Ísland - 03.04.1897, Blaðsíða 1

ISLAND.
I. ár, 2. ársfj.
Reykjavík, 3. april 1897.
14. tölublað.
Annar ársfjórðungur
„ÍSLANDS"
byrjar nú með þessu blaði.
Ekki verður annað sagt en að útbreiðsla
blaðsins hafi geingið mæta vel, og kann-
ast nú allir við, að aðferð sú, sem höfð
hefur verið á útsending þess og innheimtu
sje stórum mun haganlegri en hin eldri
viðskiftaaðferð blaðamannanna hjer á landi.
Þennan ársfjórðung,sem liðinn er, hefur
blaðið verið sent beint frá Reykjavík til
allra brjefhirðinga á landinu, án þess að
pantanir lægju hjer fyrir. En nú verð-
ur sú
breytiug á útsendinguimi
að blaðið verður framvegis sent frá Reykja-
vík að eins á póstafgreiðslustððvarnar,
en póstafgreiðslumenn senda það siðan,
hver um sig, áleiðis til allra brjefhirðinga,
sem liggja undir afgreiðslu þeirra.
Til brjefhirðingamanna verður því ekki
annað sent framvegis en það sem pantað
er. En útgefandi mun sjá um að nóg
verði til af blaðinuá öllum póstafgreiðslu-
stöðvum, svo að kaupendur, þeir sem orðið
hafa of seinir með pantanir sínar, þurfi
ekki að bíða eftir blaðinu frá póststofunni
í Reykjavík, en geti feingið það frá næstu
póstafgreiðslu svo fljótt sem kostur er á.
Annars eru áskrifendur framvegis beðn-
ir að senda pantanir sínar svo snemma,
að þær sjeu komnar á póststofuna í Reykja
vík fyrir hver ársfjórðungamót, eða áður
póstur fer hjeðan fyrsta sinn á hverjum árs-
fjórðungi, svo að t. d. pöntun þeirra, sem
kaupa viija ársfjórðunginn júlí—september,
sje komin hingað áður póstar fara hjeðan
fyrsta sinn eftir 1. júlí. Má áskrifendum
þetta á sama standa, en fyrir útgefanda
er það mikilsvert. Því póststjórnin tekur
að eins þau blöð til flutnings, sem pöntuð
eru. En nú má ætla, að margir, sem
keyft hafa blaðið, vilji halda því fram-
vegis, þótt þeir hafi orðið of seinir að
panta það. Til þess að þeir menn eigi
þurfi að bíða eftir blaðinu frá Reykjavík-
ur póststofunni, sendir nú útgefandi það
á póstafgreiðslustöðvarnar. En þetta er
honum bæði ómak og aukakostnaður. Aft-
ur á móti er fyrirhöfnin söm hjá póst-
mönnum, hvort þeir senda fleiri blöð eða
færri á sama staðinn.
Það er nú ekki nema eðlilegt, þóttekki
gangi þetta sem allra best í fyrstu, meðan
menn eru aðferðinni óvanir, en með tím-
anum ætti það að lagast.
Töluvert liggur óselt aí blaðinu hjá
póstmönnum til og frá um landið, og meiga
nú nýir kaupendur fá
Fyrsta ársfjórðung
ókeypis
svo leingí sem hann hrekkur á hverjum
stað fyrir sig. Á öllum póstafgreiðslustöðv-
um liggur meira eða minna óselt og geta
brjefhirðíngamenn, sem selt hafa allt sem
þeim hefur verið sent, feingið þar 1. árs-
fjórðung ókeypis handa nýjum kaupend-
um, meðan hann endist. En þó með því
skilyrði, að þeir skrifi sig fyrir bæði 2.
og 3. ársfj., og er það skilyrði sett að
eins til þess að fá pantanir nógu snemma
á póststofuna.
Þeir sem vilja ná þessu kostaboði verða
þá að
gerast áskrifendur að „ÍSLAN1)I“ sem
allra fyrst, áður en aðrir ná 1. ársfjórð.
frá þeim.
2. I 4. — ’97.
Þ. G.
Verslunarmálið.
i.
Hið þarfasta verk, sem blöðin geta unn-
ið, er vafalaust það, að flytja leiðbeinandi
og skýrandi ritgerðir, um nauðsynjamál
þjóðarinnar — hina svo kölluðu „leiðara".
Sjeu þeir ritaðir hlutdrægnisiaust, og af
þekkingu, þá geta blöðin með þeim unnið
málefnunum mjög mikið gagn, og beint
málunum í heppilega stefnu.
En sjeu þessir „leiðarar“ ritaðir frá ein-
streingingslegu sjónarmiði, og ekki með
þeim ásetningi, að leita hins sannasta og
og leiða það i ljós, eða af þeim mönnum,
sem ekki eru málefnunum vaxnir, þá verða
slíkar ritgerðir hinar óþörfustu sem blöðin
flytja. Þó kastar tólfunum, ef „leiðararn-
ir“ eru ritaðir í þeim tilgangi að dylja
sannleikann, móti betri vitund. Þá verða
„leiðararuir“ að „villu-leiðurum“.
„Dagskrá" hefur nú færst í fang að
fiytja einn þennan „leiðara" um verslunar-
mál, en því miður má um hann segja, að
hann sje einmitt einn af þessum villuleið-
urum, sem vafasamar hvatir eða óþrosk-
aðar skoðanir geta af sjer, málefnunum til
spillingar.
Eius og svo mörg önnur málefni vor,
er verslunarmálið mjög á reyki; hugir
manna og skoðanir um það eru hvarflandi.
Flestir finna og sjá, að verslunarástandið
þarf breytinga og umbóta. Eu á hvern
hátt? Um þaðeru mjög skiftar skoðanir.
Hið sama vakir og fyrir öðrum þjóðum.
Einnig meðal þeirra eru skoðanirnar mjög
skiftar um það, hvernig verslunarmálun-
um verði best skipað, og margskonar til-
raunir hafa verið gerðar til þess, að beina
verslun og viðskiftum inn á nýjar brautir.
í þessum málum var því sjerstök þörf
fyrir góða „leiðara", sem hlutdrægnis og
hleypidómalaust skýrðu frá hinum ýmsu
stefnum, sem uppi eru meðal menningar-
þjóðanna, og heimfærðu þær til ástandsins
hjer á landi, og þeirra skoðana, sem hjer
eru ríkjandi. Þetta hefur vakað fyrir
„Dagskrá“. En — hún býður lesendum
sínum steina fyrir brauð.
Með kaupfjelagsskapnum hafa verið
gerðar tilraunir til þess, að koma hreyf-
ingu á verslunarástandið og beina því í
nýtt horf, á áður óþekktar brautir. Mjög
fáir munu enn sem komið er, gera sjer
ljósa grein fyrir hvert þessar tilraunir
stefna, enda eru þær enn mjög ófullkomn-
ar og á tvístringi. Og enn færri eru þeir,
sem setja þessar tilraunir í samband við
sams konar hreyfingar, sem á seinni ár-
um hafa geingið yfir allan hinn menntaða
heim, og sem standa í nánu sambandi við
nýjar skipulagshugmyndir, einkum að þvi
leyti, er atvinnumálin snertir: framieiðsl-
una, vinnuskiftinguna og úthlutun hins
framleidda. Það er líklega tiltölulega Iít-
ill hluti þjóðarinnar, sem rennir grun í
það, að í kaupfjelagsskapnum—þótt ófull-
kominn sje — sje fólgin framtíðarfrækorn
til nýs verslunarfyrirkomulags, sem byggj-
ast verður á nýjum grundvelli, allt öðr-
um en þeim, sem hingað til hefur verið
byggt á, nefnilega á samvinnu og sjálfs-
ábyrgð almennings, en ekki á samkeppni
og stjettaskiftingu. Allir menntaðir og
hugsandi menn, sem leitast við að kynna
sjer og skilja stefnnr og hreyfingar nútím-
ans, hljóta að sjá og finna skyldleikann
millum íslensku kaupfjelaganna og hinna
erlendu samvinnu- (co-operativu) fjelaga.
Að ganga fram hjá þessu, og látast fyrir-
líta það, lýsir alls ekki menntun eða þroska,
það lýsir heimskulegu drambi eða öðru
enn verra. Og þetta hefur þó ritstjóri
„Dagskrár“ gert í leiðara sínum. — í stað
þess að skýra hlutlaust frá hinum ýmsu
stefnum, sem hjer er bent á, rekja rætut
þeirra og sýna til hvers þær miða sam-
kvæmt eðlilegu lögmáli orsaka og afleið-
inga, með heimfærslum til ástandsins hjer
á landi, snýst „Dagskrár“-leiðariun upp í
eins konar deiluritgerð frá sjónarmiði kaup-
manna, sem rangsnýr starfsemi kaupfje-
laganna, og ræðst á þau — ekki beinlín-
is og beint framan að þeim, heldur með
því, að gera umboðsmann kaupfjelaganna
tortryggilegan í augum alþýðu, og telja
henni trú nm, að kaupfjelagsskapurinn sje
hættulegt spil, sem leikið sje með framtíð
þjóðarinnar, að hann sje herfileg skrípa-
mynd og skaðvænlegt athæfi; að kaupfje-
lögin sjeu í raun rjettri einokunarfjelög,
eða samtök til að tryggja umboðsmanni
einokunar hagnað; að kaupfjelögin sje
bundin á skuldaklafa við umboðsmann sinn,
að hann einoki þau „án ábyrgðar fyrir
sig upp á áhættu þeirra“, og margt fleira
þessu líkt.
Það er nú tæplega hægt að flytja þá
kenninga, er fremur en þessi kitlar og æs-
ir hinar lægstu hvatir og ástríður þraung-
sýnna og þekkingarlítilla manna: tor-
tryggnina gegn nýbreytingum, og þeim
mönnum, sem einhverjar umbætur vilja
reyna, einræningsskap og ófjelagslyndi,
vantrú á eigiu þrótt, til umbóta og undir-
lægjuskap undir viðteknar gaœlar kredd-
ur; í stuttu máli, hinn gamla ómegðar og
ábyrgðarleysis-hugsunarhátt gagnvart auð-
ugri kaupmannastjett.
Það, sem gerir kenningar „Dagskrár“
viðsjálastar, er, að höfundurinu grautar
saman einokun og skipulagi. Hvorttveggja
leggur bönd á sjálfræði einstaklinganna.
Höfundurinn veit, að hugsunarlitlum og
þraungsýnum mönnum hættir einmitt sjer-
staklega til, að bianda þessu tvennu sam-
an; og það notar hann til þess, að telja
mönnum trú um, að umboðsmaður kaup-
fjelaganna einoki verslun landsmanna. Hóti
rjettara hefði verið að segja, að kaupfje-
lagsmenn einokuðu sjálfa sig, sem þó er
auðvitað vitleysa að öðru leyti en því, að
einginn maður getur tekið þátt í nokkurs
konar fjelagsskap, eða lifað skipulegu fje-
lagslífi, án þess að leggja einhver bönd á
sjálfræði sitt. En sje fjelagsskapurinn eðli-
legur, og skipulagið gott, þá miða slík
bönd eingaungu til þess, að tryggja ein-
staklingunum eðlilegt jafnrjetti gagnvart
öðrum einstaklingum. Einmitt þetta er
mörgum svo torvelt að skilja. og einmitt
þess vegna vinnur „Dagskrá“ tvöfallt tjón,
með þvi, að rugla enn meir hugmyndum
þeirra, sem lítið hugsa og skilja, um eðli-
legan fjelagsskap og þegnleg rjettindi og
skyldur. Óþarfara verk en þetta verður
ekki unnið nokkru þjóðfjelagi.
Að umboðsmaður kaupfjelaganna einoki
umbjóðendur sína er í sjálfu sjer, og út
af fyrir sig, rangt, þegar af þeirri einu á-
stæðu, að eingir þeir samningar eru til,
er skuldbindi fjelögin til að láta hann eiun
selja eða kaupa varning fyrir hönd fje-
laganna; þau geta þess vegna, á hverju
því augnabliki, sem þau vilja, sagt um-
boðinu upp, ef þeim þykir ekki vel með
það farið. í þessu tilliti eru kaupfjelögin
langt um óháðari sínum umboðsmanni en
kaupmenn sínum.
En „Dagskrá“ segir, að einokun sje
tvenns konar, eftir því hvort hún sje skip-
uð fyrir með lögum, eða ákvarðist af því
ástandi, sem verslunarþegninn (sic) lifir
undir; og ástand kaupfjelaganna sje það,
að þau sje bundin á skuldaklafa við um-
boðsmanninn; að hann hafi tryggingarrjett
fyrir borgun skuldanna í söluvarningi fje-
laganna; að verslun fjelaganna sje vöru-
skifta verslun við umboðsmann, sem einn-
ig hafi á hendi flutning vörunnar fyrir eig-
iu reikning. Þetta ástand segir hann að
valdi því, að fjelögin hafi „bundinn mark-
að“ og sjeu háð einokuu umboðsmannsins.—
Það er nú eingin smáræðis íþrótt sem til
þess þarf, að gera slíkar sjónhverfingar,
sem hjer eru gerðar, euda er ritstjóri „Dag-
skrár“ listamaður.
Að kaupfjelögin sje bundin á skulda-
klafa við umboðsmann, er blátt áfram ó-
sannindi. Það er einmitt meginregla kaup-
[ fjelaganna, sem umboðsmaðnr sjálfur legg-