Bjarki - 23.02.1901, Page 2

26
landsjóði 2 milljónir og innlendum hluthöfum
öðrum 1 milljón.
Síra Arnljótur álítur ekki peníngaekluna í
iandinu eins mikla og erð“ er á gert. Hann
hyggur að nú sjeu í landinu meiri peníngar
cn nokkurntima hafi áður verið, og þetta bygg-
ir hann á því, hve mikið hafi verið lagt inn í
sparisjóðina nú á síðari áium. En hvað verð-
ur um peníngana eftir að þeir eru komnir inn
í sparisjóðina? Þeir eru ekki geymdir þar.
Menn koma þángað með pcnínga sína til þess
að ávaxta þá; þeir eru lánaðir út þaðan móti
tryggingum og rentum. Þótt sparisjóðirnir
sýni svo eða svo mikla eign samtals, þá er
sú eign ekki peníngar heldur veðbrjef, og
meiri hluti penínganna, sem inn hafa verið
iagðir í sparisjóðina, getur verið runninn út
lír landinu.
I 3. tbl. heldur síra Arnljótur góðan kapi-
tula um starfsemi penínga og allt það gott
sem mikil peníngavelta geti haft í för með
sjer. Gæti sá kaflinn vel Iesist sem eindregin
meðmæli með stórabánkastofnuninni. En það
cru aðrir bánkar sem gamli maðurinn hefur í
huganum. í'a.5 eru vcrslanirnar okkar með
því fyrirkornulagi sem þær nú hafa. Þær eru,
eftir kenníngu síra Arnljóts í Austra, bestu
bánkarnir. Hann ber saman bánkastjóra og
kaupmenn sem bánkhölda og segir: »Munur-
inn er sá, að kaupmáðurinn gerir allt gefins . . .
tekur að sjer fátæklíngana og armíngjana ....
En bánkastjórinn vill aðeins eiga við fullveðja
reiðurnenn og selur þeim hvern bónmiða og
loforðsseðil. Bánkastjóri heimtar fulla trygg-
íng, stundvfsa tkilsemi . . . . er harður í horn
að taka .... Bánkastjórinn heldur helgi láns-
traustsins hátt á lofti; har.n virðist vera full-
kominn siðameistari þess og vandlætari.c
Þetta er að samlögðu ein áköf varnarræða
fyrir ástandinu sem er, fyrir skuldaversluninni,
fyrir óskilseminni, fyrir öllum þeim amlóða-
hætti sem skuldaversluninni hlýtur að fyigja.
Og það er síst að kynja, þótt sá maður sje
hlutafjelagsbánkanum andvígur sem heldur fram
þeirri kenpíng, að verslanirnar okkar sjeu
reyndar bestu bánkarnir.
Hræðslan við hlutafjelagsbánkann á rót sína
í því, að talsverður hluti at' starfsfje hans á
að verða eign útlendínga. En sú hræðsla cr
með öllú ástæðulaus, þegar svo er um búið,
að stjórn bánkans verður aðallega í höndum
innlendra manna. Hlutacign útlendínga í fyrir-
tækinu er þá nánast að sko'ða sem lán. þeir
hafa hagnað af að ávaxta hjer fje sitt, en vio
höfum hagnað af að nota það. Okkur vantar
fje; við sköpum það aldrei af eingu. Svo
framarlega sem við eigum að fá meira fje til
að starfa í landinu en atvinnuvegir okkar fram-
leiða nú sem stendur, þá verðum við1 að fá
það frá þeim sem eiga það til. Og við fá-
um þao hvergi öðruvísi cn svo, að við borg-
um vexti af því.
Síra Arnljótur segir á einum stað : »Allt fyrir-
komulag hans (hl.fjel.b.)er eintómt gróðafyrirtæki,
og sem ætlað er stjórn hans, starfsmönnum
og hluthöfum einumc. En öll bánkafyrirtæki
cru að sjálfsögðu gróðafyrirtæki. Og auðvit-
að hlýtur hlutafjclagsbánkinn að hafa launaða
stjórn og starfsrnenn. Að hluthaíar græði cn
tapi ekki er líka sjálfsagt, svo framarlega
scm fyrírtækið er heilbrigt.
Hlutafjelagsbánkinn á að vera »sínum mCnn-
um« gróðafyrirtæki, bæði innlendum og út-
lendum, en jafnframt allri þjóðinni framfara-
fyrirtæki.
Yfsrlýsíng,
Þeir hafa herrarnir Skafti Jósefsson og Hans
J. Ernst nú í lángan tíma verið að jarma upp
á mig í Austra.
Mjer að meinalausu geta þeir haldið áfram
eins leingi og þeir vilja. En á meðan þeir
taka sjer ekki fram og verða heiðarlegri menn
en þeir eru, má einginn búast við að jeg
virði þá svars.
Seyðisfirði 23. febr. 1901.
Kr. Kristjánsson.
Siðasta bók Tolstoi’s.
Titillinn á henni er: »Hvað er list?« Og dóm-
ur Tolstoi’s er, að listin sje nú á tímum al-
gerlega á glapstigu geingin, eða þó öllu held-
ur, að hún hafi reyndar enn sem komið er
aldrei fundið þann veg sem hún hefði átt að
gánga. Hann kennir vísindunum um það, segir
að listin hafi alltaf verið og verði alltaf háð
vísindunum, þ. c. hún hafi fótfestu sína á þeim
grundvelli sem þau leggja. En öll vísinda-
mennska nútímans er líka, eftir Tolstoi’s skoð-
un, á hinum verstu glapstigum'. Guðfræðin,
heimspekin, sagan, þjóðmeganfræðin fást að-
eins við að sýna og sanna að hið ríkjandi á-
stand sje gott og rjett og eigi að haldast vtð
líði. Reynsluvísindin, stærðfræði, stjórnuíræði,
efnafræði, eðlisfræði og yfir höfuð oll náttúru-
vísindi fást við efni, sem að hans dómi snerta
mannlífið lítið og cru að mestu leyti velferð
rrannkynsins óviðkomandi. Allt þetta eru fá-
nýt viðfángsefni, fundin upp til þess að vera
dægrastyttíng r,íkari stjetta mannfjelagsins. Til
að forsvara þetta eru svo þessar meinraungu
setníngar viðurkendar rjcttar: »vísindin fyrir
visindin< og »listin fyrir listina*, þ. e. rjettur
og gildi vísindanna er í því fólgið, að þau eru
vísindi, listarinnar í því, að hún er list. Tol-
stoi neitar gildi þessara setnínga. Sönn vís-
indi segir hann sjeu fólgin í því, að vita á
hvað menn eigi að trúa og á hvað menn eigi
'ekki að trúa, hvernig menn eigi að skipa fje-
lagslífi sínu og hvernig menn eigi ekki að
skipa því, hvernig sambandið eigi að vera
milli karls og konu, hvemig eigi að uppala
börn, hvernig eigi að nota jörðina án þess að
gera öðrum rángt til, hvernig koma eigi fram
við kynflokka hinna heimsálfanna, hvernig treyta
eigi við dýrin o. s. frv. J’essi vísindi snerta
beint mannlffið, cn þau eru lítils metin'af því
að hin viðurkendu, en fánýtu, svokölluðu vís-
indi sitja í hásætinu.
»Látum oss vona«, segir Tolstoi »að augu
rnanna opnist fyrir því, hve fjarstæð öllum
sanni sú setníng er, að visifidin sje ti! fyrir
vísindin, að menn sjái og skilji naúðsynina á
því, að hin sanna þýðíng hiftua kristnu trúar-
lærdóma sje viðurkennd, og að menn á grund-
velli þcirra kcnnínga lcggi nýan mælikvarða á
öll vísindi nútímans, sem mennirnrr eru sro
hreyknir af. Látum oss vona að flett verði
ofan af fánýti reynsluvísindanna, að trúfræðin,
siðfræðin og þjóðskipulagsfræðin komist í önd-
vegið, og að þessar vísindagreinir verði ekki,
einsog nú á sjer stað, aðeins eign hinna æðri
stjetta, heldur hið helsta viðfangsefni allra
þeirra manna sem elska frelsið og sannleikann*.
Þegar vísindin eru komin inn á þann rek-
spöl, þá kemur listin á eftir. Vísindi og listir
eiga að vinna að því marki að fá menr.ina til
að breyta af eigin hvötum eins og þeir eiga að
breyta, en ekki vegna lagaskipana, lögreglu-
valds o. s. frv. Markmið hinnar kristilegu
listar á að vera: bræðralag mannanna.
Seyðisfirði 23. febrúar 1901.
Undanfarandi viku hafa leingstum verið blíðviðri
með 6—8 gr. hita um daga. í fyrri nótt og í gær
var þykt loft og kom dálítið snjóföl. Að byggíng-
um hefur verið starfað hjer undanfarandi viku eins.
og á sumardegi væri.
»Egill« fór hjeðan á sunnudagsmorgun. Með hon-
um fóru hjeðan til Khafnar: Jón í Múla pöntunar-
stjóri og verslunarstjórarnir Eórarinn Guðmundsson
og Jóhann Vigfússon. Til Noregs fór Hinrilc Han-
sen, sonur Hansens konsúls. Ennfremur fór til
Khafnar Grímur Laxdal verslunarstjóri af Vopnafirði.
Við stjórn »Egils« hefur nú tekið Houeland skip-
stjóri, áður skipstjóri á »Vaagen«.
Á laugardagskvöldið 16. þ. m. hjelt Pjetur Sig-
urðsson skósm. kvöldskemtun í barnaskólahúsinu á
Vestdalseyri. Mælti hannþarfram nokkur vel valiti
kvæði og einstök erindi eftir sum bestu skáld lands-
ins, og sýndi um íeið fram á það með fáum, velvöldum
orðum, hvaða auðæfi ísland í allri sinni fátækt ætti
í Ijóðum skáldanna, er Íslendíngar mættu vera
hreyknir af, en sem almenníngur kynni ekki að
m'eta að verðleikum.
f-'að er ekki völ á mörgum hjer, sem kunna að>
lesa svo upp kvæði, aó það tapi sjer ekki. Til
þess þyrfti maðnr að geta sett sig með Iífi og sál
inn í tilfinníngar skáldsins. kvort heldur þær eru
sorglegar eða gleðilegar.
Jeg álít því, að fögur og vel upp lesin kvæði
sjeu þörf og góð skemtun, er þeir, sem hafa þá
hæfileika, að geta gjört s-jer grein fyrir og sett
sig inn í anda skáldanna, ættu að gefa almenníngi
kost á að verða aðnjótandí oftar en á sjer stað. Og
hvað upplestur Pjeturs Sigurðssonar sjerstaklega
snertir, skal jeg taka það fram, að honum, að mínu
áliti, tókst það vel, og á sumum kvæð-
utrara jafnvel ágætlega, og cf hann eða einhver
annar, er hefði góða hæfileika til þcss, vildi gefa
kost á slíkri skemtun aftur, ættu sem fæstir að
gánga fram hjá henni. -
í sömu andránni sem þeir Skafti og. Ernst eru að
útbýta »Dýravininum«, til uppörvunar í góðri nieð-
ferð á skepnurn, riðla þeir hvor um annan og tví-
menna á -ho.rjálki« sínum (Austra), sem nú er ekki
annað eftir af, en hausinn og sterturinn, — mið-
hlutinn er laungu sligaður og slitinn burtu. —
Er það meðferð á skepnunni I Skafti situr á
makkanum, styður sig við eyrun, sem eru stóty
hrópar og biður menn að mirihast einfeldni sinnai',.
»heyr!« En Ern.-t húkir á stertinum emjandi
af öfundssýki yfir því alménna hrósi, sem jeg bar
úr býtum, er jeg Ijek »Assessor Svaléc í »Æfintýn
á gaunguför«. Lítið leggst nú fyrír riddarann!
í endurgjaldsskyni fyrir að útbreiða lóf um mig,.
vil jeg stínga upp á því, að hann sýni sig nú einu
sinni sjálfur á leiksviðinu, því jeg efast ekki um að
hafirl liafi líka atbragðs góða Ieikarahæfileika. Og
úr því að honum er svo sjerstaklega minnistætt
...Eíintýrið á gaunguför*. vil jeg ráða honum tii
að ’taka að sjer höfuðpersónuna í því stykki,
»Skrifta-Hans«. Jeg er viss. um að þar gerðuð þjer