Bjarki - 03.07.1897, Blaðsíða 1

Eitt blað á viku minst. Árg.
3 kr. borgist fyir i. Júlí, (erlendis
4 kr. borgist fyrirfratn).
Auglýsíngar io aur. Iínan; mikill
afsJáttur ef oft er auglýst. Upp-
sögn skrifleg fyrir i. Okt.
II. ár. 27 Seyðisfirði, Laugardaginn 3. Júlí 1897
Alþýðumentun. Jeg skal segja það strax; það
var talað um þctta mál á Egilsstaðafundinum af góðum
vilja og góðri greind. En þessu máli er að því leiti
cinkennilcga farið, að nálcga hvar sem jeg sjc þennan
gómsæta rjctt borinn frarn, bæði utan lands og innan, þá
er jafnan á houum sami annmarkinn: hann kemst sjaldan
svo nærri jörðinni að nokkur maður geti jetið sjer til
málsbóta. IJað er sjónin, lyktin, vonin, og — púnktum
og klausa. Kannske vildi einhver lesarinn geta þess til,
pð skekkjan væri í augunum á mjer svo að jeg sæi ekki
blómgunina, framfarirnar og fituna. Jscja, jeg skal ckki
reiðast því, cn þá má hann ckki heldur fyrtast við mig
])ó jcg ónáði dálítið hann eða aðra, sem von væri til að
gætu bætt mjer þetta mein. Pyki honum nú ómaksins
vcrt að fylgjast með mjer og leiðrjetta missýnið, þá skal
jeg gera honum sem hægast fyrir að jeg get og segja
honum ljóst og skipulega hvernig þetta cr fyrir mínum
augum, og getur hann þá leiðrjett mig við hvert spor.
Hann sjer þá hvcrnig jeg hugsa, og það er fyrsta stigið
tii að geta sannfært mig.
þessi inngángur átti nú að svna það, að jeg vil ræða
þetta mál með gætni og rökum, því alþýðumentun á svo
mikinn hlut í menníngu og framförum hverrar þjóðar, að
það má ekkert fleipurs mál vcra, og verður að skoðast
æsíngalaus og hleypidómalaust. Um ýmislegt erum við
líka sammála, þar á meðal það, að mentun alþýðu eigi að
vera scm mest cða affarasælust og um leið sem ódyrust,
ckki þó í þeirri vcru að fje eigi svo mjög að spara, held-
ur að fjeð, sem til þess er látið, beri sem bestan arð.
Við segjum nú víst báðir já og amen til þessa, og þá
er auðvitað næsta spursmálið: hvernig þessum tilgángi
verði náð. Þessari spurníngu má nú segja að allur hinn
mentaði heimur hafi svarað á eina leið: — með skólum.
Og þau svör, sem hafa komið fram í íslenskum blöðum
Og bókum, á mannfundum, og í framkvæmdinni eru líka:
skólar, barnaskólar, umgángskensla (sem líka eru skólar,
]>ó kennarinn koini þá til barnanna), gagnfræðaskólar,
búnaðarskólar, k'CnnaraskóIar, kvennaskólar, háskólar og
kannske flciri. Aðeins hefur menn greint á um það, hve
margir þeir ætti að vera, hvernig saman settir og hvar
þeir ættu að standa. Að þeir, og þeir cinir væri vegur-
inn til alþýðumentunar, um það virðast allir sammála.
Pú vilt þá kannske að við byrjum á því, að reikna út,
með hverju skóla fyrirkomulaginu megi veita alþýðu besta
mentun með minstum kostnaði. En þetta vil jeg einmitt
ekki. Það er mikið fróðlegt að heyra á hausti hvað þú
ætlar að gefa gemsunum að vctrinum, töðu, vallendishey,
mýrarhey, síld eða hvað annað, hve oft og hve mikið, en
mönnum sem sjá skamt, eins og jeg, þykir miklu betra
að sjá gemsana að vorinu, þreifa á bríngu og mölum og
taka þá upp. Pá væri nær að jcg gæti sagt þjer hver
gjöfin sje aflárasælust.
Alveg eins fer jeg nú að við alþýðu mentunina og
skólana. Það cr nú kannske fyrsta skekkjan í augunum
á mjer lesari góður, en jeg get nú ekki þráttað um það,
og þú getur talað á eftir. »Reynslan er sannleikur* sagði
Jón Repp; og gömlu Biblíuorðin: »Af ávöxtunum skuluð
þjer þckkja þá«, eru jöfn spakmæli enn eins og þann dag
sem þau voru töluð, og það er einmitt reynslan sem best
á við minn skilníng og sannfærir mig fijótast. »En við
höfum svo litla reynslu hjer á landi«, segir þú, og það
er satt, barnaskólarnir eru úngir, búnaðar- gagnfræða- og
kvennaskólarnir enn ýngri, og kennaraskólinn og háskólinn
enn þá í móðurlífi. A Islandi er því lítilla ávaxta von
af því fræi, það játum við báðir, og þá eins hitt, að; því
hefur nú verið svo leingi sáð í mennfngarlöndunum í kríng
að við getum vel skoðað ávöxtuna þar, og þaðað minsta
kosti á tveim síðustu kynslóðunum. Og nú ber jeg sam-
an og spyr: Hvort er alþýða á Islandi betur mentuð
eða verr en í hinum löndunum. Allir, sem um það hafa
skrifað, segja nú einróma, að alþýðumentun sje best á
Islandi. Pú kallar nú þetta kannske garnalt þvaður, sem
orðið sje að vana og haft sje til að smjaðra með fyrir
alþýðunni. Segja má þetta, en mig sannfærir það ekki.
Jeg hef líka dálitla reynslu að minsta kosti frá einu land-
inu, Danmörku. Jeg hef kent þar og haft kynni af mörg-
um hundruðum alþýðumanna. þeir voru aungu ógreind-
ari og aur.gu ónámfúsari en almúgamenn hjer, en jafn-
þroskaðar skoðanir og sjálfstæðar eins og jeg hef fundið
með styttri viðkynnfngu við ólærða menn hjer, rakst
jeg síður á þar. 1*0 er þar fjöldi ólærðra manna ágæta
vel að sjer, einkum í Kaupmannahöfn, enda munu nú
Danir vera jafn-mentaðasta þjóð í allir Norðurálfu. Aftur
á móti eru lærðir menn í Danmörku miklu betur að sjer
flestir hcldur en lærðir menn á lslandi; ekki þó svo mjög
í sínum sjervísindum, því á háskólanum lesa þeir það
sama, og ld.tínuskólanum hjer um bil líka, heldur í al-
mennum fræðum; en sjerstaklega er munurinn mikill á
þeim Islendíngum sem hafa eklci geingið á háskólann og
samskonar flokki í Danm. I flokki privatkennara og versl-
, unarmanna, sem jeg var kunnugastur, gæti jeg nefnt
mesta fjölda ágætlega mentaðra manna, sem hafa þó
aungu meiri skólalærdóm en prestar, læknar og gagn-
fræðíngar úr íslensku skólunum. I þessum flokkum er
líka einn og einn mentaður maður á Islandi, en sárfáir
að tiltölu. Niðurstaðan verður þá þessi: 1 Danmörku
er hmn fátækari hluti alþýðu verr að sjer en á Islandi,
hinn efnaðri hluti miklu betur að sjer og háskólamenn
sömuleiðis. Jeg þarf nú ekki að spyrja að orsökunum til
þessa, því þær eru mjer Ijósari en flest annað í þessum
heimi. I Danmörku eru svo mörg og stór blöð Og
timarit og auðvitað bækur, sem allur hinn efnaðri hluti
þjóðarinnar hefur aðgáng að. Með þeim berast þjóðinni
allir meginstraumar heirhsmenníngarinnar, rannsóknir vís-
indanna og skoðanir hinna vitrustu manna heimsins. A
þeim auka hinir lærðu menn þekk/ngu sína og viðhalda