Ísland - 07.06.1898, Blaðsíða 3

ISLAND.
91
aðir eru íil af náttúrunnar völdum. Þau
hafa oft enga vissa lögun, en eru einungis
tilbúin úr klofuum tiunusteinum, oftast
eru þó readuruar högguar til eða siegnar
til svo að þær verði regulegar, og það er
þsð eina S6m aðgreinir þau frá grjóti því
er náttúran eiu hefir fengist við. Euginn
náttúrukraftur gæti gert slíkt. Sum af
verkfærum þessum iíkjast þó að nokkru
leyti þeim, er heira til „palæolitiska41
tímabilinu, en ern þó ávait klunnalegri
og minua löguð til.
Eftir nákvæman samanburð og ranusóku
fulíyrðir höf., að hér hafi því fundizt ör-
ugg merki til tilveru mannsins fyrir eða
á ísaldartímauum. Eftir nákvæmum reiku-
ingi hans, telrr haun ísöldina hafa staðið
15 -25,000 ár, þar sem dr. Cioli taldi
það 150,000 ár, en fyrri tilgátur (eftir
1859) miljón ár. Og ísöidina teiur hann
enda eins og að framan er tjáð, 20—30,
000 árum á undan voruin tíma. Eftir
þessu verður aldur mannkyusins á jörð-
inni í minsta lagi 35—60,000 ár. Maður-
inn hefir verið til á undau ísöldinni eða á
nokkrum hluta hnnar („eolitiski“ maður-
inn) og verkfæri hans og vopn hafa verið
mjög einföid svo að þau verða vart greind
frá náttúrunuar verkum. Á þeim tíma
var nálega ekki kunn sérstök lögun fyrir
sérstök verkfæri; vopuin eru og mjög lítil.
Síðar kemur (railii 10—12,000 og 20—
30,000 á uudan oss) „palæolitiski11 maður-
inn með vopuurn og verkfærum, sem vissa
löguu hafa, euda þótt þau séu klúrt smíð-
uð, og kann hann bæði dráttlist og út-
skurð. Hið risavaxna mammúthdýr iifði
á hans dögum. Eftir að Perthes fann
Abbeville-leifarnar hefur líkt fundist tíl og
frá á jörðinní og það margt.
Löngu seinna verður „neolitiska“ mans-
ins vart. Þessi, sem er hirin vanaiegi
steinaldarmaður, hafði verkfæri mjög vel
tilhöggvin og oft fáguð. Svó kemur bronce
og járnöldin og þá er brátt grundvöllur
hinnar riluðu sögu undir fótum vornm.
Vel má vera, að síðar meir finnist enn
eldri leifar, er beri vott um tilveru mann-
anna, heidur ea þær, er fundust í 'Kent;
en þær eru hiaar elztu, er vér enn þá
þekkjum. Þar byrjar nú sem stendur hin
kunna- eða hálfkunna saga kynsióðar
vorrar.
Vér getum gert oss hugmynd um iík-
amsskapnað og útlit hins „palæolitiska11
manns sem og um iifnaðarhátt hans, en
Vér vitum alls ekkert um það hjá „eo
litiska“ manninum, en það eitt er auðsætt,
að hann hlýtur að hafa verið á mjög lágu
þroskunarstigi. Áður hefir fundist ýmis-
legt, er einnig virðist benda á tilveru
þessa „eolitiska“ manas, en ekkert sem
höf. finst meir sannfæranda, heldur eu
Kentfunduiiun frá 1892.
Höf. lýltur þannig máli sínu: Hér höf-
um vér ágæta mynd af hinum fyrstu mis-
munandi tímabilum í mannkynssögunni
og samband kynslóðarinnar við jarðmynd-
anirnar; hér sjáum vér röð hinna ýmsu
kynkvísla og hér eru eflaust hin örugg-
ustu og eiztu hingað til þektu merki eftir
manninn.
Heiðrelcur.
Um drauma
Eftir Alexander Kjelland.
(Niðurlag).
Eftirmáli.
Einu sinni hafði jeg farið út á eyðistöð
eina vestur á Jaðri, til þess að fá ósiitinn
vinuutíma í nokkrar klukkustundir; þar
skrifaði jeg þá fyrri part dags þessa
draumagrein, scm jeg var annars búinn
að hugsa mjer hjer um bil alveg. Seinna
sat jeg við lestur og var svo á gaogi út
um Jaðar í níða-þoku og var að hugsa
um annað.
Þegar jeg kom til bæjarins með járn-
brautarlestinsi um kvöldið, fann jeg heima
hjtt mjer brjef frá Ameríku frá Norð-
manni, sem var mjer ókunnur; var brjefið
þess efsis, að brjefritarinn hefði veðjað
100 doliurum um máifræðitegt atriði og
jeg skyldi skera úr þrætuuni. Dailuefnið
var það, hvort það væri góð norska, að
segja: „gá i flöiten".
Jeg hló nokkuð að þessu óvenjulega
brjefi, borðaði kvöldverð og síðan fórum
við að spila raaibús.
Ea þegar jeg var hættur að spiia og
sat einn og var að hugsa um, að jeg
skyldi svara þessum manni í Ameríku, að
talshátturinn „gá i flöitea11 sé afbökuð
danska; á réttri dönskn er sagt „gá
flöiten11, og það þýðir að fara forgörðum.
Svo fór jeg að hátta, þegar kiukkan var
um 11 og svaf eins og steinn og draum-
laust.
En undir morguninn dreymdi mig samt
eitthver rugl, einn draumurinn skýrðist
og festist mjer greinilega í minni. Sá
draumur var á þessa leið:
Fyrst dreymdi mig eitthvað óglöggt um
föður minn, sem dáinn er fyrir 7 árum,
en svo barst upp í hendurnar á mjer
brjef frá honum eða seðill, og mjer fannst
að það væri svar upp á fyrirspurn og að
faðir minn væri á lífi. Brjefið var ritað
með blýast og jeg kannaðist glöggt við
rithönd föður míns; sjerstaklega maa jeg
vel eftir einum staf; það var W. Papp-
írinn var æfa-gamall; það var þessi lausi
hollenzki handpappír.
Jeg skrifaði brjefið upp undir eins
morguninn eftir; það var á þessa leið:
„Það, sem kallað er Whinch, er staung
með ullarvisk á endanum; þetta áhald er
haft á gufnskipum, til þess að skola þil-
farið. Að eitthvað fari í whincli, þýðir
því að það skolist út, glatist fyrir eigand-
anim, fari forgörðum.
þessir þiljn-þyrisr eru einkum búnir til
í smábænum Scott á Skotlandi, og Scotts
whinches eru því þylju-þyrlar frá bænum
Scott.
Orðin, sem eru með breyttu ietri, eru
þau, sem jeg man greiuilegast; hin orðin
urðu mjer óljósari.
Það ern ýms hugsana-samböad, sem
hefðu getað beint dramum mínum að föð-
ur minum, þó að jeg muni ekki til þess,
að jeg hafi hugsað um hann eða uefut
hann allan daginn á undan. En auk þess,
sem ýmislegt er í sjálfri ritgerðinui, sem
hæglega gat beiut huga mínum að föður
mínum, bý jeg nú í húsi hans, og þar
geta m&rgar endurminningar vaknað, án
þess að eftir þeim sje tekið, — mig dreim-
ir hann líka oft —; og auk þess bl&ða
jeg stundum í gömlum brjefum sem faðir
rninn hefur geymt, Þaðan stafar þessi
hollenzki handpappír, sem mjer þótti brjef-
ið vera skrifað á; og það að jeg tók svo
mikið • eftir rithendinni, skýri jeg á þá leið,
að í gömlum ættar-skjölum finnast oft
minnisgreinir, sem ekki nægir að lesa, held-
ur er líka mikils vert, að vita, hvers hönd
er á skjölunum, frá hvorjum af forfeðrun
um þau st&fa.
En þó að þannig væru nóg hugsafia-
samdönd, sem gætu beint draumunum að
föður mínuin, þá held jeg þó, að jeg geti
í þetta skifti sýnt greinilega, hvert þetta
hugsanassmband var,
Jeg man það nákvæmlega síðan í gær-
kveid, að með m jeg tók saman rambús-
spilin, h&fði jeg hugann f&stan við það,
hverju jeg skiidi svara Ameríkumanninum.
Hjá spilunum lá bandspotti til að hnýta
utan um þau. Þegar það kom fyrir á
bernsku-árum mínum, að einhver týndi
slíku bandi, varð faðir minn æfinlega gram-
ur; þetta hef jeg sagt börnum mínum,
og jeg held, að í hvert skifti, sem jeg bind
utan um rambús-spilin, svífi mjer í hug
faðir minn — þó að bandið sje allt annað
og þó að jeg hafi verið alls annars hugar.
Því held jeg, að draumurinn hafi sett
Ameríkubrjefið í samband við föður minn,
þar sem jeg var að hugsa um brjefið,
meðan jeg batt utan um spilin.
Mjer þykir draumurinn fróðlegur fyrir
þá, sem nenna að hugsa um þetta efni.
Hugsana-brot, hugsanabönd og hálf ráðin
áform eru einmitt það efni, sem dramarn-
ir hafa til að byltast með, þegar þeir ná
völdum. Sjalfir bæta þeir svo við hreinni
vitíeisu, svo sem þessu „whinch“ og smá-
bænum Scott á Skotlandi og þessum fá-
heirða talshætti: að fara í „whinch“.
K. þýddi.
Veturinn kemur.
(Kaupmannahöfn 1897).
Yeturinn kemnr! —
Haustið ísköldum anda
andar á Btrönd og sund;
fuglarnir hverfa til fjarlægra ianda,
fölar og naktar og blaðlausar standa
bjarkir á blómlausri grund.
Plekkir af fallandi blöðum
feykjaBt um göturuar. — Hátt yflr bæinn
tegja sig bólstranna höfuð, bröðum
hrundin af vindi
og yfir sæinn
skjótast Bvipmiklar skuggamyndir.
Yeturinn kemur. —
Langt norður, í fjarlægum fannþöktum löndum
til flugs hann nú vængina beinír,
og ferlega þýtur í fjöðrunum þöndum
því fast hann á pípurnar reynir.
Hann kemur, hann kemur! — stórt hreggskýjahaf
um hamramma vænginn sveiflast og þýtur,
og vægð eða miskunn bann veit ekki af, —
það veika og smáa til jarðar hann brýtur.
Hann leggur á slóð sína líkblæju hvíta,
hann læsir um jörðina vængina þanda.
Þeir léttu og skjótu sér frá honurn flýta
og fljúga og renna til mildari landa.
Hann stormana æsir, hann sigar upp sjónum,
hann svellbelti spennir um framnes og eyjar.
Hann sigiurnar brýtur á báruljónum, —
hann býður tvo kosti: að stríða’ eða deyja.
Nú spennir hann vort ísland, þess íirði’ og þess fjöll
og fyllir vora dali með hríðarskýjum dimmum.
Hann leggur yfir hagana þunga þykka mjöll,
hann þekur undir svellum vor ströngn vatnaföll,
og læsir alt þar heima í kuldagreipum grimmum.
Hann kenna lætur afl sitt þessa afskektu þjóð,
sem ekki getur flúið — og vill ei heldur flýja.
Hún vön er við að heyra hans hergönguljóð
og horfast á við umrót hans vægðarlausu skýja.
Veturinn kemur.
Suður um sjóinn kalda
svellandi bárur duna,
því lengra þær hingað halda
þess hraðar áfram þær bruna.
Þær hart hver á aðra hrinda,
þær hrista berggirðing Btranda,
þær keðjur af brotsjóum binda
um belti og sund milli landa.
Og einsamlar ekki þær fara,
því yfir í loftinu svífa
blakkir og brúnþungir skarar,
bólstrar, sem stormar fram drifa.
Þeir hringa sig hart yfir sænum,
þeír hverfast og lögun breyta,
þeir blandast með reyk frá bænum,
á bæjaiins turnum þeir steyta.
Það er næstum sem náttúran titri
og nálægu dögunum avíði,
sem haustdaga blærinn hinn bitri
um bein og um merg hennar líði.
Menn klæða sig í loðskinn og kápum um sig reyra,
menn kvefast og menn hósta, menn ræskja sig og
hnerra,
á hverjum degi’ er eitthvað um Infiúenzu’ að heyra,
og allir kvíða fyrir að seinna komi verra.
Og læknarnir þeir hafa ei hálfrar stundar frið, —
ef heldrafólkið kvefast þarf snjalla hjálp og greiða,
það er nú fyrst að byrja og altaf bætist við,
því ekki virðist kuidinn hjá höfðingjunum sneiða.
En hinir, sem að eru í eitthvað lægri metum,
þótt oinhver þeirra kvefist menn láta vera’ að geta’ unv
Sko kerlingar-skinnið, sem kúrir upp við múrinn,
af kulda blá og loppin, sín epli föl hún býður.
Hún flíkum um sig vofur svo fátækleg og stúrin,
menn fram hjá henni ganga og sjá ei hvað hún líður.
í kringum hana Iaufblöð í köldum stormi svífa,
hún kippist til við gustinn — hún sjálf er fölnað blað.
Hún á kanske’ ekkert þak fyrir hretum sér að hlífa,
svo hjálparlaus og alein í þessum ríka stað.
Og alla þessa vesöld hjá öðrnm mönnum sér hún,
en angur fyrir kulda- og hungurdauða ber hún.
Frá hæsta lofti má heyra óm, —
það er hjúfur og skerandi barna kvein.
Af húsmunum öll eru herborgin tóm,
þar hylur ei neitt yfir veggjanna stein.
Þar situr konan með brjóstin ber,
og börnin i kring um sig mörg og smá.
Hún íöl og mögur og máttvana er
og málsverð engan hún keima á.
1 hendurnar blása börnin. — Svalur
frá brotnum glugganum súgur streymir —,
slíkt herbergi’ er sannur hryggðardalur,
það harma og nauð innan veggjanna geymir.
Og lækkandi haustsólin ef til vill er
það eina sem vermir og líknar hjer.
En daglega lægra og lægra hún stígur
og lengra og daufara geislarnir falla, —
og veturinn þungur og vægðarlaus sígur
sem voðalegt bjarg yfir hjálparvon alla.
Og veturinn ei Iætur sig vauta, — nei hann kemur,
sem voðalegur hræfugl yfir öllu lífi byggir;
hann fold og sjó og kimin með fjöðrum sínum lemur
og fyrir himinljósin með vængjum sínum skyggir.
Hann leikur sér að mörgum svo léttum, fölinum
blöðum
og lífið út hann slekkur á mörgum — mörgum stöðum.
Og vængjuðu vinirnir smáu
i vetur sem hjá okkut búa,
ó björknnum boru og háu
nú blöðiu ei lengur þeim hlúa.
Ei gusturinn heldur þeim hlífir,
hann hríslurnar undir þeim skekur,
hann fjaðrirnar 4 þeim ýfir
og inn á þá bera hann tekur.
Þeir titra — þeir kveinstöfum kvaka,
þeir hvervetna skýlis séi leita,
þeir flögra fram og til baka
unz flugaflið bugar þreyta. —
Ó, vængjaði vinur ég skyldi
þig verma og metta og annast,
ef að eius ég vissi að vildir
þú við mig sem húsbónda kannast.
Veturinn kemur.
Hann kemur við rotnun að róta
og ryðja því gamla og bylta,
það föla og feyskna að brjóta
og feykja því skemda og spilta.
Hann dauðann frá gróðrinum greinir
með grimmlega helköldum anda,
og vel hann á viðina reynir
hvort vert sé að láta þá stauda.
Hann loftið í hamförum hreyfir
og hvirflar og undan sér rekur.
Hann daunlofti bæjarins dreifir
og drungann og reykinn burt tekur.
Hans harðviðri hreinsandi taka
á hauðrinu kalda og auða,
svo vorið ei víki til baka
að vesæld og rotnun og dauða.
Haun lífsaflið hvervetná hvetur
til harðneskju í okkur sjálfum. —
Vér segjum þvi „velkominn vetur!“
þótt vér í hans næðanda skjálfum!
Otwöm. Magnússon.