Ísland - 31.05.1898, Blaðsíða 3

ISliAND.
87
svo að þau urða eíðan að litiu liði. Annað
þeirra var eitt af stærstu skipuui Spánverja,
■jjeiua Ckristina. Eitt af skipum Spánverja
sökk með öllu seni á var; fórust skipverjar
allir. Lauk orustunni svo, að Bandamenn
eyddu öll skip Spáuverja, ýmist kviknaði
i þeim eða þau sukku; önnur gáfust upp
óvíg. Cavitevígið spreingdu þeir í loft upp.
Af Spánverjum særðust á fjórða bundrað
og jafnmargir voru óvígir af sárum. Með-
al þeirra, sem særðust, var foringi Spán-
verja, Montojo admiráil.
Spánverjar vildu þóekki gefa upp borg-
ina og taka bana með valdi viidi Dewey
ekki, eða skjóta á hana; segist þógetatekið
hana bvenær sem hann viiji, en þykist
liðfár til að haída henni fyrir árásum af
landi. Af Bandamönuum fjellu eingir en
fáeinir særðust.
Sigur þessi var mikil fagnaðart.íðindi
Bandamöncum og vildu þeir sýna Dewey
hershöfðingja aliau sóma. Hanu var þeg-
ar gerður að aðmírál, þingið þakkaði hon-
um opinberlega og veitti 10,000 doll. til
að kaupa lranda honum sverð sem menja-
grip og slá heiðursmedalíur til að útbýta
meðal allra þeirra, sem þátt tóku í orust-
unni.
Bandamonn sendu þegar hermenn til Filip-
pnseyja til að taka Manila cg lagði skip-
ið með þá á stað frá San Fransisco 13.
f. m. Eru mest líkindi tii að Bandamenn
taki eyjarnar. Landkostir eru þar góðir,
en illa notaðir af Spánverjum. Þær eru
nú orðið höfuðeign Spánverja í öðrum heims-
álfum og eru á stærð við Bretland og ír-
land til samans. Stærsfca eyjan, Luson,
er á stærð við ísland. Þar er höfuðborg-
in Maniia með 150,000 íbúum. Alls eru
eyjaskeggjar 6 miljónir.
Á Cuba verða fá tíðindi og ekki bólar
þar á spanska flotanum eun. Vita menn
ekki hvort honum hefur verið haldið vest-
ur eða eigi. Eitt skip hafa Spánverjar
skotið tii skemmda fyrir Bandamönnum
við Cuba, en þó varð því bjargað áðnr
þvi yrði gjöreytt. Nokkur smærri vígi á
Cuba hafa og Bmdamenn skotið niðurfyr-
ir Spánveijum.
Tvö smá-kvæði.
Eftir Guðm. Guðmundsson.
I. Taktu sorg míua, svala haf!
Taktu sorg mína, svala kaf, —
svæfðn’ hana’ í öldum þínum!
Berðu’ haua’ á brjóstunum þínum,
byrgðu’ hana’ í sölunum þínum!
Drekktu’ henni’ í djúpum þínum!
Syngdu nú grafljóðin, hljómsterka haf,
yíir helgustu vonunum mínum,
vænstu’ og ljúfustu vonum mínum!
Taktu sorg mína, sól, — og brenn
sorg mína’ í geislum þínum!
Brenndu’ hana’ á bálstraumum þínum,
berðu’ hana’ á ljósörmum þínum!
Eyddu’ henni’ í eldi þínum!
Hve feginn jeg geng á það bál og hrenn
með björtustu vonunum mínum,
vænstu’ og kærustu vonum mínum!
Taktu’ sorg mína, vinfast vor, —
vefðu’ hana örmum þ'mum!
berðu’ hana’ á blævængjum þínum
burt undir himninum þínum!
Svæfðu’ hana’ á svanbrjóstum þínum!
Leggðu blómin þín, Ijúfasta vor,
á leiði’ yfir vonunum mínum, —
viðkvæmu, síðustu vonunum núnum!
Taktu sorg mína, góði guð!
— Gleð mig af krafti þínum!
Lýs mjer með ljósnnum þínum,
lyft mjer að hjartastað þínum!
Mig hælí’ eg í barmi þínum.
Láttu mig gleyma, ljúfi guð,
látnu vonunum mínum, —
veslings bráðkvöddu vonunum mínum!
II. Var — verður ekki!
Sárt væri’ að líta þig liðna
og líkblæjum sveipta,
sárt væri’ að horfa’ á þig hverfa
í hyldýpi grafar. —
Þó væri sárara’ að sjá þig
frá sakleysi þínu
villta, og ást þína unga
af eiðrofum drepna
Seint mun jeg gleyma þjer, góða,
þð gæfan mín verði
ef til vill undir því komin,
að eg fái gleymt þjer.
En heldur við ógæfu oina
og eymd vil jeg húa
en það, að muna’ ekki alit af
hvað ást þín var hugljúf.
Dví að jeg huga minn hvili
við hjartfólgna minning
um það sem var, þótt jeg viti
það verður ei aftur.
Og þótt nú sje gleðin mín gengin
og gráti jeg stundum
vegna þín, — vegna þín oinmitt
jeg verð aftur glaður!
Geislinn þinn er það, eem gyllir
mjer grátdögg á hvarmi;
skugginn þinn er þaf, Bem skyggir
á skrúðreiti vors míns! —
Þökk fyrir allt!.....mjer er orðið
svo örðugt um málið! ...
.. vonirnar .... vonirnar! ... góða!
Vertu nú blessuð!
Um drauma.
Eftir Alexander Kjelland.
Þegar jeg hugsa um drauma, er það
ætið tvennt, sem sjerstaklega vekur at-
hygli mína; annað er það, hve ósjálfráðir
draumarnir eru, hitt er það, hve misjafn-
ir þeir eru að krafti og áhrifum, misskír-
ir eða Ijósir.
Það sem menn dreymir, er oft óskiljan-
leg vitleysa, sem ekki er unnt að koma
í nokkurt samband við það, sem menn
hafa hugsað um í vöku. Og monn
gleyma mestu af því, sem þá dreymir, en
muna þó einstöku drauma svo ljóst og
skýrt eins og það sem fram hefur komið
í vöku og virkilegleika.
Jeg var 13 ára gainall drengur, þogar
jeg veitti því fyrst eftirtekt, hve Ó9jálfrátt
mönnum er, hvað þá dreymir.
Maður, sem nýlega hafði misst konuna
síua, sagði svo jeg heyrði: „Undarlegir
eru þessir draumar11!
„Það er sagt, &ð menn dreymi um það
á nóttunni, sem þeir hafi hugsað um á
daginn. Eu nú hef jeg ekki hugsað um
annað á dagiun en konuua mína sáltigu;
— hún hefur aldrei vikið úr huga mín-
um; — og þó dreymir mig á nóttunni
tóma vitleysu, samhengislausa, aldrei neitt
um hana“.
Á þessu hef jeg byggt athuganir mínar
og það sem jeg — hálfgort í spaugi —
kalla kenning mína um drauma.
Til að skýra fyrir mjer verknað heilans
nota jeg mjög óvísindalega hugmynd. Jeg
hugsa mjer efuið í heilanum þannig, að
það við áreynslu utan að, eða hreifing
(hugsun, lærdóm) víkki út, þrútni, —líkt
og þegar hrært er í eggjasnafsi í glasi.
Þegar okkur er skipað að læra í æ3ku,
t. d. grísku og latinu, þá þrútnar sá hluti
heilans, sem einkum er notaður á meðan
á lærdómnum stendur, en að því búnu
hjaðnar hann aftur, dregst, saman og ligg-
ur síðan meir eða minna hreifingarlaus á
eftir.
En endurminningin eða afl viljans getur
aftijr sett hann í hreifingu svo að fram
koma leifarnar af þeim lærdómi, sem þar
er geymdnr, me.ir eða minna Ijóst ogskýrt,
og fer það eftir þyf, hve efnið er upp
haflega gott, og líka eftir þvi, hve vel
það hefur verið hrært í byrjuninni.
Síðarmeir á æfinni verða fleiri og fleiri
hlutar heilans fyrir sömu meðferðinni, og
jafnframt og þekking okkar og reyusla
vex legst lag við lag í heilanum af full-
hrærðu efni, sem viljinn svo hefur ráð
yfir. Þar er hvíldarstaður endurmianing-
anna og þar er leiksvið ímyudunarafls-
ins.
Á hverjum degi hrærum við í heilauum;
það er hugsanlífið. Hjá mönnum almennt
er það ekki mjög fjölskrúðugt; þess vegna
dreymir ekki heldur þá menn, sem vinna
óbrotna vinnu eða hugsa um hið sama
dag eftir dag, mikið; draumar þeirra eru
óljósir og reika frá einum hluta heilans
til annars, alveg ósjálfrátt, svo að eigi
virðist unnt að gera sjer neioa grein fyr-
ir því.
En öðru máli er að gegna þegar eitt,-
hvað ákveðið hefur verið umhugsunarefni
allan daginn, einkum þegar með sjerstakri
ákefð hefur verið hrært í litlum, ákveðn-
um hluta heilans.
Yið skulum iíta aftur til manusins, sem
missti konuna.
Sá hluti heilans, sem nú var fyrst tek-
inn til vinnu, er konan dó — eð*, ef menn
vilja heldur hngsa sjer það svoieiðis: sá
hluti heilans, sem nú var hrærður um, —
sem áður geymdi hina ánægjulegu með-
vitund, sem bundia var við konuna i lif-
anda lífi, en nú á að geyma sorgina og
söknuðinn, — hann er fyrstu sorgardag-
ana eftir konumissinn svo mikið brúksð
ur, svo þreyttur, að undir eins og svefn
inn fær völdin, heimtar hann hvílu eins
og eðlilegt er.
Ea allir aðrir hlutar heilans höfðu svo
gott sero verið starflausir allan daginn, og
þeir höfðu meira að segja ekki verið
starflausir á sama hátt og við hugsunar-
l&usa hversdagsvinnu. Heilinn hafði oin-
mitt, lagt f’-am mjög mikið starf við eitt
einstakt atriði, og við það færðist meira
líf í allt kerfið. Nú flugu dagsins al
geingu áhrif gegntim höfuð maunsins svo,
að hann tók enn minna eftir þeim en
nokkrn sinni endrar nær; þan liðu
hugsunarlaust og afllaust um þá mörgu
staði í meðvitund lians, sem þurfti á að
halda við þau störf og þá viðburði, sem
fyrir korou þann dag.
Jeg skýrinúfyrir mér drauraa-fjarstæð-
nr haiis á þennan hátt.
SA hluti heilans, sem hagsunarlíf dags-
ins hefnr haft áhrif á, mun þreytast, og
örmagnast — kólna í svefninum og ekki
eiga eftir neinn stað óáreittan handa
draumnum að haldast við á.
En þau margvísiegu hrif, sem hafa
þann dag borist með skilningarvitunum
gegn um höfuðið, munu hjer og þar
hafa lauslega ert einhvern depil á þann
hátt, að þegar viijinn sefur, munu hin
snortnu t&uga-frumhylfi komast í titring
og skapað sjálf ruglungslegar og sam-
heiugislausar draum-myndir.
Því meiri vinnu, sem varið hefur verið
um daginn á einhverju litiu sviði, þvi fjör-
ugri verður hreyfingin um nóttina á öðrum
stöðum heilans. En jafnvel eftir regluleg-
an vinnudag mun sú regla vera í gildi,
að draumarnir ieiti sjerstaklega þángað,
eem hið vitaudi hugsunarlíf um daginn
hefur að eins kornist að lauslega.
Nokkrar undantekning&r eru tií, sem
undir eins ber mikið á: Ástfangna menn
dreymir þá, sem þeir unna — en reyndar
hvergi nærri eins oft og elskendnr segja
hver Öðrum. Eu hjer er þá dæmi þess,
að það, sem roenn hafa h ift hug&nn mjög
fastan við á daginn, kemnr aftur fram um
nóttina í draumi.
Þó má ekki gleyma því, að þessir
draumar eru mjög líkamlegir og eiga lítið
skylfc við störf heilans. Þaimig er þ/ð,
að þegar ántarþörf iíkamans ieiðir draum-
ana með sjer, þá er það nokkurs nokkar
ofríki; og þeir beinast alls ekki æfinlega
að unuustunni, þó að maðurinn hafi haft
hana í huganum allan daginn; þeir hlýða
að eins að því ieyti, sem þeir stefna' að
ást; en oft kemur þ(-ð fyrir, að tryggur
unnusti fyrirverðar sig, þegar hann vakn
ar, af því að í draumi hefur haun háls ð
og kyst Guunu í st&ð Stínu.
Enn fremur er undantekning, að því er
spil snertir. Þegar menn hafa setið við
spil fram eftir öllu kvöldi, liggja menn
oft bálfa nóttina og kveljast út af kóng-
um og fúlhundum.
En það er svo matgt, sem rökstyður
þessa spiladrauma, að þeir eru ekki eius
áhrifamiklir sem undantekningar.
Fyrst og fremst er það, að spilakvöld-
um fylgja oft tóbaksrcykingar og vín
drykkjur og aukageta tii kvöidverðar; eu
við þetta kemst heilinn í óeðlilegt ástand
og starfar því ekki eins og hsnn hefði
annars gert.
En jafnvel án þessara áhrifa verður
hngsunarvinnan við spilin óeðiileg. Því
&ð þó að spilin geti skifst svo óend&nlega
margvíslega, að allt af verði tilbreytiug í
spilinu, þá er þó það verksvið sjáift, þar
sem heiliun starfar og beitir of miklu
kappi, mjög þr&ungt, og sama aðferðiner
sífellt endurtekin í hverju spili. Þetta
getur jafnvel án hins æsandi matar og
drykkjar hleypt svo mikilii æsing í þann
Iitia hluta heilans, þar sem spilakunnátt-
an hefur aðsetur sitt, að hvíld komist ekki
á fyr en eftir langa kæiingu.
Loks ekai þess getið, að það er vafa-
iaust, sð augun sjálf eiga mikinn þátt í
spiladTaumunura. Míðurinn hefur setið í
margar klnkkustundir í mikilii birtu og
starað á þessi blöð — með svo mikium
áhuga, að þegar hann ieggst til svefns
jaínskjótt sera hann hættir að spila, eins
og venjan er á spiiakvöldum, þá muu ó-
sjálfrátt bora fyrir augun spiiaroyndir, sem
fylgja breytingunni úr vöku í svefn og
laða draumana í þá átt. Þannig er svo
margt óeðlilegt við spiladraumana, að jeg
tel þá alls ekki sem hættulega undan-
tekning.
Ekki geta heldur þeir draumar, sem
kalla mætti mentarlega, taiist til veru-
legra undantekninga. Þannig er það, að
þegar skólasvein dreyrair iexíur, sem hanu
kann ekki, og önnur skólavandræði, þá
vetður ekki sagt, að þetta sje dæmi þets,
að menn dreymi þ’ð, sem þeir hugsi um
á daginn. Því að skólasveinnian er ekki
allan daginn að hugsa utn það, að hann
sje skólasveinn; en draumur huis feilur
inn á það hugmyndasvið, sem honum er
tamt; dreymi sjómenn ilia, er það um
skipstrand og sjávarháska o. s. frv.
En að því leyti, sem hugsunariíf okkar
í vöku á dagina verður efnið í draumum