Bjarki - 09.04.1901, Page 2

50
rits frá byrjun; efnið er aðgeingilegt fyrir alla
qg hverjum^manni nauðsynlegt. Samt getur
Eir ekki borið sig. En svona hefur farið fyr-
ir hverju einasta sjerfræ.ðisriti sem stofnað
hefur verið hjer á landi. Búnaðarritinu hefur
líka verið vel stjórnað, en það gat samt ekki
borið sig, þrátt fyrir töluverðan opinberan
styrk. Lögfræðíngur hefur flutt ýmsar ágætis-
ritgerðir í sinni grein, en hann borgaði sig
ekki og komst svo á landsjóðsstyrk.
Jað er nú eingu minni ástæða fyr-
ir þíngið til að styrkja útgáfu þessa tímarits
laeknanna, heldur en hitt tímaritið, sem laga-
málin ræðir. Því ef nokkur einstök stjett
manna hjer á landi ætti að vera fær um að
halda uppi sjerstöku riti í lræðigrein sinni,
þá eru það lagamennirnir; þeirra embætti eru
best launuð. En Iagasafnið, sem þó er almennt
nauðsynleg bók, er líka gefið út með ríflegum
landssjóðsstyrk.
Það er Hka ekkert á móti því að land.sjóð-
ur styrki útgáfu slíkra rita, til þess að hægt
sje að selja þau'með svo lágu verði að allur
almenningur eigi aðgáng að þeim. Það væri
að líkindum beinasti vegurinn til þess að venja
menn við að lesa þörf og góð rit, eins og
þessi sjerfræðisrit sem hjer hafa verið nefnd,
að landsjóður kostaði útgáfu þeirra að sem
mestu leyti og kaupendum væri ekki ætlað að
borga meir en ^/g eða */4 af útgáfukostnaðin-
um. Það hefur verið sagt nú um aldaskiftin,
og það vatalaust með rjettu, að íslensk alþýða
væri orðin lángt á eftir alþýðu manna í ná-
grannalöndunum að menntun. Menn hafa ver-
ið að stökkva upp á nef sjer og neita þessu,
en það er skammgóður vermir. Ekki er held-
ur nema eðlilegt að svo sje. Því hjer vanta
menntunarfærin; hjer vanta alþýðuskólana, hjer
vanta tímarit og blöð. Og það er þetta sem
menntað hefur alþýðu manna í nágrannalönd-
unum á síðari áratugum.
í þessu hefti Eirar er meðal annars frh. af
ritg. Jónassens landlæknis um Iæknaskipun Is-
lands á 19. öld; frh. af ritg. Guðm. Magnús-
sonar um fæðuna; um varnir gegn útbreiðslu
næmra sjúkdóma, eftir Guðm. Björnsson, og
um augnasjúkdóma, eftir Björn Olafsson.
5. Eimreiðin VII. ár 1. h. Þar er
fremst lángur og röksamlegur ritdómur eftir
dr. Finn Jónsson um kristnitökurit Björns rek-
tors Ólsens, sem Bmfjel. gaf út í fyrra. Hann
finnur ýmislegt að þv', en ekki vil! Bjarki
vera dómari í þeirri þrætu. í’á er skáldsaga
á 33 bls. eftir Eggert Levi og hcitir »Tíma-
mót«. Það er ekki mikill eða djúpt sóttur
skáldskapur í henni; en hún cr fremur vel
skrifuð, náttúrlega sögð og blátt áfram. Höfund-
urinn er að sögn barnakennari í Húnavatns-
sýslu og úngur að aldri. Efnið er um fram-
farabatáttu og bfeytíngaviðleitni úngs bónda,
sem er gagnfræðíngur, í sveit sinni og mót-
stöðuna, sem hann verður fyrir. • Kvæði Guðm.
Friðjónssonar, »Arni f Urðarbási«, er kjarnyrt
og einkennilegt, eins og allt sem þaðan kemur.
Holger Wiehe ritar um nýa aðferð við saung-
kennslu og telur margt af því rángt sem áð-
ur er ritað á íslensku í því efni. Jón Jónsson
sagnfræðfngur rífur niður Íslendíngasöguþætti
Boga Melsteds, sem út komu sfðastl. ár í Bs.
alþ-. °g því miður að mestu leyti með fullum
rökum. Ýmsir fleiri ritdómar eru í hcftinu.
| I einum þcirra eru tekin upp ummæli eftir
Holger V.'iehe, þar sem hann er að hrósa máli
og stíl Einars Hjörleifssonar á kostnað Guðm.
Friðjónssonar. Þau ummæli finnst mjer fjarri
rjettu lagi. E. H. skrifar vel, en hann er ekki
nærri eins listfeingur á mál og Guðm. Frið-
jónsson. H. W. hefur fundið, að það er ljett
að þýða eftir Einar, en það er sjálfsagt örð-
ugt að þýða mál G. F. Með því meiri list
sem höfundurinn beitir móðurmáli sínu, því
óhægra verður að þýða eftir hann á útlend mál
N ó tt.
— o---
Miðsvetrarnótt. —
Norðurljós skjálfa á skýlausum himni: —
Stormefldur, hvæsandi glóðmökkum glitrandi
I gullfextur ljósdrekinn æðir fram titiandi, —
leyítrandi eldtúngur logandi teygjandi,
liggjandi í fjörbrotum, bliknandi, deyjandi.
— Hornóttur máninn hlær yfir sæinn
og hjúpar jörðina í vetrarbiæinn, —
sylfurbleikt, bláfaidað breiðir hann slörið sitt—
brosandi háðslega — um aumíngja landið mitt,
hyggur að gera það hrjóstugra, magrara —
en hjálpar þó til þess að sýna það fagrara. —
— Ljóseygar stjörnúr brosa og blika,
brotnandi öldur við ströndina kvika.
---------Annars er það svo hægt og hljótt, —
heimurinn sefur um miðsvetrarnótt.—
Eins og barnið blíða móður —
eins og blómið sumarsólu,
eða villiönditj vatnið
vafið heiðarörmum grænum —
svo elska jeg þig friðsæla fagra nótt; —
því þú ert þögul, hægferða og hljóð
með sorgarsvip yfir enni þínu —
eins og hin vonlausa, andvaka móðir,
sem situr við vöggu barnsins síns deyjanda
og getur ekki grátið meir, —
því augun eru þornuð, og hjartað er svíðandi sár.
Þessvegna er hún harmþrúngin og hljóð,
og sorgarrúnir eru ristar á hið hvíta enni. —
— Þannig ert þú líka, — nótt!
En þú grætur yfir heimsku mannanna
og stíngur þeim svefnþorn —
til þess að þagga hið andiausa, eilífa hjal
og stöðva hina munnstóru hlátra. —
— Þessvegna elska jeg þig, — af því þú þaggar
allt, —
einginn skellir hurðunum,
og eingin er heimskur!
Allir eru jatnir f örmum þínum
r>g þú himpar þeim jatn hægt
hyort sem þeir liggja á heyi eða dýnu!
Svala, svefnbh'ða, svarteyga nótt!
Legg hendi þína á mitt heita enní —
og stöðvaðu hinn ólgandi straum míns únga blóðs!
Lát það renna hægt! — nei, lát það fossa!
því hið eilífa logn og hin straumlausa stilla
er ekki best. —
En vefðu þinni dúnmjúku, dökku blæu
utan um mig,
svo heimurinn heyri ei til bjarta míns,
sem brýst um og lemst eins og villidýr í búri,
en hjúfrar sig svo eins og hræddur fugl
Og titrar t' Orðlausum ótta. —
Er það ekki skrítið þetta endalausa stríð, —
þessi lífsins sjónleikut á leiksviði heimsins!
— hlátur á vörum, helstuna í brjósti, —
og höfuðið veikt af hugsárum kvölum, —
en einginn veit það, — og einginn skilurþað!
Þökk, nótt, — hönd þfn er köld. —
Nú rennur blóð mitt rólegt — I^artað hvílir. —
Þrýst mjcr f faðm þjer — fast — last! — Svona!
og seig mjer vakandi dt'sfagra drauma!
— Huss! Farið hægt! — Þið sjáið hún sefur. —
Hún bvt'lir svo barnsleg með hönd undir kinn
rnín hvíta biúður svo úng og fín,
og hljóðlaust um barminn bylgjar lín. —
Næturdimm háraldan fellur nú frjáls
ur fjötrunum ntður um drifhvítan háls —
— sem töfráafl hrífur það huga minn.
Hún ástin mín únga, mitt allt, mitt líl!
Hún sefur I
Jeg öfunda svefninn sem örmunum vefur
um hana — því það er rjettur minn!
Nú verð jeg að læðast sem þjófur hjer inn
og hugstolinn horfa og fá ekki ao snerta
| hinn hálfopna, blóðheita, skjálfandi munn!
-------—- Ö, feingi eg að hneigja höfuð þreytt.
og hvfla við þinn barm,
þá hnýttir þú um hálsinn minn þinn hvíta,
mjúka arm
og hvíslaðir þau ástarorð svo æskahrein Og þýð,
sem aðcins þú í öllum heimi átt svo töfrablíð. —
— Hljótt beygi jeg hnje, og hugur minn hvílir
við njartað þitt
— hjartað þitt unga, sem einnig er mitt!
Blóðaldan brennir f barmi, er stígur
sem bylgjur hægt og rólega sígur. —
Andi þinn svííur um andlit mjer dragandi
sál mína í fjötrum fast inn að brjósti þjer, —
í augnabliks algleymis gleði jeg gieymi mjer; —
jeg finn hve þú skelfur f faðmi mt'num,
jeg finn, — nei, jeg heyri hve hjartað þitt slær,
og munnur minn dregst að mu.jni þínum
— — — en hvað! — — —
O, — það var bara vakandi draumur!
— Jeg vissi ekki af mjer, — allt var svo hljótt,
því heimurinn svaf um miðsvetrarnótt.
w.
Hannes Árnason docent.
Mörgum Íslendíng hefur sjálfsagt íyrir 30
árum síðan þótt Hannes Arnason verja eigum
sínum undarlega. Hann kvað hafa þótt sjer-
vitur, karlinn. En efamál er samt, hvort þeim
hefði verið betur varið á annan hátt. Það er
auðskilið, hvað fyrir honum hefur vakað, hvað
honum hefur fundist einna átakanlegasta mein
Íslendínga, en það er fjarstaðan við menníng-
arlíf umheimsins, einángrunin, vöntun á inn-
strau.ni nýrra, fersxra hugmynda. Þann straum
vill hann skapa. Og hann vill leiða hann
híngað beint frá höfuðuppsprettunni, frá heim-
spekinni sjáifri. Hann hugsar sjer að senda
; úngan rruna t.jöiía hvert ár suður í heim
» ettir nýum hugsji.i.um, .-uir ferskum hugnynd-
I tus u.ii licimrnn og iífið. A þennau hátt áleit
hann eigum sínum best varið.
Hannes Árnason dó 1. des. 1879. Árið
áður stofnaði hann með erfðaskrá sinni sjóð
sem heitir »Styrktarsjóður Hannesar Árnason-
ar til eflíngar heimspekilegum vísindum á Is-
Iandi.< Gjöf H. Á. var upphaflega 30,315 kr.
43 au. og skyldi sú upphæð sett á vöxtu
þángað til rentan væri orðin 2000 kr.; þá skyldi
henni varið til styrks handa manni, sem tekið
hefði heimspekispróf við háskólann Khötn eða
prestaskólann í Rvik með 1. eink., til þess að
halda áfram heimspekisnámi, fyist eitt ár í
Khöfn og síðan tvö ár við einhvern háskóla á
Þýskalandi. ,En styrkurinn veitist til fjögra
ára. Og fjórða árið á styrkþyggjandi að dvelja
í Rvfk og halda opinbera fyrirlestra um heim-
spekileg efrtl. Styrkurinrt veitist síðaft nýum
manni sjötta hvert ár.
Nú í ar á hann að veitast í fyrsta sinn.