Dögun - 01.02.1949, Síða 1

II. árgangur
Akranesi, þriðjudaginn i. febrúar 1949
2. tölublað
Hve byggöin vor kœra er blikandi hrein,
— fyrir blóövöll má slíkt ekki selja —
glampar af fegurö hver glitrandi rein,
hver gúöjur drengur er fljótur aö velja.
Viö fjallanna pórgný og fossanna söng
fóstruöust íslands synir og dætur,
og œ gafst þeim styrkur er gangan var ströng
og gledi og von um skammdegisnætur.
Hví skyldum viö æörast, viö átökin hörö
á erlendum vettvangi um stund þó aö syrti.
Því guÖi er vígö þessi fornfræga jörö
hinnar fyrstu þjóöar er mannslífin virti.
Frá fundi Þjóð-
varnarfélags
o
Almennur fundur var hald-
inn hér í Bíóhöílinni 23. jan.
s. 1. að tilhlutun Þjóðvama-
félags íslendinga.
Ræðumenn voru þessir: dr.
Broddi Jóhannesson, Lárus
Rist, Ingimar Jónasson og frú
Sigríður Eiríksdóttir. Fundar-
stjóri var Ragnar Jóhannesson
skólastjóri.
Á fundinum var samþykkt
svohljóðandi tillaga:
„Fundurinn lýsir yfir, að
hann telur ekki koma til mála,
áð Islendingar taki þátt í neins
konar hernaðarbandalagi. Jafn
framt skorar fundurinn á rík
isstjórnina, að sjá svo um, að
engin ákvörðun verði tekin um
þátttöku íslands í .Norður-
Atlantshafsbandalagi án þess
að áður sé leitað atlcvæðis þjóð-
arinnar um það mál.“
Þessi tillaga var samþykkt
mótatkvæðalaust, en nokkrir
sátu hjá og greiddu ekki at-
kvæði, þeirra á meðal nokkur
velþekkt andlit mætra borgara.
Karlmenn á Akranesi!
Kvennadeild Slysavarnafé-
lagsins á Akranesi hefur sýnt
lofsverðan dugnað í starfi. —
Látið eigi ykkar deild, „Hjálp"
verða langt á eftir. — Herðið
róðurinn. Fylgið góðu for-
dæmi. Gerist virkir félagar i
„Hjálp.“
Frá bæjar-
stjórnarfundi
Á bæjarstjórnarfundi 22.
jan. s. 1. lögðu fulltrúar sósíal-
ista fram eftirfarandi tillögur:
I.
„Vegna hins alvarlega á-
stands er nú ríkir í atvinnu-
málum bæjarins, samþykkir
bæjarstjórn að ráða nú þegar
nokkra verkamenn í bæjar-
vinnuna. Nánari ákvarðanir
um fjölda þeirra, er ráðnir
yrðu, séu teknar af bæjarráði
í samráði við stjóm V. L. F. A.
að undangenginni atvinnuleys-
isskráningu. Skal bæjarstjóra
falið að auglýsa skráning at-
vinmdausra og annast úthlut-
un vinnunnar ásamt stjóm
V. Ij. F. A. — Jafnframt heim-
ilast bæjarstjóra að afla bæj-
arsjóði lánsfjár í þessu skyni,
ef þörf krefur."
Vísað til bæjaarráðs.
II.
„Bæjarstjórnin samþ. að
fela útgerðarnefnd og bæjar-
stjóra að athuga um möguleika
til öflunar á nýjum fiski til
neyslu á Akranesi allt árið.
I því sambandi séu eftirfar-
andi atriði athuguð.
1. Hvort hægt sé að ná hag-
kvæmu samkomulagi við
einhvern útgerðarmann á
Akranesi, er tryggi eftir
því sem föng leyfa, nægan
Framhald á 4. síðu.
SIGÍ KIÍOK SIGUKÐSSON:
Allt viðhald landsins er í megnustu óhirðu, vegir
allir um landið ofaníburðarlausir og allflestar girð-
ingar liggja niðri. Túnið þannig á sig komið, að
hvergi getur talist véltækt.
Þegar Akraneskauptún kaup-
ir girkjujörðina og prestsetrið
Garða í Innri-Akranesshreppi
haustið 1928, að undangengn-
um miklum átökum og skoð-
anamun á þeim kaupum, má
tvímælalaust segja, að markist
tímamót í sögu Akraness. Áður
höfðu Akurnesingar yfirleitt
mjög litla möguleika til land-
búnaðar, annars en kartöflu-
ræktar, en búskaparhneigð var
þeim mörgum í blóð borin, og
hugir þeirra stefndu í þá átt,
um margra ára skeið, enda
flestir þeirra komið auga á
þörfina fyrir bættum kjörum
og betri lífsafkomu, er myndi
skapast einmitt með því að
hafa tvíþætta atvinnu. Á þeim
árum, eins og svo oft fyrr og
síðar, var afla- og atvinnuleysi
tíðir vágestir hér á Akranesi,
en alþýða manna arftakar at-
orku og sjálfbjargarviðleitni,
enda kom það fljótt í ljós,
Menn kepptu bókstaflega um
að ná sér í ræktunarland, og
þá fyrst og fremst, sem eðli-
legt var, þau nærtækustu.
Strax og kaup jarðarinnar
höfðu verið gerð, hóf hrepps-
nefnd Ytri-Akraneshrepps
undirbúning að ræktun lands-
ins, réði til sín Pálma Einars-
son ráðunaut, til að mæla og
kortleggja landið, og var hann
hennar ráðgjaf í ræktunarmál-
um um margra ára skeið. Ht-
hlutun ræktunarlandsins var
þannig, að hver búsettur Akur-
nesingrrr gat fengið tvo hekt-
ara lands, leigða á erfðafestu,
en ekki meira, og munu nær
40 lönd hafa verið tekin á
leigu fyrstu 3—4 árin, og sum
þeirra komin í rækt, sem kall-
að var, eftir tvö ár frá því
þau voru leigð.
Pálmi Einarsson mun hafa
talið það nægjanlega upp-
þurrkun á hverju tveggja hekt-
ara landi, fjóra opna skurði
kringum það og einn eftir þvi
miðju, stærð skurðanna eftir
töflu gerðri af honum sjálfum,
einnig færði hann inn á upp-
drátt Garðalands nokkra lok-
ræsagerð í hvert land, sem þvi
miður var þó að all verulegu
leyti vanrækt að gera fyrst í
stað, enda kom það fljótt í
ljós, að ræktun landsins var
mjög ábótavant. Bæði var
landið víðast hvar hallalítið,
og svo hefur reynslan sýnt
það, að æskilegast, og beinlín-
is nauðsynlegt er að láta land-
ið standa helzt nokkur ár eftir
að það er ræst, áður en þvi er
bylt. Nú var hafin ræktun
landsins með þeim fádæma
dugnaði og atorku, að vart
mun finnast annar meiri frá
þeim tíma í sögu ræktunar-
mála okkar Islendinga, en for-
sjá fylgdi ekki, því miður.
En þó að ræktunarmálunum
væri nú svona ábótavant í upp-
hafi vega, má þó fullyrða að
báskapur sá, er hófst hér, sam-
hliða ræktun Garðalands hafi
orðið allveruleg búbót, og þeim
til framdráttar, er hann gátu
stundað á hinum tekjurýru
árum, sem þá voru, og nokkur
munu dæmi þess að hann reið
alvegbaggamuninn, að menn
þyrftu ekki að leita á náðir
hreppsfélagsins með fram-
leiðslustyrk.
Næsti áfangi ræktunarmál-
anna var svo vegakerfið um
hin leigðu lönd, og var það
lagt samkvæmt uppdrætti
Garðalands, og mátti svo heita
að því væri lokið haustið 1937
og hvert tveggja hektara land
hefði þá beinan aðgang að
vegi.
Samhliða þessu var svo allt
Garðatúnið, ásamt grundum og
ræktanlegum skæklum tekið
fyrir, bylt, sáð í það, og síðan
leigt út í sem næst dagsláttu
skákum, sem leigðar voru frá
ári til árs, girðing öll í kringum
túnið var sett upp að tilhlutan
hreppsnefndar, og leigutakar
látnir borga girðingargjald, en
ræktunarlönd þau, er leigð
voru á erfðafestu girtu leigu-
takar sjálfir. I upphafi kom til
orða að þeir girtu löndin sam-
eiginlega (heildargirðingu um
viss svæði), en það náðist ekki
samkomulag, svo að endirinn
varð sá, að hver girti sitt land
eftir eigin geðþótta.
Þegar hér var komið sögu,
var flestum það ljóst, hve allri
ræktun landsins var ábóta-
vant, eins og áður hefur verið
sagt, en þó sérstaklega og fyrst
og fremst framræslu og
þurrkun allri, landið flatt og
illt að fá aðalaffallið nægilega
viðtökugott, of lítið af lok-
ræsum, og enda opnum skurð-
um líka, þeir farnir að gróa
upp vegna kyrrstöðu vatns
þess, er eftir þeim átti að
renna.
Nú var þetta vandamál rætt,
bæði utan hreppsfundar og
innan, og samþykkt af hrepps-
nefnd að fela ráðsmanni
Garðalands að ganga ríkt eftir,
að leigutakar erfðafestulanda
hreinsuðu skurði í kringum
lönd sín, ella léti hreppsnefnd
gera það á þeirra kostnað.
Samhliða var samþykkt að
gera affallsskurð neðan úr
Kalmansvíkurlandi og upp í
Garðatún, ogvar greftri hans
lokið haustið 1941, vitanlega
með nokkrum krókum, vegna
legu landanna og skurðakerfis-
ins, einnig var þá hreinsað
nokkuð af skurðum viðbom-
andi ræktunarlöndunum, eftir
þvi sem tími vannst til, en
mjög mikið var eftir. En þegar
til kasta leigu takanna kom
um hreinsun skurðanna voru
þeir mjög ófúsir á það verk,
töldu að hreppnum bæri
skylda til þess, en slíkt var
vitanlega ekki rétt, því samkv.
leigusamningi ræktunar-
landanna, ber leigutaka að
halda við skurðum og annarri
ræktun landsins þannig, að
ekki sé aðfinnslu vert, ella
falli hið leigða land til hrepps-
ins (nú bæjarins) án endur-
gjalds. En hitt er svo tvímæla-
laust skylda bæjarstjórnar að
sjá svo um, að ræktunarlöndin
gangi ekki til auðnar, en um
það hvort bæjarstjórn hefur
gert skyldu sína í þeim efnum,
getur hvert mannsauga dæmt
sem yfir ræktunarlöndin lítur
nú.
Eg hefi nú hér að framan,
lesendur góðir, gefið ykkur
stutt yfirlit, í stórum dráttum
af ræktun Garðalands, öðru-
vísi er ekki hægt að hafa það
í blaðagrein, en ýmislegt fleira
mætti um þessi gömlu rækt-
unarmál segja, ef nánar væri
út í þau farið, en ég læt þetta
nægja að sinni, og kann svo
ekki söguna lengri, því frá
árslokum 1941 hefi ég fylgst
Framhald á 3. síðu.