Ísland - 15.05.1897, Blaðsíða 2

78
ISLAND.
r
r=t=t=i

ÍSLAND.
Ritstjóri: t»orsteinn Gíslason.
Skrifstofa: ÞinjfíioLtsstræti 7.
Prentað í: Fjelagsprentsmiðjunni
„ÍSLAND“ kemur út hvern laugardag áþessum
ársfjórðungi (aprli—júll), 13 blöð alls. Áskrifl
bindandi þijá mánuði. Hver ársfjðrðungurborgist
fyrirfram um leið og blaðið er pantað og kostar
í Reykjavik 70 au., útum land 79 au., erlendislkr.
Pðstafgreiðslumenn og brjefhii ðingamenn taka
mðti áskriflum og borgun fyrir blaðið og kvitta
fyrir. Keykvikingar og þeir sem i nánd við Rvik
búa geta pantað blaðið
í bökaverslun Sigfösar Eymundssonar,
í verslunarbúð Björns Kristjánssonar,
hjá kaupmanni Kr. Ó. Þorgrímssyni,
hjá hr. Júlíus Jörgensen, Hðtel Island,
hjá útgefanda blaðsins.

=i=t=i=i=I=t=ú=i=1=íí=i=t=i=i=i=t=I=i=i=t=1=i=i=E
J
ríkja tölu og gekk uudir konungsvald,
hefur einginn viðburður orðið í sögu þess í
nokkurn námunda jafn þýðingarmikill eins
og sá, er það fjekk formlega og undir-
stöðulega (principíel) viðurkenning fyrir
rjetti sínum til að stjórna sjálft sínum eig-
in málum. Og þetta kom fyrst til fram-
kvæmdar í byrjun ágústmánaðar 1874, er
stjórnarskráin gekk í gildi.
Vestan hafs heyrði jeg örfáar raddir
(hjer hef jeg einga slíka heyrt) í þá átt,
að úr því að vjer íslendingar værum óá-
nægðir með ýmsar ákvarðanir stjórnar-
skrárinnar og vildum fá þeim breytt, þá
væri það sjálfu sjer ósamkvæmt, væri mót-
sögn mót endurskoðunarbaráttunni, að
minnast stjórnarskrárinnar, sem fagnaðar-
ríks og þýðingarmikils atburðar í þjóðlífi
voru. Jeg má játa, að mjer er slík hugs-
un allsendis óskiljanleg.
Jeg hef aldrei orðið þess áskynja, að
menn greindi neitt verulega á um það, að
stjórnarskráin væri ófullkomin mjög; allir
vildu víst fegnir fá umbætur á henni, þótt
menn greini á um veg og aðferð. En
hins mun einginn heldur hafa orðið var,
að nokkur maður með fullri rænu óskaði,
að vjer hefðum heldur einga stjórnarskrá,
en þá sem vjer höfum.
Framfarir vorar, þótt smáar sje ef til
vill í samanburði við það rek, sem aðrar
þjóðir eru á, hafa þó verið svo margar og
miklar síðustu 23 árin, að undir algerða
rjettleysisástandinu, sem áður var, urðu
þær aldrei eins miklar á 1—2 öldum, eins
og nú hafa þær orðið á 23 árum..
Það er þarft og gott, að bera oss sam
an við aðrar þjóðir, til að minna oss á,
hvað oss er ábótavant; það er þarft að
vekja athygli vora á „uppblæstri" lands
ins, til að hvetja oss til aðgerð.i. En það
er eingu síður þarft, að minna oss á, hvað
oss hefur orðið ágeingt, til að styrkja
sjálfstraust vort og glæða von vora og
trú á framtíðinni, treysta trú vora á mátt
vorn og megin.
Að telja það upp, sem oss hefur þokað
áfram síðan 1874, yrði hjer of langt mál.
Sem sjónarvottar að breytingunum erum
vjer kannske heldur gjarnir á að veita
þeim minni eftirtekt. En þeir sem muna,
að allar vorar eimskipssamgaungur við
útlönd voru þá fólgnar í 4—5 eimskips-
ferðum á ári milli Reykjavíkur og Kaup-
mannahafnar; að vjer höfðum eitthvað
fjóra lækna á öllu landinu, eingar strand-
ferðir, landpóstferðir frá Reykjavík til fá-
einna staða út um land fjórum sinnum á
ári, þilskipaútgerð sárlitla, við Faxaflóa
t. d. nær einga, eingar brýr á ám, eingan
færan vegspotta á landinu, einga skóla ut-
an Reykjavíkur, helmingi fleiri mean á
sveit, en nú eru, og ótal margt því um
líkt, — þeir sem þetta muna og líta vilja
opnum augum á það, sem þeir nú sjá,
þeim mun ekki dyljast, að hjer eru mörg
og stór spor stigin til framfara, og öll
ávöxtur af stjórnarskrá vorri.
Ekki hefur nein önnur þjóð látið sjer það í
vegi standa fyrir að minnast sjálfsforræðis
8Íiis, þótt stórgallar hafi verið á stjórnarskrá
hennar. Þrælahald og fleiri ófógnuður var
löghelgað í stjórnarskrá Bandaríkjanna
fram til þrælastríðsins; en eingum datt í
hug, að eigi væri vert fyrir því, að minn-
ast sjálfsforræðis landsins.
Meiri hluti Dana mun vera harðóánægð-
ur með stjórnarskrá sína, eins og hún hef-
ur reynst; en einginn lætur fyrir þið und-
ir höfnð leggjast að halda helgan minn-
ingardag hennar.
Jeg er viss um, að eiaginn íslendingur,
hvort sem hann er „aðskilnaðarmaður4*
eða „endurskoðunarmaður" eða „ávarps-
maður“, mun vera blindur fyrir þeirri
þýðing, sem stjórnarskráÍD hefur, þeirri
þýðingarmiklu viðurkenning fyrir eðlileg-
um rjetti vorum til sjálfstjórnar, sem bæði
ósjálfrátt og beinlínis er gefin með stjórnar-
skránni, þótt honum sje ekki enn að öllu
fullnægt með henni.
Jeg get varla hugsað mjer, að menn
geti greint á um það, að þetta sje merk-
asti viðburðurinn í sögu vorri, sem eðli-
legastsje að binda þjóðminningardaginn við.
En þá koma praktísku ástæðurnar.
Allur vortíminn og sumartíminn er dýr-
mætur bjargrœðistími, og dýr hver dagur-
inn, sem úr fellur.
Eftir miðjan júní standa kaupstaðar-
ferðir (lestir) hæst yfir mjög víða um land.
Vegir geta sumstaðar verið misjafnir; örð-
ugt fyrir vinnufólk að fá hesta til reiðar.
MiIIi kaupstaðarferða eru menn og víða
bundnir við jarðabætur, húsagerðo.fl. Mis-
viðra er þá og miklu fremur von í hin-
um harðari hlutum landsins, heldur en
síðar á sumri.
Aftur í ágúst er há heyskapartiminn, og
sje óþurrkatíð, getur hver dagurinn verið
dýrmætur.
Það er nú þjóðlegur siður hjer á landi,
að miða eins vel við vikudaga í mánuði
eins og við mánaðardaga. Þjóðhátíðar-
dagur vor, er stjórnarskráin gekk í garð,
var fyrsti sunnudagur í ágústmánucíi. Væri
hann valinn, þá þyrfti einginu virkur dag-
ur úr að falla. Ef presturinn á staðnum,
þar sem hátíð er haldin, væri fyrstl ræðu-
maður dagsins og flytti stutta andlega
ræðu á hátíðarstaðnum, þá meira en ynnist
upp það messufall, sem yrði í kirkjunni,
því að hann mundi hafa miklu fleiri áheyr-
ondur þar en við kirkjuna.
í Reykjavík, og ef til vill fleiri kaup-
túnum, þar sem heyskapur heldur ekki
að, kynnu menn heldur að óska að hafa
rúmhelgan dag. Þar gætu menn þá val-
:ð 2. ágúst, sem fellur á rúmhelgan dag
3ex ár af hverjum sjö.
í þessa átt geingu eindregið tillögur
stúdentafjelagsins, og verð jeg að álíta þær
mjög heppilegar.
Því var hreyft þar, að æskilegt væri að
tá alþingi til að löghelga daginn nú þeg-
ir. Jeg fyrir mitt leyti verð að vera
samdóma þeim, sem álitu að heppilegast
væri að leita fyrst fyrir sjer með að koma
þessu hátíðardagshaldi á með frjálsum sam-
tökum og láta reynsluna sýna, hvað ofan
á yrði hjá þjóðinni. Síðar mætti þá lög-
helga daginn, ef æskílegt þætti, þegar sú
athöfn yrði ekki annað en staðfesting á
því, sem venjan hefði komið á. Auðvitað
ætti slík löghelgun aldrei að vera fólgin í
iögþvinguðum helgidegi almennt, svo að
vinnubrögð væru bönnuð búendnm og vinnu-
fólki almennt, heldur að eins í því, að
stjórnarskrifstofur og opinberar stofnanir
(og ef til vill sölubúðir?) væru lokaðar
þann dag. En það er ætíð nægur tími
að tala um það.
Sjálfu þjóðminningardagsmálinu óska jeg
geingis og góðra manna hylli.
Jón Ólafsson.
Kringsjá.
Ófriðurinn.
Eftir bardagann í Milounaskarði páska-
dágana og er Tyrkir höfðu hrakið Grikki
niður á ÞessalíuvöIIu og tekið borgina
Tyrnavo, bjuggu hersveitir beggja sig til
orustu á ný, og að nokkrum dögum Iiðn-
um var háð orusta mikil hjá borginni La-
rissa, höfuðborg Þessalíu. Sóttu Tyrkir
borgina en Grikkir vörðu. Orustan stóð
samfleytt í 3—4 daga (22. — 24. eða 25.
apríl að likindum). Liðsmunur var afar-
mikill, 45,000 örikkja mót nálega 80,000
Tyrkja. Er einginn efi á, að Grikkir hafa
sýnt hrausta vörn, er þeir áttu við slíkt
ofurefli að etja, því að kveldi hins síðasta
orustudags voru þeir enn kyrrir í sömu
sporum. En þá tóku Tyrkir að sveigja
báða fylklngararma til beggja hliðaGrikkj-
um. Treystn Grikkir þá ekki vígstöðvum
sínum og óttuðust, að Tyrkir mundu um-
kringja sig sökum liðsmunar og rjeðu því
af að halda liðinu undan nóttina eftir á
betri vígstöðvar. En þá vildi Grikkjum
það óhapp til, að felmtri miklum sló á lið
þeirra. Varð hergangan að óreiðu einni,
flýði hver sem fætur togaði undan og hugði
Tyrki á hælum sjer og skildi vopn og far-
angur eftir. Hraðskeytaritari fjelagsins
„Reuther“ segir svo frá, að hann og ýms-
ir aðrir frjettaritarar hafi komist í vagn
og haldið áfram með liðinu, en svo var ó-
gangurinn mikill, að vagninum var velt
undir þeím, og þóttust þeir eiga fótum
fjör að launa, og komust slippir og fót-
gangandi þangað, er Grikkir reistu að
nýju herbúðir sínar. Þrátt fyrir óhapp
þetta tók8t yfirforingja hersins, Konstan-
tinusi krónprins, að safna hernum saman
að nýju og reistu Grikkir herbúðir sínar
hjá Volo og Phersalae 5—6 mílur suður
frá Larissa, og bjuggust þar til varnar.
Þá er Tyrkir vöknuðu morguninn eftir,
söknuðu þeir vinar í stað, er Grikkir voru
horfnir. Ekki er Ijóst, hvort þeir hafi
þá fyrst tekið Larissa eða unnið hana
meðan á orustunni stóð. Bjuggust þeir
til að veita Grikkjum eftirför, en ekki
hafði þeim þó lent saman á ný, er síðast
frjettist. Óljóst er hvort Osman pasja hafi
verið hershöfðingi Tyrkja í orustunni við
Larissa eða það hafi verið Edhem pasja,
þó mun Osman hafa verið með bonum og
höfðu lausafregnir borist um það að hann
mundi hafa fallið í orustunni.
Þá er fregnin um undanhald Grikkja
barst til Aþenu, varð uppþot mikið í borg-
inni, en var þó í rjenun er síðast frjett-
Í8t. Hugði Georg konungur að segja af
sjer konungdómi, en hvarf þó frá því ráði
aftur og kvaðst mundi sitja hverju sem
viðraði meðan sætt væri og meðan þjóðin
fylgdi sjer að málum. Var hershöfðingi
sá, er Smolenski er nefndur, settur krón-
prinsinum tii ráðaneytis við herinn til að
hjálpa til að ráða úr vanda þeirn, er her-
inn var staddur í.
í Epírus geingur Grikkjum stöðugt bet-
ur en Tyrkjum, en þar er svo lítill liðs-
kraftur saman kominn, að þótt Grikkir
vinni þar nokkrar smáorustur, ríður það
eingan baggamun, nema ef það kynni að
æsa íbúana til uppreistar gegn Tyrkjum.
Á sjó veitir Grikkjum stöðugt betur, en
ekki er getið um, að þeim hafi lent sam-
an við Tyrki í hfeinni aðal-sjóorustu.
Vassos hershöfðingi lætur fyrirberast á
eynni Krít með hersveitir sínar og hefur
nokkurn hluta eyjarinnar á valdi sínu.
Nokkrar borgir hafa Tyrkir aftur í hönd-
um sjer. Floti stórveldanna heldur eynni
að nokkru leyti í hergirðingum enn, og
varnar Tyrkjum og Grikkjuui að berjast
á eynni. Haldið er, að stórveldin muni
verða ásátt um, að skipa þar landstjóra,
sem sje háður soldáni í Miklagarði að eins
að nafninu til. En svo er hatrið milli
Grykkja og Tyrkja megnt þar í eynni,
að óttast er fyrir, að verði aðrir látnir
fá yfirhönd muni þeir ganga á milli bols
og höfuðs á þeim, sem lúta í lægra haldi.
Ástand gríska hersins er sagt bágborið:
Allir kallaðir til vopna, sem vopni geta
valdið, er etja þarf gegfi að minnsta kosti
helmingi meiri liðfjölda og ríkisfjárhyrslan
tóm. Voru sum ensk blöð tekin að kveða
upp úr með, að nú væri kominn tími til
fyrir stórveldin að skerast í leikinn. Hvern-
ig — er þó ekki gert uppskátt enn.
Mætti það fádæmum sæta, ef hinar svo
nefndu menntuðu þjóðir Ijetu Tyrki hrekja.
Grikki suður í Lívadíu og Grikkir ættu
eftir að hrekjast með smán úr Þenuspylæ,
hinum fornhelga stað, sem eingin þjóð á
slíkan í sögunni, og aðEvrópa, sem aldr-
ei getur þvegið þann smánarblett af sjer,
er hún ljet Tyrki taka Konstantínópel 1453,
bætti nú þeirri svívirðing á svívirðirg of-
an, að líða Tyrkjum að taka Aþenuborg,
og meðal annars að öllum iíkindum brjóta
leyfar þær, sem eftir eru af Parþenon,
niður til grunna.
Uppreistar hefur orðið vart á ýmsum
stöðum í Albaníu, en þó ekki í stórum
stíl enn, enda kvað megin þorri Albaua
vera Tyrkjum fylgjandi að málum.
Heyrst hefur, að Serbar(?) hafi gjört
soldáni kröfur um skipun biskupsembættis
eins, ef til vill að ybba á þrætu, sem hægt
sje að byggja ófrið á, enda hafa Serbar
mjög í huga að ná undir sig öllum norður-
hluta Balkanskaga og stofna öflugt slav-
neskt ríki með 8—10 milj. íbúa. En það
er hægra sagt en gjört, því þá þurfa þeir
ekki að eins að ná Albaníu af Tyrkjum,
heldur einnig fá Bosníu og Herzegowíum
hjá Austurríkismönnum, sem Austurríki
fjekk til verndar með Berlínarsamningnum
1878, en sem það kastaði eign sinni á
síðar þegjandi og hljóðalanst. Sagt er, að
Rússar sje þó letjandi þess, að Serbar
blandi sjer í ófrið þann, er nú stendur
yflr.
Austræna málið er því enn sá neisti,
sem getur kveikt í Evrópu allri þegar
minnst varir.
Á Suður-Afriku eru óeyrðir miklar, eink-
um í Transwaal, sökum Uítlendinga og er
helst búist við, að af því leiði fullan fjand-
skap. Hafa óeyrðir þessar nú komist til
Kap og standa Einglendingar og Hollend-
ingar þar öndverðir hvorir öðrum.
Pjetur nokkur Accianto, ungur maður
úr flokki stjórnleysjngja, gerði fyrir nokkru