Bjarki - 03.07.1897, Blaðsíða 2

io6
henni. Þaðan fær efnaðri hlutinn sína mentun. Hinn
fjölmenni, efnalitli hluti alþýðu verður útundan, því hann
er kaupleysíngi og skortir auk þess tíma til að lesa í
flestum mentalöndum. Að það er hinn betri hluti blað-
anna í Danmörku, tímaritin og bækurnar, sem menta,
sjest ljósast á því, að alþýðan er ómentuð eftir sem áð-
ur þó hún hafi bæði betri skóla og greiðari aðgáng að
þeim þar en hjcr á landi. Barnakensla er þar ókeypis og
þá skóla er hverju alþýðubarni skylt að sækja. Alþýðu-
skólar og jafnvel alþýðu háskólar eru þar tiltölulega
ódýrir og þó er alþýða verr mentuð þar en á ís-
landi. Jeg gæti líka nefnt Ameriku, Eingland og Pýska-
land þó jeg hafi þaðan aðeins sagnir annara manna, en
Danmörk er best sönnunin, því þar mun mentunin jöfnust
Og best. Haldi menn að jeg ljúgi, þá vísa jeg þeim til
orða Björnstjernes Björnssonar í ritgjörð hans um norsku
skáldin. Hann segir, alveg skilmálalaust, Danmörku ment-
aðasta af hinum mentuðu löndum, og myndi einginn Norð-
maður, og auk þess heimsfrægt skáld, sem þekt er og
lesið í ölium löndunum í kríng, voga sjer að segja slíkt
að ástæðulausu.
þetta er þá reynslan, jafnvel i hinum ment-
uðustu löndum, að mikill hluti alþýðu er óment-
aður eftir sem áður, þrátt fyrir skólana, og sá
hluti alþýðu, sem mentaður er, hefur eklci
mentun sína úr skólunum. í’ar flytja blöð,
tímarit og bækur alþýðu alt það sem kalla má
mentun og jafnvel lærðum mönnum líka. Pá er
eftir að líta inn fyrir okkar eigin þröskuld, skoða ástand-
ið og hvað gera skuli. f’etta verður nú gcrt í næstu
grein.
Til Björns prentara.
I’að er eiginlega nokkuð lángt síðan jeg leit grcin
Björns prentara, vinar míns, í Stefni 6. nr. þ. á. og reynd-
ar lángaði mig til að víkja honum ofurlitlu fyrir titlana
sem hann velur mjer. En svo verður að gá þess, að það
er ekki nema dreingskaparbragð að lofa honum að kasta
mæðinni cítir þessar hamfarir við naglareksturinn í lík-
kistu Stefnis. Eins og það liggi ekki í augum uppi fyrir
hverjum heilvita lesanda Stefnis, að með þessum ógángi
og illyrða samsetníngi hefur hann verið að gera mönnum
það enn ljósara að- blaðið hcfur hvorki stefnu nje rit-
stjóra og því síður hugsjón með stefnu. ’Það var Hka
öllum augljóst, að þetta var einmitt það sem ritstjóri
Bjarka benti á og aumkaði veslíngs manninn fyrir, en
þetta hefur hann ekki getað sjeð og er merkilegt að hann
einn skuli vera svo haldinn. Og athygli lcsenda sinna
getur hann ekki Ieitt frá málefninu og sannleikanum með
tómum illyrðum og naglaskap. Hann álítur mestan heið-
ur í því innifalinn að hann snúist altaf á sama þvergirð-
fngsnaglanum þvert ofan í alt vit og sanngirni.
Það á víst að skiljast sem lítillæti, að hann birtir ekki
nafn sitt, en honum til verðugs heiðurs get jeg* ekki
sleft því að nefna hann, úr því jeg vcit svo vel við hvern
jcg á.
Jóh. annes Sigurðsson.
EIMREIÐIN þriðjá ár, annað heffi, er nýkomin. Þar
eru ekki færri cn 13 ritgjörðir smáar og stórar, marg-
fróðar og skemtilegt margt. Fyrst er þar Salthól.ms-
b r j e f frá Jónasi Hallgrímssyni, óprentað áður, mjög smá-
gamansamt, og sannari spegill af lífinu, þó lítill sje,. en.
margar ferðasögur stærri. Jónas er ckki hræddur um há-
tign sína þó smámunir og peníngabasl fljóti með, en ein-
mitt það gefur sögunni líf og fjör og sýnir glögt auga
og víðari sjón á lífinu en hversdags rithöfundar hafa; þctta
hafa þeir útgefandinn og Dr. Finnur Jónsson fundið og
hafi þeir þökk fyrir að þeir breyttu eftir þvf. 2) R e fs i -
dómurinn, mynd og lýsíng af myndasmíð eftir Einar
Jónsson myndhöggvara. Myndin er ekki góð og lýsíngin
gctur því ekki gefið sanna hugmynd um svíp og veru
myndverksins. T’að er í sama stíl og mörg verk hinna
frægu meistara scm nú eru uppí og allur hínn mentaði
heimur dáist að og lærir af og þeir sem sjeð hafa mynd-
ina sjálfa og fleiri tilraunir hins únga myndhöggvara hafa
góðar vonir um, að hugsjónagáfu hans, skilníngi og sýni-
list, (Iist til að sýna það sem hann hugsar) muni ein-
hverntíma verða auðið að vinna verk, sem geti orðið
honum og ættjörð okkar til sóma. 3.) Tobías slátr-
ari eftir Jónas Lie, ágæt saga og sjálfsagt ýmsum kunn,
í prýðisgóðri þýðíngu eftir Þorgils gjallanda. 4) U m
nýan s k á I d s k a p, cftir Vilhj. Jónson. Þýðlega og
vel skrifuð greín, mest um Norðmennina V. Krag og
Finne. Það cr þó ekki alveg rjett að segja um þessa
skáldskapartegund eða þessa menn að þeir sje þeir sjálf-
ir, og ekkert annað, án áhrifa frá samtíð eða fortíð. Höf.
þekkir vafalaust þessa stefnu úr þýskum bókum og tíma-
ritum frá fjölda úngra skálda og eins frá FrakkL, Belgíu,
HoIIandi og Danmörku. Og heimsfrægir eru þeir Maet-
erlinck og Huismann, og af því litla, sem jeg hef sjeð af
þessu, get jeg ekki betur fundið en alt þetta sje sömu
kaffarirnar niður tíl neðsta djúps tilfinnínganna, þar sem
draumar og hugboð eru eina leiðarstjarnan, og svo
er sóllaust og myrkt að hver mynd úr náttúrunni og líf-
inu er orðin töfrafull vofa. Jeg sje því ekki að þetta sje
svo einstakt, sem höf. segir. Auðvitað er skáldskapurinn
og listin söm fyrir því, og þessi stefna jafn rjettmæt eftir
sem áður, bg jöfn nauðsyn á að skilja hana rjett. Lýs-*
íngin hefur lánast vel. IJó kann jeg ekki við »þúnglyndí
vorljettrar nætur*. Bæði þetta, og »barnslegt þúnglyndi*
eru of »vorljett« orð um Krag, og æði smágert híalín
til að mála Ijósar myndir á. 5-) er hundurinn
G a r m u r, eftir Jóhanncs Þorkelsson. Það er kröftugt
frelsisljóð í lesmáli, lýsir glöggum og víðum sjóndeildar-
hríng og þróttmiklu hugsjónalífi og sýnir ómótmælanlega
að maðurinn er skáld. 6. Fyrsta sjóferð Finns
Magnússonar er fróðleg og ckki óskemtileg, eink-
um minnir hún vcl á erviðleikana á förum milli landa.
Málsins vegna eða ritháttarins var þar á móti eingin þörf
að prcnta hana, því stíl Fins og stafsetníngu þekkjum við
mæta vel, þó ekki væri nema af Sagnablöðunum — sem
samanlögð eru töluvert verk. Það cr því ekki nákvæmt
þegar um sýníshorn af stíl Fins er að tala, að segja, að hann
hafi »nærri því ekkert ritað á íslensku*, þó það sje lítið
að tiltölu við hitt sem hann skrifaði á Dönsku 7-) Þá
eru nokkur orð um W i 11 ia m Morris eftir dr.Jón Stefáns-
son, hlýleg, eins og Morris átti skilið, en nokkuð karmolaleg.
8.) er ríki og þjóðhöfðíngjar heimsins, mjög fróðlegt til
yfirlits, en myndirnar ekki sem bestar. 9. Þrjú kvæði
eftir sjera Valdimar. Rfm ágætt, hugsun ljett og Ijós, cn
ekki hrífa, þau mig að krafti eða skáldlegri dyft. A síð-
asta erindi í »Vögguvísum« bregður þó hlýum lyriskum
bjarma. 10. Hafnarlíf eftir Jón Jónsson. Hann talar í
þetta sinn um Garð og stúdentalífið. lJar er margt rjett
athugað og ýmislcgt ekki ósmellið. II. l’á er lands-
bánkinn og landfógetinn, eftir Olaf G. Fyólfsson,
mjög þörf hugvekja. Jeg man ekki að jeg hafi sjeð fyrr
þennan mann scm rithöfund, en sje þetta fyrsta smíð, þá
er þessi maður einn af þeim fáu sem er smiður í fyrsta
sinn. Það cr óvanalegt í bánkaritgjórðum á Islensku að
menn skilji svo vcl það sem þeir eru að fara ;með, að
aðrir geti skilið það með þeim, en þetta tekst Olafi furðu
vcl. Um sjált’t efnið cr jcg, því miður, ckki fær að dætna,
en læt, nægja að geta þess að bxöi ritstjórinn og Björn
kaupmaður í Flatcy, Sigurðsson, hafa gcfið því blessan
sína. Hitt sjá allir, að hjer er um mestu þjóðnauðsyn
að ræð'a., Þá er 12. og rj. ritdómar. Hjer skal að-
eins leiðrjctL sú ónákvæmni sem stendur í ritdómi. Har-