Alþýðublaðið - 17.03.1935, Blaðsíða 3

SUNNUDAGTNN 17. MARZ 1935
ALPÝÐUBLAÖIÐ
ALÞÝÐUBLAÐÍÐ
ÖTGEFANDI:
ALÞÝLUFLOKKURINN
RITSTJÓ RI :
F. R. VALDEMARSSON
.
Ritstjórn og atgreiðsla:
Hvtifisgötu 8-10.
SIMAR :
4900-4906.
4900: Afgreiðsla, augiýsingar.
4901: Rítstjorn (innlendar fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vihjálmss. (heima).
4904: F. R. Valdemarsson^heima)
4905: Prent; miðjan.
4906: AfgreiðsÞn.
Bllrnia.
ENGIN skólahús fyrir unglinga-
skóla, engir leikvellir, ekkert
barnahæli, engin sjúkrahús fyrir
vanheil börn, engin fávitahæli,
ekkert gert fyrir æsku borgarinn-
ar nema það, sem þrengsti laga-
bókstafur býður.
Þetta er lýsingin af þeim ráð-
stöfunum, sem Sjálfstæðisflokkur-
inu í Reykjavík hefir gert til þess
að tryggja borginni og þjóðfélag-
inu, að í höfuðstaðnum vaxi upp
hraust og göfug kynslóð.
Og verkin sýna merkin.
Börn innan tíu ára aldurs eru
staðin að þjófnaði, unglingar að
ránum og gripdeildum.
Hér þarf rannsóknar við og hér
þarf umbóta við.
Þess verður að krefjast, að ná-
kvæm rannsókn fari fram á öll-
um högum hvers einasta ung-
mennis, sem brotlegt verður við
hegningarlög. Slíka rannsókn ætti
barnaverndarnefnd að fram-
kvæma með aðstoð lögreglunnar.
Markmið rannsóknarinnar ætti
að vera það fyrst og fremst, að
leita að hinum félagslegu orsök-
um, sem kunna að liggja að af-
brotinu. Á niðurstöðum slíkrar
rannsóknar verður svo að byggja
alt það, sem gert er af hálfu hins
opinbera til þess að komaf í veg
fyrir áframhaldandi og vaxandi
glæpi barna og unglinga. Einnig
þarf að rannsaka eftir föngum,
hvað það er í eðlisgerð barnanna',
sem teygt hefir þau til glæpa, og
síðan verður að beita hinum ör-
uggustu ráðum uppeldisfræðinn-
ar til þess að göfga skapgerð
þeirra svo að þau geti orðið góð-
ir þjóðfélagsþegnar.
Herferð verður að hefja gegn
sívaxandi glæpum unglinga og
barna. I þeirri herferð ber tvenns
að gæta. Annars vegar þarf fé-
lagslegar umbætur og hins vegar
viðeigandi uppeldi þeirra einstak-
linga, sem hafa gallaða eðlisgerð.
Árni gleymdar.
EGAR Sjálfstæðisflokkurinn
fór að velja menn á lista við
kosningar í útvarpsráð, var hon-
um tvent ljóst. Annars vegar það,
að hann vildi hafa kosninguna
pólitíska, samkv. skýlausri játn-
ingu Magnúsar Jónssonar á þessu
atriði við útvarpsumræður um
kosningarnar. Hins vegar var
flokknum og ljóst, að hann hafði
engum flokksmanni á að skipa,
sem var líklegur til þess að kom-
ast að. Nú voru góð ráð dýr, og
var því þrátt fyrir alt gripið til
manns í efsta sæti listans, sem
til þessa hefir ekki verið talinn
til neins ákveðins stjórnmála-
flokks. Þessi maður var Árni
Friðriksson, en þegar út í kosn-
ingabaráttuna kom gleymdist
Árni með öllu, en Magnús Jóns-
son varð Sjálfstæðisflokknum
þeim mun minnisstæðari.
Morgunblaðið talar dag eftir
dag um ágæti Magnúsar, en
minnist aldrei á Árna. Sennilega
hefir Moggi komist að því, að
Árni væri ekki sanntrúuð ihalds-
sál.
Ungir jafnaðarmenn svan
samfylkingartilboði „kommúnista”.
Félagi ungra jafnaðarmanna
barst fyrir nokkru eitt af hinum
svokölluðu samfylkingartilboðum
kommúnista, sem altaf eru á ferð-
inni. Var tilboðið frá ungum kom-
múnistum, og svöruðu ungir
jafnaðarmenn með bréfi því, er
hér fer á eftir:
„Okkur hefir borist bréf ykkar
dags. 21/2. þ. á. ÍJt af því viljum
við taka fram eftir farandi:
Við erum fySIi'ega sammála því,
að afkoma íslenzkrar alþýðuæsku
er ærið bágborin, og litlar horfur
eru á batnandi ástandi hér í
Reykjavík, meðan sá meirihluti
helzt í bæjarstjórninni, sem nú
ræður. Og það gleður okkur, að
þið hafið notfært ykkur grein eft-
ir ritara S. U. J. um atvinnuleysi
æskunnar, er birtist í kosninga-
blaði „Kyndils" s. 1. vor, auk þess
sem þið hafið nú tekið upp kröf-
ur ungra jafnaðarmanna eins og
t. d. um námskeið fyrir atvinnu-
lausa æsku.
Um samfylkingartilboð ykkar
hvað snertir dægurkröfur verka-
lýðsins í Reykjavík skal það að
eins tekið frarn, að meðlimir
F. U. J. munu berjast hlið við
hlið með eldri verkamönnunum í
verkalýðsfélögunum og hlýta
þeirra forystu, en ekki koma fram
sem sjálfstætt verkalýðsfélag af
þeirri einföldu ástæðu, að F. U. J.
er ekki fagfélag, en verkamenn
og konur innan félagsins eru með-
limir í sínum fagfélögum og taka
þar þátt í starfinu.
Það skal enn tekið fram,
vegpa þess að það virðist ykkur
torskilið, að F. U. J. er deild'
innan S. U. J„ sem er samtaka-
heild þeirrar alþýðuæsku, er fylg-
ir Alþýðuflokknum að málum og
hlýtir stefnuskrá hans. Hvorki
S. U. J. eða deildir þess — F. U.
J. — mega því né vilja taka á-
kvarðanir, sem eru í andstöðu
við Alþýðuflokkinn, eða koma
fram sem sérstök pólitísk sam-
tök. Hlýtur þetta að vera ykkur
skiljanlegt, því hvorki mun S. U.
K. (ef til er) né F. U. K. senda
samfylkingartilboð eða standa
fyrir annari pólitískri stefnu eða
starfsemi en K. F. í. hefir lagt
blessun sína yfir eftir skipunum
frá III. Internationale.
F. U. J. mun því ekki taka upp
neina samninga við F. U. K. um.
samfylkingu á þeim grundvelli,
er þið farið fram á. Hins vegar
gildir okkar fyrra boð um inn-
göngu í F. U. J„ ef þið leggið
niður þann klofningsfélagsskap,
sem stofnaður var 1930, af ykkur
og ykkar flokksbræðrum. Að lok-
um þetta: Þegar samfylking. sú,
sem gerð var í nokkrum löndum
þti í heimi, er brostin, virðist all-
hlálegt að vekja þann draug upp
hér, enda þótt íslendingar séu oft
á eftir tímanum.
Við vonumst eftir hugheilum
stuðningi ykkar við hagsmunamál
alþýðuæskunnar, en lögð verði
niður þessi látlausa veiðibrella af
ykkar hendi,‘því hún mun engan
sigur færa atvinnulausri æsku til
sjávar né sveita.“
/
Frá Ólafsvik.
1 fyrra kvöld var haldinn; í Ól-
afsvík framhaldsstofnfundur
Hjúkrunarfélags Ólafsvíkur, en
fyrri fundi hafði verið frestað 11.
þ. m. — I félaginu eru 30 með-
limir og stjórn þess skipa Árni
Árnason héraðslæknir, formaður,
Jónas Þorvaldsson skólastjóri, fé-
hirðir, og séra Magnús Guð-
mundsson ritari. Meðstjórnendur
eru frú Laufey Einarsdóttir og frú
Jóhanna Valentínusdóttir. Til-
gangur félagsins er að starfa að
I almennri hjúkrunarstarfsemi í Ól-
I afsvík, t. d. með því að leigja
herbergi fyrir sjúklinga, ráða sjúkraskýli fyrir ólafsvikurlækn-
konu til að hjúkra og annast þá ishérað og veita heimilum hjúkr-
sjúklinga, er þangað verða lagðir, unarhjálp í veikindum ef ástæður
beita sér fyrir því, að reist verði j félagsins leyfa. (FO.)
0,
Tiíbúinn áburður
Athugið það, að samkvæmt skatta-
framtölum bænda í helstu mjólk-
urframleiðsluhéruðum, er talið að
kaup tilbúins áburðar séu að-
eins 5 % af framleiðslukostn-
aðinum. Athugið hvort líklegt sé
að spara þennan lið. Svarið verð-
ur vafalaust neitandi. Slíkur sparn-
aður yrði: Sparaðir aurar en eydd-
ar krónur.
r
Aburðarsala ríkisins.
Aðalfundur
í hlutafélaginu Alþýðuhús Reykjavíkur verður hald-
inn í Alþýðuhúsinu Iðnó, Vonarstræti 3, uppi, gengið
inn úr Vonarstræti um vestur dyr, sunnudaginn 31.
marz n. k. kl, 2 síðd.
Verkefni fundarins almenn aðalfundarstörf.
Hluthafar vitji aðgöngumiða sinna að fundinum í
skrifstofu Alþýðuhússins Iðnó, virka daga kl. 4—6 síðd.
og hafi með bráðabirgðaskírteini sín.
Á sama stað og tíma liggur frammi hluthöfum til
athugunar endurskoðaður ársreikningur félagsins, svo
og tillögur stjórnarinnar um viðfangsefni þau, sem úr-
lausnar bíða.
Áríðandi að félagsmenn mæti.
Reykjavík, þann 17. marz 1935.
Stjórnin.
Alþýðublaðið 16. marz 1935.
Skáldskapor og meaningarmál.
Eftir Guðmund Gíslason Hagalín.
Frá Rússlandi hefi ég lesið all-
mörg skáldrit, skrifuð á seinni ár-
um. Þau eru full hrifni, magns og
máttar. En verður framhald á
þessu? Verður þetta ekki innan-
tómt, þegar fram' í sækir, og mun
ekki verða saknað óróandi raddar
hins leitandi, íhugandi og efandi?
Jafnvel þó að hin þjóðfélagslega
skipulagning takist að fullu, þó
að stefnt sé fjárhagslega og
stjórnmálalega í rétta átt, verða
þá ekki einhver þau viðhorf van-
rækt, sem taka þarf tillit til —
og þarf ekki einhverja til að
benda á þau, segja til syndanna,
gefa efni til íhugunar og innri
baráttu? Sænsk skáldkona heitir
Anna Lenah Elgström. Hún er
socialisti og eindregið sannfærð
um yfirburði hins socialistiska
þjóðskipulags. ’ En hún hefir í
fyllsta mæli til að bera hvötina til
að skoða ekki einungis hið ytra,
heldur kryfja menn og málefni
til mergjar, velta þeim fyrir sér
frá ýmsurn hliðum og í ýrnsu
ljósi. Og hún metur sjálfsagt
frelsið til þess meira en flest
eða líklega ö)l önniir mannrétt-
indi. Hún hefir skrifað ferðabók
og þar er meðal annars lýst í
meistaraléga vel skrifaðri grein
dvöl hennar og samtali á sam-
komustað rússneskra rithöfunda í
Moskva. Hún kemst að þeirri
raun, að því að eins er rithöf-
undurinn metinn, að rödd hans
gjalli sem herlúður um fylkingar
þess vinnandi milljónahers, sem
er að byggja upp nýtt þjóð-
— (Nl.)
skipulag í Rússlandi — og hún
segir síðan:
„Rithöfundurinn — hinn eilífi
rithöfundur — karlmaðurinn eða
konan — sá, sem af fyllstu ein-
lægni, eins og líf lægi við, finnur
sig knúinn til að bera fram nið-
urstöðurnar af leit sinni og rann-
sókn, slíkur maður er víst, datt
mér nú alt í (einuí,í hug, mjög svo
þýðingarmikil persóna, þegar alt
er skoðað niður í kjölinn! En
hann er ekki til í Rússlandi! Að
minsta kosti verður ekki vart við
hann. Enginn spyr eins og hans
hlutverk er að spyrja: Hvert
stefnir? Hvað tekur við, þegar
þetta framleiðslukapphlaup hefir
náð takmarki sínu? Hvað skal
verða næsta skrefið, þegar allra
hæstu vonir og óskir forystu-
manna fimm ára áætlunarinnar
hafa uppfyllst, þegar verksmiðjur
þekja hvern blett rússneskrar
moldar, þar sem þá ekki verða
samyrkjubú, og milljónir manna
framleiða billjónir og aftur billj-
ónir allra mögulegra hluta?
Hverjar afleiðingar fær það, ef
Sovét-Rússland gerist eins konar
umsnúin Ameríka, heimsveldi,
sem þröngvar byltingu sinni upp
á allar aðrar þjóðir? Já, hverju
erum við nær, þó jafnvel sam-
yrkja þess verði ekki lengur bor-
in áfram af þrælum, heldur náist
hið nánasta takmark jafnaðar-
manna, að hver verkamaður verði
sinn eigin húsbóndi, sem hafi rétt
til að njóta ávaxta sinnar vinnu?
Hvað er svo loks ráða, ef það
sýni'r sig nú, eins og þróunin vi’rð-
ist benda á, að þegar alt hefir
koroist í framkvæmd, þá hafi
vinnan sjálf, án dýpra tilgangs,
náð ægiva'di yfir mannssálunum."
Hún segir meira, Anna Lenah
Elgström. Hún spyr og spyr — í
rauninni sannfærð um, að hinn
ytri árangur náist, en efin er hún
og kvíðin fyrir því, að þess verði
þá ekki einnig gætt, að maðurinn
lifir ekki á einu saman brauði
— verði ekki gætt meðal annars
þess vegna, að hin frjálsa, leit-
andi hugsun er heft og þar með
stýfðir þeir vængir, sem ávalt
hafa lyft mannkyninu til útsýnis
niður í hyldýpi háskans og upp
t-il þeirra hásala sælunnar, sem
mennirnir hafa ekki enn gefist
upp við að flytja tii sín niður á '
jörðina.
Hvers á svo íslenzka þjóðin að |
krefjast af skáldum sínum? Fyrst ;
og fremst þess, að þau hafi þá j
þekkingu, þá kunnáttu og þá !
skáldgáfu til að bera, að þau geti !
lagt fram þau lifsviðhorf og sjón-
armið, sem eru þeim eðlileg, í
sem samræmustum, sönnustum
og mest lifandi búning. Hitt verð-
ur hún ekki að eins að þola,
heldur og meta sem menningar-
lega nauðsyn, að sjónarmiðin og
lífsviðhorfin séu mörg og mis-
jöfn. Ekkert mannlegt er þjóð-
inni óviðkomandi, og hvert skáld-
rit, sem sérstæður og kunnáttu-
sarnur skáldandi hefir mótað af
fullri kunnáttusemi og vand-
virkni, er lærdómsríkt og vekj-
ancli, hvort sem það fjallar um
gamalt eða nýtt, ilt eða gott. Og
hér kem ég að því, sem ég hefi
áður vikið að, að í rauninni er
deilan um setningarnar: listin fyr-
ir lífið og listin fyrir listina, að
mestju leyti karp um keisarans
iskegg — því hvert lis'averk, hver
sérstæð og listræn rnótun við-
fangsefnis — á sitt erindi og
verður ekki einangrað frá þeim ó-
teljandi þjóðfélagslegu áhrifum,
sem alt frá bernsku listamannsins
hafa undirbúið það og unnið að
sköpun þess, unz það hefir feng-
ið sína fullnaðarformrmi í vakandi
vitundarlífi höfundarins.
V.
öll Ramakvein þeirra, sem sí-
felt eru með kvíða ,og vol yfir
illum áhrifum þeirra bókmenta, er
lýsa öðru en sunnudagaskóla-
börnum, sem eru svo kúguð og
fínt klædd, að þau þora ekki
einu sinni að leikia sér, eiga í
rauninni rót sína að rekja til van-
trausts á frjálsri hugsun og
þroskamöguleikum almennings,
vantrausts, sem er svo ríkt, að
hinir hrelldu og umhyggjusömu
teldu í rauninni ekki skjólstæð-
ingum sínum óhætt, nerna þessir
verndarar fengju að loka þá inni
í hljóðheldum skáp, sem þeir
gengju svo með lykilinn að um
hálsinn, hangandi á hring úr ryð-
fríu, ekta sænsku stáli. Það er
eins og þeir gleymi því, að lífs-
baráttan aðhyllist enga innilokun
eða einangrun — og fólkið kynn-
-ist sannarlega því misjafna til
orðs og æðis — en vantar svo
oftast heiman að skilning á sam-
hengi orsaka og afleiðinga. Og
svo er heldur kosið, að á borð
séu bornar fyrir það bókmentir,
sem falsa fyrir því tilveruna, held-
ur en hinar, sem sýna svart og
ljóst — og gætu orðið til skiln-
ings og skýringarauka, þannig, að
þó að þessi eða hinn héldi áfrarn
að vera breiskur eða brotlegur,
eins og við erum öll í meira
og minna ríkulegum mæli, þá
gæti hann kannske áttað sig svo
smátt og smátt, að hann hryti
ekki stanzlaust hendinganna á
milli öll sín æfiár.
Nú munu einhverjir segja: En
þú hefir sjálfur borið bókmenta-
skilningi fjölda manna ófagurt-
vitni. Jú, veit ég það, Sveinki!
Það þarf sannarlega nokkuð til,
að geta notið og haft gagn af
sumum góðum skáldritum — og
eins og ég hefi bent á, þá vant-
ar mjög á, að mikill þorri
manna hafi til þess þroska og
þekkingu. En aftur á móti sýnir
reynsla mín sem bókavarðar það
ljóslega, að möguleikarnir fyrir
að qðlast slíkan þroska í allríku-
legum mæli eru til hjá miklu
fleiri heldur en alment mun ætl-
að. Með nærfærinni leiðsögn og
srnátt og smátt þyngri verkefn-
um verður raunin sú, að sá, sem
helzt ekki getur notið nema lé-
legs reyfara í ár, verður hissa á
því næsta ár, að hann skuli hafa
getað haft gaman af honum. Og
endirinn verður, að sami maður-
inn, sem' ekki hafði gaman af
öðru en lélegasta reyfararusli í
fyrstu, hann nýtur að lokum höf-
unda, sem fara með hann um
einstigi og tinda — og fær 'meira
að segja stundum ríka löngun
ti) að kynna sér niðurstöður af
fræðilegum rannsóknum sálar-
lífsins.
Þessi reynsla mín og niður-
stöður hennar eru í rauninni í
fullu samræmi við reynslu okkar
á liðnum öldum. Bókmenning
okkar var einhæf, en hún var
sannarlega ekki þess eðlis, að
ekki þyrfíi talsverða hæfileika til
að tileinka sér hana. Rínmakenn-
ingarnar réyndu vissu'ega á skiln-
ing og hugkvæmni. Þær voru svo
margar og margvíslegar, að þær
urðu ekki allar lærðar utanbókar
— enda bættust altaf nýjar við.
En þessi bókmenning varð í fylsta
mæli almenningseign, bókmenn-
ing, sem mörgum sæmilega vel
greindum og uppfræddum manni
nú á dögum mun ganga seint og
illa að átta sig á. Og þjóðin mun
ekki vera neitt ógreindari en hún
var áður. Það sem um er að
ræða, er þá að skapa almenningi
skilyrðin til þess bókmentaþroska,
sem hann virkilega getur öðlast
— og þarf að öðlast, ef íslenzk
menning á að geta blómgast og
þróast í framtíðinni.
Ég gat um hér á undan, hversu
væri áfátt um leiðsögu blaða og
tímarita um bókmentaleg efni. Or
þessu þarf að bæta — ogj í þessu
samhengi vil ég taka fram, að
mentamönnum okkar veröur að
gera fært að fylgjast með, í bók- .
mentum heimsins, en það geta
þeir tæplega nú, svo sem bóka-
kosti Landsbókasafnsins er farið.
Bókmentaáhugi mentamannanna
hér í höfuðstaðnum helzt ekki
frekar en annars staðar lifandi og *
árvakur, nema þeir fái sífelda end-
urnýjun utan að — og án hans
verður erfitt, jafnvel fyrir áhuga-
og sbilnings-ríka ritstjóra, að
halda bókmentadómunum á þvi
stigi, sem æskilegt er. Þá ber
nauðsyn til, eins og ég hefi að
; vikið, að skólarnir taki verulega
virkan þátt í lifandi sambandi
bókmenta og almennings — og
síðast, en ekki sízt, þarf að til-
hlutun hins opinbera að koma
upp lestrarfélögum og bókasöfn-
um um land alt. Nú er það svo
í ýmsum löndum, að geisimikið fé
er lagt til lestrarfélaga og bóka,-
safna. Ríkin leggja frarn sinn
vissa skerf árlega í ákveðnu hlut-
Frh. á 4. síðu.