Leikskrár Þjóðleikhússins - 21.11.1982, Blaðsíða 11

í nágrannahéraðinu öllu, var mikill fjöldi þeirra niðurkominn og
mátti þola heiftúðuga fordóma og andúð. Þaðan er að hluta
sprottin einangrun Tyrone-fjölskyldunnar og þaðan er sprottinn
ótti föðurins við fátækt og fyrirlitningu sem aftur varð til þess að
hann seldi listamannsferil sinn, sem hefði getað orðið glæstur, fyrir
fjárhagslegt öryggi, það öryggi sem leikritið um Greifann af
Monte Christo veitti honum. Hann er því í raun innst inni ennþá
lítið annað en írskur bóndi og hefur þankagang hans og hegðun.
Og írsku fjölskyldutengslin eru sterk: synirnir, tuttugu og þriggja
og þrjátíu og þriggja ára ganilir eru enn í föðurhúsum, ókvæntir,
fjölskyldan sveiflast milli trúhneigðar og guðlasts, hreinlífis og sora-
lifnaðar, karlmennirnir eru drjúgir vískídrykkjumenn og njóta sín
á börum innan um háreisti og sagnaskemmtun, en undir öllu þessu
kraumar garnla sjúklega kreddan um sviksemi, Júdasarduldin, sem
er eins og rauður þráður gegnum írska sögu og bókmenntir.
Sem félagsfræðilegt plagg er leikritið smáheimur, hnotskurn,
þessa írsk-kaþólska samfélags sem er í þann veginn að leysast upp
og blandast amerísku samfélagi. Utan sviðs er leiguliðinn
Shaughnessy, hinn dæmigerði írski svínabóndi, slóttugur og orð-
Ijótur, sem lendir í stælum við olíukónginn Harker, nágranna sinn,
er hann hleypir svínunum í svalalind þá sem milljónamæringurinn
notar til ístekju. Á sviðinu er vinnustúlkan Cathleen, fáfróð, ein-
föld og glaðlynd lágstéttarstelpa, en úti í eldhúsi er síkvartandi
eldabuskan Bridget. Ofar í þjóðfélagsstiganum er James O'Neill,
sem brotist hefur upp úr fáfræði og fátækt, þó enn sé hann bund-
inn uppruna sínum í hugsun og hegðun, þjóðernissinnaður og
stoltur. Og enn ofar er Mary Tyrone af írskri yfirstétt, sem var
rækilega yfir durga eins og Shaughnessy hafin.
Þó O’Neill segist fjalla í þessu verki um „gamlan harnr“ til þess
að reyna að skilja meðlimi fjölskyldu sinnar og til að fyrirgefa
þeim, þá má ljóst vera að hér er á ferðinni meira en ævisaga. Titill
verksins er því margræður og ekki auðskýrður. Hann vísar til fleiri
hluta en þess að verkið er langt og gerist á einum degi. Hann vísar
nr.a. til mannsævinnar og hann vísar til leitar höfundarins að
sjálfsþekkingu. Þema verksins er það sama þema og kemur fram
í öllum hans verkurn, og ef til vill má segja að allan sinn feril hafi
O’Neill óafvitandi verið að reyna að skilja og skilgreina sjálfan sig
og sínar forsendur. Vitað er að hann átti afar erfitt með að fyrir-
gefa, það gerði hann ekki fyrr en hann var búinn að skrifa sig frá
ásökuninni. Þannig veitir hann t.d. Jamie bróður sínum endanlega
9