Ísland - 17.08.1898, Blaðsíða 3

ISLAND.
131
orðið að engu. Á þessum etsð hafði þjðð-
in átt að verja og vernda frelsi eitt og
fornhelgar menjar, en hér hefur hún smám-
saman afaalað sér því í headur erlendrar
konungsstjórnar. Hér hafði hver höndin
lengst verið uppi á móti annari nema þeg-
ar um það var að ræða að selja konungi
og sendiboðum hans hin fornu réttindi sín.
„Áður á tíðum var sú tízka hjá lýðnum“
að halda alþingi undir berum himni. Nú
hafði lögréttan verið haldin innan húss
um nokkurn tíma, en nú þótti ekki líf-
vænt í húsi því lengur, er þar var, euda
hafði það verið látið fúna niður í hirðu-
leysi. — Fáir koma í þetta sinn til al-
þingis, svo að naumast er hægt að skipa
nægilega marga í dóm. Er það svo, sem
þjóðin blygðist sín íyrir að fyigja hinum
síðustu fornu leyfum þjóðfrelsis síns til
grafar? — Framvegis á að halda þingið
í Reykjavík. En það stendur þar ekki
nema 2 ár að nafninu til. Því árið 1800
er það afnumið með öllu og landsyfirrétt-
urinn settur í þess stað.
Svo sem áðnr er sagt, var iöggjafarvald
alþingis nú horfið og danska stjórnin sendi
árlega hingað bréf sín og tilskipanir, er
hún lét birta á alþingi. Af lögum þeim
og konungsbréfum, sem komu út 1798,
má nefna: Tilskip. um, að lánardrottinn
se skyldur að rita afborganir af veðskuld
á veðbréfið jafnskjótt og hver afborgun er
greidd. Tofte, kaupmanni í Reykjavík er
leyft &ð hafa selverslun á Straumfirði.
Ólafi stiptamtmanni Magnússyni er boðið
að láta veiða 30 íslenzka fálka handa kon-
ungi, og skulu sumir þeirra hvítir vera.
Áttu fálkaveiðendurnir að aíhenda fálkana
í fálkahús konunga í Reykjavík. Lyfsöl-
um var og bannað að selja ýmiskonar iyf
án læknisleyfis. Boðið að beita þvingun
við þá menn, er skilið hefðu við konur
sínar, að þeir greiddu þeim ársfé það, er
áskilið hefði verið. Ráðstöfun var og gerð
um, hvernig koma ætti á sáttanefndum.
Hreindýr höfðu vorið friðuð hér frá því
1770, er þau voru flutt til íslands, þar
til 1794, að leyft var að skjóta þau um
3 ár í Þingeyjarsýslu og Múlasýslunum.
Nú var aftur á móti leyft að skjóta full-
orðna karlhreina um land alt að fengnu
leyfi hlutaðeiganndi amtmanns.
Yeðnrátta var hörð þetta ár í byrjun árs-
ins, einkum norðanlands og urðu margir
menn úti og fénaður týndist í þriggja daga
byl í lok janúarmánaðar. — Fénaður var
skorinn &f heyjum á Norðurlandi, en fellir
i Rangárþingi og Skaftafellssýslu. 29. apríl
s.á. hröktust 10 skip af Álftanesi upp á
Akranes og náðu þar lendingu. Mikill
fiskiafli víðast síðari hluta vetrar. Sótt
gekk í Suður Múlasýslu og dóu úr henni
60 börn.
Fyrir utaú latínuskólana í Reykjavík og
á Hólum var einn barnaskóli á Hausa-
stöðum á Álftanesi. Hafði Ólafur Stephen-
sen stiptamtmaður sett hann þar á stofn
1794, en sjálfur bjó hann í Viðey eftir
Skúla landfógeta.
Prentsmiðjur voru tvær. Önnur þeirra
var gamla prentsmiðjan á Hólum. Hin
(HrappBeyjarprentsmiðjan) var komin að
Leirárgörðum í Borgarfjarðarsýslu, frá
1794, og hafði Magnús Stephensen að mestu
yfirráð hennar, því hið svo nefnda Lands-
uppfræðingafélag keypti hana þetta sama
ár. Var þá Magnús Stephensen sem óð-
ast að undirbúa sálmabók þá, er koma
skyldi í stað grallarans.
Mjög var nú farið að lægja róstum þeim,
er gengið höfðu fyrri hluta aldariunar, og
drykkjuskapur höfðingja þótti ekki keyra
jafnt fram úr hófi sem fyr. Yfir höfuð
eru siðir að mýkjast, og færast í það horf,
sem nú er. Hjátrú og hindurvitni eru
minkuð að miklum mun. Þó er svo að
sjá, sém enn hafi lifað eftir í kolunum,
því þetta ár er getið um Grím nokkurn
Ólafsson, lærisvein úr Hólaskóla. Hafði
hann þrisvar ætlað að kveykja þar í skól-
anum, en flæmdist svo þaðan. Tók þá
að stunda gaídra og ætlaði að vekja upp
föður einn. Fundust blaðaskræður hans
og mátti sjá af þeim, að hann hafði selt
kölska sálu sína. Fór hann svo sí-stelandi.
Komst svo til Ólafs stiptamtmanns. örun-
aði hann, að hér væri um afbrotamann að
ræða, að því er Espólín segir. Kom Grími
þó á ölmususkóla í Reykjavík, en síðan
utan, er hann hélst þar eigi við fyrir ó-
knytta sakir.
Samgöngur eru litlar. Yfir Kjöl, Spreugi-
sand og aðra fjailvegi milli Suðurlands og
Norðurlands er þó tíðfarnara en nú á dög-
um, en samgöngur á sjó eru afar litlar.
Lítili vísir sf póstgöngum hefur verið til
um rúm 20 ár, en það er mestmegnis eða
eingöngn með embættisbréf. Póstskip frá
útlöndum komu stundum með fréttirnar
einu sinni á ári hverju, frá öðrum löndum,
og koma þau ár fyrir, að ekkert skip kem-
ur til landsins. — Liggur póstskipið hér
á vetrum en fer til Hafnar í aprílmánuði.
Hér er alt yfir höfuð rólegt, en úti fyr-
ir heyrast drunurnar af brimi frakknesku
stjórnarbyltingarinnar. Napóleon Bona-
parte er nú komiun til sögunnar. Friður-
inn í Campio Formio hefur verið saminn
árið áður og nú er Bónaparte kominn til
Egyptalands, en Nelson eyðir flota hans á
höfninni við Abukir hið sama ár. Vor-
leysingarnar standa yfir. Hið gamla berst
í fjörbrotunum um völdin við nýja tim-
ann. En framsóknaraflið í tilverunni ræð-
ur. — Hið gamla á að afmást, því alt á
að verða uýtt.
Áegað gætabróðurmíns!
Þannig spurði Kain forðum og hefur
þeirri spurning verið viðbrugðið hingað
til, en þó virðist mér „maðurihn mitt á
milli Ólafsvíkur og Stykkishólms fara enn
þá lengra í grein sinni i blaðinu „ísland“
20. júli. Þar stendur þessi makalausa
setning meðal annars: „Það er margur,
sem þarf að fara í b'ndindi, en það er
líka margur sem ekki þarf þess með“.
Það er auðheyrt á þessari setningu að maður-
inn ber annaðhvort ekki minstaskyn á það
hvaða grundvöllur það er, sem bindindis-
félögin byggjast á og þó einkum öood-
Templarreglan, eða að hann skrifar á
móti betri vitund. Sökum þess að eg
vonast til að þzð sé fremur hið fyrtalda,
þá ætla eg að reyna að skýra það dálít-
ið fyrir honum til hvers menn ganga I
bindindisfélög. Eg vonast til að hann
taki því vel, þar sem hann auðsælega
þarfnast fræðslu í þeirri grein. Bindind-
9
10
ll
Á, á, hver fjandinn!
(flýgst á við Brand).
Brandwr
Efa sízt,
haun á og fær þig nær sem líst!
(varpar horram niður í snjöinn).
Bóndinn
(gnýr handlegg sinn).
Æ, æ, sft krumma karls er sterk;
það kallar hann víst drottins verk!
(stendur upp og kallar).
Þd, prestur!
Sonurinn
Hann er horfinn nú.
Bóndinn
Nei, hann er þarna.
(ltallar).
Seg mér, þú,
ef manstu það hvar vikum við
af veginum við snjófellið?
Brandur
Án krossmarks brautar bjargaBt þú,
hinn breiða veg þú stefnir nú!
Bóndinn
Þá velkir mig ei villan köld,
en varmt og hlýtt ég sit í kvöld;
(hann og sonur hans hverfa austur af).
Brandur
(sést á hœð og horfir á eftir J>eim).
Þeir vinglast heim. Þú værir sæll,
ef viljann hefðir, ragi þræll!
Þótt orkan hefði’ ei hálft spor flutt þig,
ég hefði feginn leitt og stutt þig;
á þreyttum hrygg með hælbein skorið
ég hefði létt og glatt þig borið; —
on hjálp er vitlaus við þann mann,
sem vill ei meir en orkar hann.
(heldur áfram)
Hm! lífið, lífið; undur er
hve i það fast þeir halda sér.
Sem leyndist goðs hvers lífi í
alls landsins gagn og hjálp og frelsi,
og allra sálna Bynda-helsi
í sundur bryti eitt þrælkað þý!
Áð vísu fátt þeir vilja spara,
en veslings lífið má ei fara!
(brosir með sjálfum sér).
Sem barn ég oft að hugmynd hló,
svo hirting fékk hjá skólastjóra,
og sem mér hló í huga þó
ég hirti minst um leik og óra;
myrkfælin ugla, sjóhrætt sili,
var sí og æ mín hugarsmíð;
þótt að mér herti opt í gríð
var óðar sprungið kláturs kýli.
En hvar kom af sú hlátra bríð?
Mig hefir dreymt hið mikla stríð
í milli þess, sem hvað eitt er
og hvað eitt skal og á að vera;
í milli þess: „mér ber að bera“,
og: „byrðin sýnist of þung mér“.
Og þessa uglu, þetta síli,
ég þekki nú á hverju býli.
Til djúps á hver vor landi að leita
og lifs síns myrkur gegnum þreyta;
en þetta hræðist hann sem morð
og hrökklast upp á fjöru-borð,
hann óttast stjörnu-húm síns hjarta,
en heimtar ljós og daga bjarta.
(nemur staðar og hlustar).
Hvað ómar þar? Ég keyri hljóð;
ég heyri söng og gleði-læti,
já, húrra-köll og lysti-ljðð,
sem leiki fólk með stórri kæti.
Nú rennur sðlin, þokan þynnist,
og þarna’ er hjallinn, sem ég minnist;
og fólk á leik við leitið hátt,
sem morgungeislar skrúði skrýða,
en skuggar vestur af brúnum liða.
Menn hjala þar og kveðjast kátt.
Þeir skiljast að, og aðrir venda
í austurátt, en vestur tveir;
með höndum, klút og hatti þeir,
til hinna þessir kveðju senda.
(Sólin fer að sklna en þokan hverfur. Hann bíður þeirra
sem koma).
Það leikur eins og ljós um þessi;
sér lyftir þokan alt í kring,
og hvar þau stíga, lýsir lýng,
sem heiði, sól og blóm þau blessi.
Systkyni? Hönd í hönd þau slá
og hoppa kát um mosa-sléttu,
hún beitir spori lipur-léttu
isfélög eru komin upp fyrir þi sök, að
ýmsir manuvinir hafa séð hversu ómetan-
anlegu tjóni, hvorsu óútmálanlegri sorg
og hversu voðalegri glötun og eyðilegg-
ingu vínnautnia hefur haft í för með eér.
Þeir sáu að ýmsir menu voru svo veikir
fyrir að þeir létu bugast fyrir freisting
þeirra manna, sem gátu fengið þsð af sér
að nota sér fáfræði þeirra til fjár, og þeir
sáu, að eitthvað varb að gera til þess að
koma í veg fyrir þetta að svo miklu
Ieyti sem hægt var. Það varð að fá þá
til þess að vera í bindindi. En það var
ekki nóg að segja við þá: „Farið þið
BÚ í bindindi, bragðið þið aldrei vín upp
frá þeasari stundu, þið kunnið ekki að
gæta hófs“; það varð að gera meira, reglu-
mennirnir urðu líka að fara í bindindi
með þeim, þeir þurftu þess ekki sjálfir,
en þeir þektu nokkuð, sem heitir bróður-
kærleikur; þeir þektu það að „kenna til
vegna annara“, og samvizkan sagði þeim
það ótvírætt að þeir ættu og þyrftu að
fara í bindindi vegna hinna, tii þess að
styrkja þá; eða hvernig hugsar þessi
heiðr. höf. sér bindindisféíög af eintómum
drykkjumönnum? Það er þetta mann-
kærleikans og miskunarinnar lögmál, sem
öll sönn bindindisfélög byggjast á, sem
mér finst helst höf. þessi þekki ekki, hann
þyrfti sannarlega að verða Öood-Templar,
eftir mínu áliti til þess að læra skyldur
manna víð náungann. Það er leiðinlegt
á þessari mannúðarinnar öld, að heyra
nokkra rödd, sem heldur því fram að
menn þurfi ekki að styðja kærieiksverk
og hjálparfé’ög og það hlýtur að vera í
hugsunarleysi ritað; eg þori að fullyrða,
að ekki einn einasti maður er nú á tíma
svo kærleikslaus til, að hann með fullu
ráði og Ijósri hugsun geti haldið fram
jafn ókristilegri kenningu. Ef eg drekk,
þá þarf eg að fara í bindindi vegna sjálfs
min, ef eg drekk ekki, þá þarf eg að
fara í bindindi vegna annara\ hvort sem
eg því drekk eða drekk ekki, þarf eg að
fara í bindindi.
Þótt grein höf. sé ekki löng, þá er
samt fleira við hana &ð athuga. Honum
þykir það fjarstæða að halda fram sölu-
banni áfengra drykkja af þeirri ástæðu
12
og liðugt hann sem viði-tág. —
Þar skilduat þau. — Þar hleypur hún. —
Hann henni nær. — Nei, bænheyrn enga! —
Nú kemur hún með hýra brún. —
Nú hlæja þau og byrja söngva.
(Einar og Agnes 1 léttum ferðaíötum, kafrjóð, koma
fram á hjallann; fagur morgun yfir fjallinu).
Einar
(syngurj.
Agnes ég flýgi af feginleik,
ef fiðrildi mínu ég næði;
ég mynda vil net úr möskvum smá,
og möskvarnir eru mín kvæðí.
Agnes
(boppar á undan honum og lfttur hann ekki ná sér).
Ef ég er fiðrildi lítið og létt,
úr lyngskúf er rétt að ég drekki;
og ef þú ert piltur ör í leik,
þá elt mig, en ná mér ekki!
Einar
Agnes, fagrasta fiðrildið mitt,
ég fléttað hef möskvana alla;
og viljirðu flögra, veiztu þð
þú verður i netið að falla!
Agnes
Ef ég er fiðrildi ungt og bjart,
ég ætla mót sólunni’ að skína;
en hefti mitt flug þitt háska-net,
þá hreifðu’ ekki vængina mína!
Einar
Nei, ég skal lyfta þér hægt á hönd