markmiðinu og hún
verður að vera í samhengi við markmiðið.
Aðrar aðferðir verða að hafa verið reyndar áður en gripið
er til þvingunar eða rökstyðja verður af hverju það hefur
ekki verið gert.
Notkun hegninga og niðurlægjandi meðferðar eru aldrei
leyfilegar.
Gerðar eru kröfur um að notaðar séu viðurkenndar
aðferðir sem eru þekktar og hafa verið rannsakaðar og gerð
er krafa um að hægt sé að skrá og mæla árangur og eða
afleiðingar úrræðisins. Gerð er krafa um að aðstæður
þjónustuþega hafi verið skoðaðar þ.e. heildarmynd sé
fengin af þjónustutilboði hans, áhugamálum, vandamálum
og möguleikum hans á að sinna sínum áhugamálum og að
fá aðstoð vegna sinna vandamála.
Skoða verður hversu mikil frelsissvipting felst í
úrræðinu, hversu óþægilegt er það fyrir þjónustuþegann,
hversu mikinn líkamlegan styrk þarf að nota til að
framfylgja meðferðinni og hversu langan tíma tekur að
framkvæma þvingunina. Mikilvægt er að velta fyrir sér
hversu óvenjuleg aðgerðin er, í hvaða aðstæðum er hún
framkvæmd, skoða þarf sérstaklega hvernig má reikna með
að þessi ákveðni einstaklingur upplifi þessa ákveðnu
aðgerð. Hegðun og gildismat starfsmanns á meðan hann
beitir þvinguninni getur verið afgerandi fyrir upplifun
þjónustuþega af valdbeitingunni.
I leiðbeiningum sem gefnar hafa verið út vegna þessarar
lagasetningar er reyndar bent á ákveðna leið til að meta
siðferðilega réttlætingu og það er að spyrja sig hvernig
myndi þér líða væri þessari aðferð beitt gagnvart þér og af
þessu sama starfsfólki.
Ymsar ytri aðstæður verður að uppfylla áður en hægt
er að samþykkja og setja í gang úrræði sem hefur í för með
sér þvinganir. Tryggja þarf að allt hafi verið gert áður en
til þvingunar kemur þar getur verið um að ræða að breyta
heimilisaðstæðum viðkomandi, hugsanlega þarf hann að
búa einn. Kannski hefur hann eldd fengið alla þá þjónustu
sem hann á rétt á. Kannski þarf að auka verulega áherslu
á þjálfun t.d. tjáningarþjálfun. Sveitarfélagið verður að
tilnefna einhvern sem ber faglega ábyrgð á úrræðinu. Þar
er yfirleitt um að ræða þann sem hefur faglega ábyrgð á
þjónustunni á staðnum, hann verður að þekkja vel
þjónustuþegann, taka þátt í meðferðinni, geta handleitt
aðra starfsmenn og meta hvort þeir teljast hæfir til að veita
meðferð sem hefur í för með sér þvingun eða valdbeitingu.
Þegar beitt er þvingunum skulu alltaf vera tveir starfs-
menn til staðar, a.m.k. annar þeirra skal hafa 3ja ára
háskólamenntun sem inniheldur þekkingu á þeim aðferð-
um notaðar eru og þekkingu á þroskahömlun. I fram-
kvæmd er hér um að ræða þroskaþjálfa, aðrar stéttir teljast
ekki hafa þessa kunnáttu þó auðvitað finnist einstaklingar
innan annarra stétta sem hafa mikla þelíkingu á þroska-
hömlunum og aðferðum atferlismótunar. Hinn starfs-
maðurinn þarf að hafa lágmarksmenntun á sviði uppeldis,
eða heilbrigðisgreina frá framhaldsskóla. Þessir starfsmenn
skulu virka sem eftirlit hvor með öðrum og skulu geta
leiðrétt hvor annan.
Gert hefur verið ráð fyrir að þeir starfsmenn sem vinna
á heimilum þroskaheftra með alvarleg atferlisfrávik séu
þeir sem best séu færir um að veita þjónustu sem krefst
þvingunar. Þeir þekkja einstaklinginn best, og hann ætti
að treysta þeim best. Á heimilinu sé hinn þroskahefti
öruggastur en um leið er þar mest ráðist inn á einkalíf hans
og því má ekki gleyma.
Samkvæmt lögunum má nota valdbeitingu og þvingun
í eftirfarandi tilfellum:
26