Bjarki - 08.11.1901, Síða 1

Eitt blað á viku. Verð árg. 3 kr.
borgist fyrir 1. júlí, (erlendis 4 kr.
borgist fyrírfram).
Uppsögn skrifleg, ógild nema komin
sje til útg. fyrir 1. okt. og kaupandi
sje þá skuldlaus við blaðið.
BJARKI
Seyðisfirði, föstudaginn 8. nóvember. 1901
VI. ár, 42
Fyrirl estur i Bindindishúsinu á. sunnudagr-
inn kl.6i/g8iðd. Ggmiðvikudagskvöld kl. 8.
D. 0stlund
.p e> o o o "o" poppoooooc’PPoéo'p o" o'
Alþýðumentuni n.
í>að er farið að ræða um þetta mál af tölu-
verðri alvöru nú á síðustu tímum. Og marg-
ir virðast hafa tapað hinni gömlu tröliatrú á
það, að íslensk alþýða sje almennt betur mennt-
uð en alþýða manna alstaðar annarstaðar á
hnettinum. Einna ýtarlegast er talað um mál-
ið í ritgerð eftir Einar Hjörleifsson, sem prent-
uð er í Tímariti Bókmenntafjelagsins í ár.
En hvort sem mönnum kann að finnast
höf. þeirrar greinar gera of lítið úr alþýðu-
menntuninni hjer á landi, eða ekki, þá má ætla,
að flestir sjeu samdóma um það, að mennt-
unarástandinu sje ábótavant og það þurfi um-
bóta. Og umræðuefnið er þá, hverjar umbæt-
urnar eigi að vera og hvernig þeim verði kom-
ið á.
I ritgerð Einars Hjörleifssonar er því haldið
fram, að fyrst sje að koma lagi á barnakennsl-
una. Og látum svo vera, að þetta sje rjett.
Sumir seigja, að fyrsta stigið til þessa eigi að
vera það, að fá góða kennara, menn, sem sjer-
staklega hafi lært að seigja til börnum. Aðr-
ir seigja, að fyrsta sporið ætti að vera, að fá
góðar og hentugar kennslubækur.
En þó við hcfðum sjermenntaða barnakenn-
ara svo hundruðum skiftir, þá hefði það eing-
in áhrif á barnkennsluna, ef eingin keyfti kennslu
af þessum mönnum. Og þó allar bókasölu-
"búðir væru fullar af góðum kennslubókum, þá
væru þær ónýtar, ef einginn keyfti þær.
Fyrsta sporið ætti að vera það, að löggjöf-
in tæki í taumana og kæmi barnakennslunni í
nýtt horf, byggi til verksvið fyrir »góða kenn-
ara« og skapaði markað fyrir góðar kennslu-
bækur.
Fyrst er að smíða skipið sjálft. Þegar það er
búið, fást ætíð árarnar eða seglin.
Mjer virðist leiðin vera þessi:
1. Að koma upp barnaskólum víðsvegar um
landið en nota í byrjuninni þá kennslukrafta,sem
til eru, bæði kennara og bækur. Í’etta breytist
og batnar smátt og smátt.
2. Að lógleiða skólaskyldu. Öll börn á
vissu aldurskeyði yrðu að sækja barnaskólana.
3. Dvöl barnanna á skólunum yrði að
öllu leyti kostuð af almannafje.
Jeg skal svo tara nokkrum orðum um þessi
atriði, hvert fyrir sig.
Það er þá fyrst álitamál, hve margir skólarnir
ættu að vera, eða hve stórt svæði ætti að ætla
hverjum skóla fyrir sig. Sumir mundu vilja hafa
einn skóla í hverjum hreppi, aðrir láta tvo eða
fleiri hreppa sækja tii sama skólans.
fað mun vera að flestu leyti heppilegra að
skólarnir sjeu færri og stærri. Á þann hátt
verður kostnaðurinn minni og kennslan einnig
vafalaust betri. Einn skóli, sem ætlaður væri
t. d. 200 börnum, yrði vafalaust tiltölulega
kostnaðarminni en fjórir skólar, sem hver um
sig væri ætiaður 50 börnum. Og að þvf er
kennslukraftana snertir þá ætti skóli með 200
börnum og fjórum kennurum að standa miklu
betur að vígi en skóli með 50 börnum og
einum kennara. því einginn kennari er svo
gerður, að hann sje jafnlaginn á að kenna
allar námsgreinir.
En skólarnir mættu samt ekki vera mjög
strjálir. Það mætti ekki gera einstökum sveit-
um eða bygðarlögum um of erfitt að koma
börnum á skólana. Óþarfi væri að ætla
hverjum hreppi sjerstakan skóla. Of fáir aftur
á móti væru skólarnir, ef hver sýsla fyrir sig
ætti að sækja. til eins skóla. I þessu efni
yrði að taka mikið tillit til staðhátta f hverj-
um landshluta fyrir sig.
Tökum t. d. Norður-Múlasýslu. Vopna-
fjarðarhreppur og Strandahreppur gætu vel
sótt til eins skóla, sem þá væri heppilegast
settur á Vopnafirði. Hjeraðið allt, sem til
Morður-Múlasýslu heyrir, gæti vel komist af
með einn skóla, en það eru sex hreppar:
Hjaltastaðaþínghá, Túnga, Hlíð, Jökuldalur,
Fljótsdalur og Fell. Sá skóli væri vel settur
utantil í Fellum, t. d. í Asi. Ur eingum af
þessum hreppum gæti heitið lángt eða erfitt
að koma börnum þángað til skólans. Firðirnir,
Borgarfjörður, Loðmundarfjörður og Seyðis-
fjörður hefðu svo þriðja skólann í sameiníngu
við Seyðisfjarðarkaupstað.
Hjer er auðvitað til þess ætlast að börnin
hefðu beimili í skólunum allan skólatímann.
Skólaskyldan er sjálfsögð undir eins og
skólar væru til, sem gætu tekið á móti öllum
börnum. Og ef skólarnir væru að öllu leyti
frískólar, þá virðist sú skylda ekki þúng.
En jeg álít nauðsynlegt og líka rjettast, að
skólarnir væru að öllu leyti frískólar. Einar
Hjörleifsson ætlast til, að skólahúsin yrðu
reist fyrir almenníngs fje og kennslan veitt
ókeypis. Svo ætlar hann foreldrrm eða að-
standendum barnanna að kosta veru þeirra á
skólunum að öðru leyti. En því þá ekki að
stíga sporið út, úr því það er stígið til hálfs ?
—: hið opinbera kostar skólana að öllu leyti,
allir hafa ekki einasta rjett, heldur skyldu til
að koma börnum sínum þángað á vissum aldri,
meðan þau eru að nema undirstöðuatriðin að
þeirri menntun, sero hverjum manni er talin
nauðsynleg, og þessi skólavera er veitt ókeyp-
is. Hafi löggjafaravaldið rjett til að reisa
skólana og kosta barnakennsluna af sameigin-
legu fje þjóðfjelagsins, þá hefur það líka rjett
til að kosta skólaveru barnanna þaðan að öllu
leyti. Þetta fyrirkomulag væri hentugast og
rjettast.
Jeg hef stuttlega sett fram, hvernig jeg
hugsa mjer að þessu máli yrði haganlegast
ráðið til lykta í aðalatriðunum. Jeg býst við,
að áður lángt um líður taki þíngið það fyrir.
Að minsta kosti ætti svo að vera. Og ef
hugsað er til stórvægilegra breytínga, þá cr
nauðsynlegt, að um þær sje rætt frá sem
flestum hliðuro.
Um þörfinu á barnaskólum handa öllu land-
inu hef jeg ekki talað. Þar má vísa til rit-
gerðarinnar, sem áður er á minnst, í Tímariti
Bókmenntafjelagsins. í flestum þeim atriðum,
sem þar eru fram tekin, er jeg höfundinum
að mestu leyti samdóma.
Hve mikill kostnaðurinn yrði við að reisa
barnaskólahús handa öllu landinu, get jeg ekki
nákvæmlega áætlað. En vfst er það, að ókleyfur
er kostnaðurinn ekki. Til samanburðar má
benda á önnur hús, sem þjóðin kostar í hverri
sveit. Það eru kirkjurnar. Þær eru margar
hverjar ekki brúkaóar oftar en 5 —10 sinnum
á ári og þá 3—4 tíma í senn. En byggfng
og viðhald þessara ímynduðu barnaskólahúsa
mundu ekki kosta þjóðina nærri eins mikið
og byggíngar og viðhald allra kirkna Iandsins
nú kostar. Jeg tek þetta sem dæmi. Vaninn
hefur gert það að verkum, að menn finna ekki
svo mikið til kostnaðarins. En frá mínu sjónar-
miði skoðað væru skólahúsin þarfari byggíng-
ar. Og eitt má benda á í sambandi við þetta,
þótt jeg búist reyndar ekki við, að sú upp-
ástúnga fái mikið fylgi: mætti ekki nota skóla-
húsin, þar sem því yrði við komið, til guðs-
þjónustugjörða og spara sjer á þann hátt eitt-
hvað af kirkjunum? í því get jeg ekki sjeð
neitt hneixlanlegt.
Jeg ímynda mjer, að ef þessir barnaskólar
kæmu upp víðsvegar um landið, þá mundu
síðarmeir geta komið upp í sambandi við hina
stærri þeirra alþýðuskólar í líkíngu við lýð-
háskólana dönsku. Þeim skólum gætu prest-
arnir stjórnað og verið þar kennarar.
Þegar svo væri komið gæti kennsluaðferðin,
scm Agúst Bjarnason ritar um í »Árný«, kom-
ið að góðum notum hjer á landi. Þá væri
auðvelt að koma á sambandi milll alþýðuskól-
anna og hina hærri skóia. Því á lýðháskól-
unum dönsku er mest kennt með fyrirlestrum
og fyrirkomulagið á þeim skólum þykir fyrir-
mynd. En eins og nú stendur á 4nundi það
hafa smá áhrif, þótt einn og einn stúdent frá
Khöfu cða Rvík færi að flakka um landið og
halda fyrirlestra, einn eða tvo á hverjum stað
á ári. Annað mál væri það undir eins og
skólarnir væru til fyrir, þar sem iðulega væru
haldnir fyrirlestrar og samkomur, líkt og á
lýðháskólunum dönsku.