Ísland - 15.05.1897, Blaðsíða 1

iSLAND.
I. ár, 2. ársfl.
Reykjavík, 18. maí 1897.
20. tölublað.
(slenskur þjóðminningardagur.
Það er harla eðlilegt, að þjóð finni hvöt
hjá sjor til að verja einum af ársins 365
dögum til að minnast tilveru sinnar, líta
yfir liðið skeið og fram á komandi tíð.
Öll trú og von á framtíðina á rætursínar
í minningu fortíðarinnar og sprettur npp
af henni. Og sú þjóð, sem eigi ber bjarg-
fasta trú og örugga von til framtíðar sinn-
ar, hún er „dauðans matur“; hún á eing-
an rjett á sjer leingur í þjóðanna tölu.
Hversu misjöfn sem fortíðin kann að hafa
verið, og hversu sárar sem minningar
hennar kunna að vera, þá hlýtur þjóðin
þó, úr því að hún hefur þrótt og táp til
borið að varðveita tilveru sína og ein-
kenni sem þjóð, að geta í jarðvegi fortíðar-
innar gróðursett sjer trú og von á auðnu-
ríka framtíð. Qeti hún það ekki, þá er
hún orðinn feyskinn stofn og rótlaus, dauð
úr öllum æðum og hlýtur að hverfa úr
heiminum sem sjálfstæð þjóð — æfi henn-
ar og saga er þá úti.
Eins og einsta'kiingurinn heldur árlega
afmælisdag sinn, eins halda nú flestar
menntaðar þjóðir sjer árlega minningardag.
Pað er ekki nema eðlilegt, að vjer ís-
lendingar gerum slikt hið sama. Því fá-
mennari og kraftminni sem þjóðflokkur
vor er, því síður er oss vanþörf á að glæða
sem best þjóðlega meðvitund vora.
Petta hefur án efa vakað fyrir þeim,
sem í seinni tíð hafa farið að hugsa um
að koma því á, að vjer íslendingar hjer
heima1 skyldum fara að haida oss árlegan
þjóðminningardag.
Formaður stúdentafjelagsins hjer, herra
kandídat Bjarni Jónsson (frá Vogi), sem
vakti máls á þessu málefni í fjelaginu og
bar fram tillögu um, að stúdentafjelagið
byndist fyrir að koma málinu í frarakvæmd,
á þakkir skildar fyrir það.
Eins og líklega mun getið um annars
staðar hjer í blaðinu fjekk sú tillaga ein-
dregið fylgi, að reynt væri að koma því
á, að árlega væri haldínn þjóðmiuningar-
dagur. Á móti því heyrðist eingin rödd,
og það mun meiga telja víst, að eingin
rödd heyrist móti því hjá þjóðinni.
Það virðist því meiga ganga að því
vísu, að allir íslendingar geti orðið sam-
dóma um það, að æskilegt sje að halda
einu sinni á ári íslenskan þjóðminningar-
dag. En þá liggur hitt fyrir, að hugleiða,
hvernig slíku hátíðahaldi yrði best og hag-
felldast fyrir komið.
Þeir sem kunuugir eru frændþjóðum
vorum, Norðmönnum og Dönum, þekkja
nú án efa til þess, hvernig þeir halda þjóð-
minningardaga sína (17. maí í Noregi og
5. júní í Danmörku), og þarf ekki því að
lýsa fyrir þeim. En „íslendingadagurinn",
sem landar vorir halda í Ameríku, er að
mörga leyti besta fyrirmyndin, eins og
hann er haldinn árlega í Winnipeg. Þar
hefur nefndin, sem fyrir hátíðahaldinu hefur.
*) Landar vorir fyrir vestan haf byrjuðu á þessu
1890 og hafa árlega gert það síðan.
staðið, leigt fyrir daginn einhvern lysti-
garð, annaðhvort í útjaðri bæjarins eða
rjett utan við bæinn, til hátíðahaldsins.
Þar hafa menn svo komið saman og þar
hafa skemmtanir farið fram samkvæmt til-
settri áætlun (Bprógrammiu); hafa þær
verið fólgnar í íþróttasýningum, ræðum,
saung, hljóðfæraslátti, stundum dansi að
kvöldinu um stutta stund. Ræður hafa
venjnlega verið þrjár til fimm fast ákveðn-
ar, og kvæði sungin við hverja, ýmist orkt
fyrir daginn í það sinn, eða þá eldri kvæði.
Þegar ræður hafa verið þrjár, hafa þær
verið fyrir minni íslands, íslendinga í
Vesturheimi og Ameríku. Stundum hafa
í stað hins síðast nefnda verið tvö minni,
nefnlega Bandaríkjanna sjer í lagi og Ca-
nada sjer. Það verða alls fjögur. Stund-
um hefur og verið minni kvenna hið fimmta.
Hvort sem kvæði þau, er sungin hafa
verið með ræðunum, hafa verið orkt fyrir
daginn í það sinn eða eldri kvæði hafa
verið notuð, þá hafa þau (þrjú til fimm
eftir atvikum) verið prentuð sjer á lausu
blaði, svo að hægt væri að býta þeim út
meðal allra og er það einkar-vel til fallið,
svo að þeir geti sungið með sem vilja, en
hinir fylgt efninu, sem ekki syngja. En
jafnan hefur saungflokkur æft sig á lög-
unum á undan og aðallega haldið uppi
saungnum, svo að hann færi vel.
Hafi orðið afgangur af þeim tíma, sem
í áætluninni var ætlaður til ræðuhalda,
hefur einum eða fleirum lysthafendum ver-
ið boðið eða leyft að taka til máls. Að
öðru leyti hefnr verið fylgt áætlun um röð
skemmtana og tíma til hverrar. En auð-
vitað getur oft svo til borið, að einhverj-
ir haldi ræður í útjöðrum skemmtisvæðís,
ef fólk vill því hlýða, annaðhvort meðan
á einhverri íþróttaframning stendur, eða
á millibilstímum þeim, sem óákveðnir verða
milli annara ákvæðisathafna. Verður allt
slíkt í fullkomnu frjálsræði eins og hvað
annað, sem menn vilja skemmta sjer með,
að eins að það fari svo fram, að það trufli
ekki hinar ákveðnu athafnir.
Hornleikaraflokkur hefur venjulega
skemmt af og til um daginn með hljóð-
færalist, í millibilum þeim, sem hljóta
jafnan að verða milli annara ákveðinna
skemmtana.
Margvíslegar íþróttir eru þreyttar, og
verðlaun veitt fyrir, þeim er öðrum taka
fram eða sigr vinna. Menn þreyta kapp-
akstur (með hestum) — hjer kæmu nú
eðlilega kappreiðar í staðinn —, kappstökk
ýmisleg (hástökk, langstökk o. s. frv.),
kapphlaup (milli flokka á tilteknum aldri,
milli kvæntra og ókvæntra manna, giftra
kvenna og ógiftra, barna á tilteknum aldri
o. s. frv.), kappróður (þar sem því verður
við komið), glímur, aflraun á kaðli, hjól-
reiðar. o.fl., o.fl.
Menn hafa nesti með sjer út á hátíðar-
staðinn, eða kaupa sjer þar mat og drykk
eftir því sem hver vill.
Það má t. d. byrja íþróttir kl. 10 að
mojrgni dags og halda fram til hádegis,
hafa svo hvíld, byrja svo ræðuhöld, svo
hvíld að þeim loknum, svo framhald íþrótta,
saung og hljóðfæralist á milli, og að öðru
leyti skemmta menn sjer hver sem best
getur og helst vill jafnframt hinum ákveðnu
skemmtunum eða utan við þær.
Vilji menn dansa, má opna danspallinn
kl. 7 eða 8 og halda honum opnum til
kl. 10 eða 11 — helst ekki leingur; því
að ailar heils dags skemmtanir ættu að
enda snemma, svo að menn daginn eftir
vakni upp hresstir og endurnærðir af
hvíldinni og skemmtuninni, en ekki þreytt-
ir og slæptir. Það er jafnan mikilsvert
atriði við allar skemmtisamkomur að kunna
að fylgja hinni gullvægu reglu sjera
Hallgríms gamla Pjeturssonar, „að hætta
hverjum leik, þegar hæst hann fer“.
Það er svo sem auðvitað, að þó að
þessa fyrirkomulags hafi verið getið hjer,
svo sem til sýnis, þá getur fyrirkomulag-
ið verið með ýmsu móti, eftir því sem
best þykir við eiga og faung eru til á
hverjum stað og tíma.
Hitt segir sig og sjálft, að það verður
að vera komið eingaungu undir frjálsum
vilja manna og samkomulagi, hve víða
menn halda slík hátíðahöld, og hve víðlend
svæði sækja að hverju slíku. Að eins virð-
ist mega benda til þess, að ættu menn af
víðlendum svæðum aðsókn á einn stað,
hljóta það að verða tiltölulega færri, sem
geta sótt samkomurnar. En æskilegast
virðist að sem flestum gefist kostur á hlut-
töku.
Auðvitað verður dálítill beinlínis kostn-
aður samfara sliku. Undirbúningur Iag-
legs samkomusvæðis, tjöld, pallar, ræðu-
stólar, verðlaun fyrir íþróttir, ýmisleg á-
höld o. fl. kostar allt nokkuð.
Hafl menn leigt sjer afmarkað svæði
til hátíðarhaldsins, má selja aðganginn að
þvi fyrir nokkra aura (50 au. eða 25 au.
fyrir fullorðna t. d., og 10 au. fyrir börn).
Ef menn láta gera sjer aðgaungumerki,
t. d. prentað einkenni á silkiborða, sem
hver hluttökumaður væri skyldur að bera
á brjósti, þá er auðgert að gæta þess, að
hver maður hafi greitt aðgangseyri, því að
forstöðunefndin selur þau merki og eru þau
þá sýnileg kvittun fyrir aðgangseyrinum.
Kaupmenn, iðnaðarmenn og aðrir, sem þess
eru um komnir og vilja hlynna að degin-
um geta gefið einhvern eigulegan mun hver,
sem hafa má að verðlaunum; nokkrir
mundu gefa andvirði fyrir eina eða fleiri
medalíur (úr bronsi eða silfri), sem geta
verið snotur verðlaun íþróttamönnum. Menn,
sem fá leyfi til að hafa veitingar á staðn-
um, greiða eitthvað fyrir það leyfi (sem
yrði boðið upp fyrir fram).
Ef á þyrfti að halda, mætti og láta þá,
er þátt vilja taka í að þreyta íþróttir til
verðlauna, greiða einhvern lítinn hlöttöku-
eyri, t. d. 5 eða 10 au. Talsvert afkostn-
aðinum kæmi helst fyrir í fyrsta sinni, en
ekki árlega, t. d. fyrir borð, palla, tjöld,
aflraunakaðal o. s. frv. Má nota sömu
munina ár eftir ár um langt árabil.
Næst liggur þá fyrir að tala um tím-
ann, þ. e. hvenær slíkan dag skyldi halda,
því að Iögulegast er, að það sje einn og
sami dagur um land allt, eða þá að minnsta
kosti því sem næst, þannig, að miðað sje
við einhvern hinn sama merkisviðburð í
æfi þjóðarinnar.
Hjer verður einkum tvenns að gæta:
annað er það, að dagurinn sje miðaður
við þýðingarmikinn merkisviðburð í sögu
vorri; hitt, að valinn sje dagur um þann
hlut árs, er auðið er að koma saman und-
ir berum himni. Yeturinn með öllum sín-
um ófærðum og illviðrum er með öllu ó-
tækur til slikra hluta.
Hjer hefa enn ekki heyrst nema tveir
viðburðir til nefndir, er takandi væri 1 mál
að miða við, enda eru ekki margir dagar
um þennan tíma árs, að því er mönnum
virðist enn hafa hugkvæmst, sem sagt
verður að geti verið minningardagur um
viðburði, sem hafi yfirgnæfandi þýðing fyr-
ir þjóð vora. Annar er fæðingardagur
Jóns Sigurðssonar (17. júní), en hinn er
byrjun ágústmánaðar (1. eða 2. ágúst eða
1. sunnudag í ágúst), þegar stjórnarskrá
íslands gekk í gildi.
Það þarf eingum orðum um það að eyða,
að hverjum einasta íslendingi er ljúft að
heiðra minning Jóns Sigurðssonar, „föður
vors unga sjálfsforræðis". En með hverju
verður hún betur heiðruð en því, að halda
í vegsamlegri minning ávextinum af œfi-
starfi hans? En það er einmitt sjálfsfor-
rœði íslands.
Og minningardagur um sjálfsforræði ís-
lands fær enn þá víðtækara svið, en minn-
ingardagur um þess ágætasta son. Undir
minningardaginn um sjálfsforræði landsins,
þjóðarinnar, fellur eigi að eins eðlilega
minningin um Jón Sigurðsson (hvernig á
að minnast þess án þess að minnast hans?),
heldur og lika minningin um allar lands-
ins framfarir í fortíð, nútíð og framtíð,
minningin um þá fleiri góða sonu, sem
ísland hefur átt og mun eignast, og allar
vorar framtíðarvonir. Sá minningardagur
er sú sívíkkandi umgjörð, sem jafnan hlýt-
ur að rúma allt, sem þjóðinni er og verð-
ur dýrmætt. Því er nú svo háttað, sem
betur fer, að jafnvel íslands ágætasti son-
ur dregur sitt ágæti af því, að vera ís-
lands sonur, og hafa verið því sá mikil-
hæfi, tryggi og góði sonur, sem hann var.
Island sjálft fremst og efst, og allt á-
gæti þess sona í skjóli þess og skugga.
Bandaríkin hafa fæðingardag Washing-
tons að nokkru leyti fyrir helgidag, þótt
eigi sje almennt hvíldardagur þá frá störf-
um. Stjórnarskrifstofum og skólum er lok-
að þann dag; á sumum skólum halda kenn-
arar ræður fyrir nemendum um Washihg-
ton; sumstaðar er nemendum sett fyrir á
undan, að gera ritgerð um æfi hans og
þýðing; sumstaðar eru samsæti að kveldi
í fjelögum o. s. frv. Fánar blakta á hverri
staung; en yfirleitt fer annars öll vinna
fram þann dag sem aðra. En 4. júlí á
frelsisdag landsins, þá er alger hátíðisdag-
ur; þá er mest dýrð allra ársins daga, —
og þá gleyma menn ekki Qeorg Washington.
Eingum getur líklega blandast hugur um
það, að síðan ísland glataði sjálfu sjer úr