Bjarki - 06.02.1902, Blaðsíða 2

2
í landinu sjálfu, og í líka átt hafa raddir heyrst
frá öðrum Islendíngum
Sumir vilja ráða milinu til lykta með því
að fá tvo sjerstaka íslenska ráðgjafa, annan
búsettann í Reykjavík, en hinn í Khöfn, þann-
ig að Reykjavíkurráðgjafinn hafi aðallega á hendi
heimamálin (den lokale administration.) og
standi t' sambandivið þíngið, en komist aðeins
í samband við hans hátign konúnginn fyrir
milligaungu Kaupmannahafnarráðgjafans. Slík
tvöfeldni yrði svo greinilegur ogsvo mikillgalla-
gripur, einkum ef ráðgjöfunum baeri eitthvað
á milli, og jafnvel þ6 samvianan væri góð, að
hún hlýtur að álftast með öllu óhafandi.
Hjer verður að velja um eitt af tvennu.
Annaðhvort verður Islandsráðgjafinn með
stjórnardeild sinni að vera búsettur t' Kaup-
mannahöfn, eða hann verður að vera búsettur
með stjórnardeildinni í Reykjavík. Sitji ráð-
gjafinn í Kaupmannahöfn, verður hann að fara
til Reykjavíkur þegar þíng eru, eða nauðsyn-
iegt þætti af öðrum ástæðum að hann væri
staddur á Islandi. Sitji hann í Reykjavík, verð-
ur hann þá er nauðsyn krefur að fara til
Khafnar.
Hinn fyrri kostur er í samræmi við frumvarp
Dr, Valtýs. Hinn stðari kosturinn liggur enn
ekki fyrir í frutrvarpsformi.
En eins og konúngsboðskapurinn ber með
sjer er það fyrirætlun stjórnarinnar, aðleggja
fyrir alþingi frumvarp, er fari fram á, að ráð-
gjafi Islands sitji með stjórnardeild sinni í
Reykjavík Annars eiga að vera í þessu frum-
varpi aliar sörnu breytingar á stjórnarskránni
og stóðu í frv. Dr. Valtýs.
í’að er þvt nú íslendfngum t sjálfs vald
lagt að láta alþíng skcra úr, hvor kosturinn,
sjeð með íslenskum augum, er meita fullnægj-
andi og bctur fallinn til þcss að fá enda á
stjórnarskrárbaráttuna.
Hvorutveggju úrslitin hafa t sjer fólgnar
miklar framfarir fyrir Islendt'nga. Því eftir
báðum ná þeir því lángþráða takmarki, að
æðsta stjórn (óvcrste aðministration) landsins
verði íslensk < raun og veru.
Á móti frumvarpi Dr. Valtýs Guðmunds-
sonar hefur vcrið og mun verða haft það, að
fslandsráðgjatinn dvelji bæðt sjaldan og stutt
í einu á Islandi.
Á móti frumvarpi stjórnarinnar verður haft
það, að íslandsráðgjafinn yrði* bæði s|aldan og
stutt í einu I aðseturstað stjórnarinnar til að
gæta þar hagsmuna íslands.
En hvorutveggju mótbárurnar eru 'sprottnar
af því sem eingin lög geta lagfært: hvað fs-
land er lángt frá Kaupmannnahöfn.
Þar se.n frumvarp dr. Valtýs breytir eingu
tit um stjórnarháttu íslands frá því sem nú er,
nema þvt', að það verður ráðgjafinn í stað
landshöfðingja sem mæíir á alþingi, þá yrði
það aftur á mótt sjátfsögð afleiðíng stjórnar-
frumvarpsins að vt'ðtækar breytíngar yrðu að
koma á stjórnarformið innanlands.
Fyrst ráðgjafi íslands cr búsettur á íslandi
<»g hefur stjórnardeild sfna þar, þá verður ís-
3and að sjálfsögðu að standast sjálft kostnað-
inn af þessu fyrirkomulagi. Þó mundi varla
ueitt verða j«vf til fyrirstöðu að hinn danskt
ríkissjéður kostaði undirskrifstofu Islandsráð-
gjafa í Kaupm.höfn, ef Islendíngura þætti þörf
á að ráðgjafinn befði undirskrifstofu þar.
Island feingt að vfsu með þessu fyrirkomu-
lagi talsverð útgjöld sem ekki hafa áður hvílt
á landinu. Ea á hinn bóginn hefur aftur bú-
seta ráðgjafans og stjórnardeiJdar hans á ís-
landi það í för með sjer, að ýms núverandi
útgjöld fyrir Island gætu fallið burtu.
’egar ráðgjafinn er búsettur á Islandt og
getur sjálfur haft á hendi hina æðstu stjórn,
hlýturað mega leggjabæði landshöfðíngjaembætt-
ið og amtmannaembættin niður, og leggja starfa
þeirra til stjórnardeildar ráðgjafans. Ennfrcm-
ur mætti gera aðalstjórn landsins óbrotnari t'
ýmsum atriðum. Ef ráðgjafinn hefði einn
deildarstjóra (landritara), 2 skrifstofustjóra, 2
aðstoðarmenn, 2 skrifara og einn boðbera, ætti
stjórnardeildin auðveldlega að geta komist yfir
starfa sinn. Kostnaðurinn við þetta fyrirkomu-
lag yrði því í ein.ju meiri en nú er við hið
innlenda stjórnarform, — að undanskiidum þeim
ráðgjafaeftirlaunum sem kynnu að falla á, ef
ráðgjafaskipti yrðu tíð.
Dálítil aukaútgjöld kynuu að stafa af ut-
anferðum ráðgjafans, sem auðvitað færu eftir
því, hve oft honum þætti Hafnarferðir nauðsyn-
jegar. Því með aðgætni og skynsamlegri for«
sjá ráðgjafans yrðu margar slíkar ferðir varla
nauðsyulegar. Þau árin sem alþing er yrð*
hann auðvitað að ferðast tvisvar hingað til
Khafnar, í fyrra skiftið fyrir þitlg, til þess að
leggja lagafrumvötp sín fram t' ríkisráðinu, og
í hitt skiftið eftir þing, til þess að leggja
fram í ríkisráðinu þau lög er alþingi hefar
samþykkt. Auðvitað væri líka það fyrirkomu-
lag hugsanlegt að hann sendi þeim af dönsku
ráðgjötunum frumvörpin, er hann væri mest
samrýndur, og Ijeti hann bera þau fram fyrir
ríkisráðið. Eu sem regla væri þetta ekki
heppilegt fyrirkomulag. Því bæði er það, að
Isiendingar færu þá varhluta af því er einmitt
ætti að vera eitt af aðalkostum hins nýja
fyrirkomulags, bæði eftir frv. dr. Valtýs og
eftir hinu vœutanlega frumv. stjórnarinnar,
ncfnilega [tví, að sá ráðgjafi framberi málin í
ríkisráðinu, sem steniur í beinu sambandi við
alþingi, og er sjálfur vel heimi í óllu sem Is-
land snertir; og eins er hitt, aðjþað gæt’ orðið
bráðnauðsynlegt að Islandsráðgjafinn væri sjálf-
ur viðstaddtir, ef ág«-einingur yrði t. d. um það,
hvort eitthvert af þeim mílum c hann óskaði
afgreidd f ríkisráðinu, stöfnaði ekki ríkisheild-
inní í voða, eða mundi skerða jafnrjetti allra
danskraþegna. Þvíeinsog það ersjálísagt, aðeing-
um hinna ráðgjafanna mnndi láta sjer detta í
hug að fást um þau mál er heyra undir sjer-
mál íslands, eins er hitt sjáifsagt, að það væri
skylda þeirra að mótmæla, ef Islandsráðgjafi yrði
of nærgöngull ríkishcildinuieða jafnrjetti þegn-
anna. Á sama hátt væri það rjett og skyit
fyrir ráðgjafa lslands að andmæla því, ef frá
Dönum kæmi fram viðleytni til að losa um
sambandið við Island, eða af Dana hálfu væru
gerðar tilraunir til að skerða jafnrjetti Islend-
inga gagnvart Dönum t' konuugsríkinu.
Fyrir utan þessar ferðir aiþingisárin yrði það
komið undir ráðgjafanum sjálfum, »hvc honum<
þættt tíðar Hafnarferðir nauðsynlegar. Ferða-
kostnaðurinn hlyti því að standa t' nokkurn-
veginn hlutfalli við þann hag fyrir Island, er
ferðirnar ættu að hafa í fór með sjer.
Neinn kostnaður fyrir landið t' fjarveru ráð-
gjafans, handa staðgöngumanni hans, kæmi
varla til tals. Pví það væri eðlilegt að land-
ritari gegndi til bráðabyrgða ráðgjafaembættinu
t' fjarveru ráðgjafans, eða ef hann dæi.
Þareð Islendíngum verður nú gefinn kostur
á að fá ráðgjafa, sem er fœr t' tslensku og
þar að auki að velja um það, hvort þeir vilji
heldur að ráðgjafinn sitji með stjórnardeild
sína í ICaupmannahöfn eða í Reykjavík, þá má
toija vi'st að hinni lángvinnu stjórnarskrárbar-
áttu verði nú lokið.
Það er nú eingaungu komið undir íslend-
íngurn sjálfum, hvort þeim stefnuskiftum á
stjórnarfarinu, sem komin eru á hjer í Dan-
mörku, eigi líka að auðnast að hafa samskon-
ar breytt'ngu fyrir Isiand f för með sjer.
(Dannebrog 12. jan. 1902)
TILLÖQUR STJÓRNARINNAR.
—o —
Hinn lángþráði konúngsboðskapur, sem prent-
aður er hjer fremst t' blaðinu, er út af fyrir
sig að mestu leyti eins og fiestir Íslendíngar
munu hafa gert sjerí hugarlund. Frumvarpi meiri-
hlutans frá í sumar er heitið staðfestíngu, en
jafnframt tjáir stjórnin sig fúsa á, að flytja bú-
setu ráðgjafans til Reykjavt'kur, ef það sje
fremur að óskum Islendínga. Pó er svar stjórn-
arinnar fuilkomnara og ákveðnara en margir
gerðu sjcr vonir um, því hún kveðst leggja
fyrir næsta þíng ákveðið frumvarp um fyrir-
komulag það sem samfara verði búsetu ráð-
gjafans t' Reykjavík.
Á konúngsboðskapnum út af fyrir sig er því
ekki mikið að græða, fyr en stjórnarfrumvarp
það sem heitið er kemur fram. En þar bæt-
ir mikið úr skák grein sú sem boðskapnum
fylgir í rnilgagni lslandsráðgjafans, Dannebrog,
sem án efa er skrifuð af ráðgjafanum sjálfum,
Alberti. Þessi grein er orðrjett þýdd á öðr-
um stað hjer t' blaðinu. Hún gefur nokkurn
vcginn ljósa hugtnynd um, hvernig hann hugs-
ar sjer fyrirkomulagið.
Það sem við höfum haft sterka ástæðu til
að óttast, er eftirlitið með ráðgjafa okkar frá
hálfu dönsku stjórnarinnar, cf búsetan yrði færð
til Reykjavíkur, (sbr, tíumannafrv. og fleira í
lfka átt.) Og blöð minnihlutaflokksins hafa
gefið í skyn, að þau vildu fá búsetuna t' land-
inu, þótt henni ætti að fylgja það, að íslensku
málin yrðu borin upp tii staðfestíngar af ein-
hverjum af dönsku ráðgjöfunum, eða síðustu
úrslit þeirra lögð í hendur danska ráðaneytis-
forsetanum. Ráðgjafinn hallast ekkt að þessu
fyrirkomulagi sem betur fer. Hann virðist
ætlast til, að ráðgjafi okkar sje jafnhátt sett-
ur ftinum ráðgjöfunum t' ríkisráði konúngs, að
eingir milliliðir sjeu milli hans og konúngsins.
Þetta er mikilsvert atriði. Agnúinn á þessu
frumvarpi t' samanburði við Irumvarpið, sem
samþykkt var t’ sumar, er þá sá, að eftir því
höfum við clcki að staðaldri ráðgjafa okkar í
ríkisráðinu til þess að gæta hagsmuna okkar
gagnvart þeim löggjafarstaðfestingum, sem þar
fara fram. .
Annað atriði, sem athugavert er, er kostn-
aðurinn. Hann hiýtur að verða nokkru meiri
á okkur eftir frumvarpi stjórnarinnar. Sum-
ir Islendíngar virðast ætla það út af fyrir sig
kost, að við fáum að launa ráðgjafanum sjálf-
ir. Danir munu aftur á móti gjarnan vilja
iosna við allan kostnað af íslenska ráðaneyt-
inu. En með breytíngu þeirri sem ráðgjafinn
ætlast tii að verði á æðstu embættaskipun
landsins fæst, eins og hann teltur fram, tölu-
vert upp í þann kostnað, svo að kostnaðar-
aukinn þyrfti ekki að verða ýkjamikill að und-
anteknu því, ef gera þyrfti ráð fyrir mörgum
ráðgjafaeftirlaunum. En gaetum við ekki farið