Ísland - 30.05.1899, Side 2

38
ISLAND.
„ÍSLAISTD
kemur út annanhvorn eunnudag.
Verð ársfj. í Reykjavík 50 au., út um land 60 au.
Ritstjðri: E»orsteinn Gíslason, Laug-aveg 2.
Afgr.maður: Þorvarður Þorvarðarson, Þingholtsstr. 4.
Reikningsskil og innheimtu annast:
Einar Gunnarsson cand. phil., Kirkjustræti 4.
Prentað í Fjelagsprentsmiðjunni.
í einu verða látið kippa fótum undan atvinnu
þeirra að ástæðulausu, eða íþyngja þeim svo með
nýjum álögum, að þeir væru neyddir tii að hætta
við hana. Það væri oss naumast sæmandi, að fara
svo með þessa bræður vora, sem, þótt þeir sjeu
útlendingar, eru þó nú íslenzkir bogarar, með svo
miklum hugu á að láta hjer gott af sjer leiða, að
þess munu færri dæmi meðal íslendinga sjálfra,
þeirra er efni hafa milli handa; um hina þarf lít-
ið að taia.
Jeg mun verða vændur þess, að jeg riti þetta
af matarást, og tek því fram, að engin hvalveiða-
stöð er í sveitarfjelagi mínu, og það mundi eigi
sjerstaklega finna neitt til þess, þótt hvalveiða-
menn yrðu á brott. Jeg hef reynt til að rita af
sannfæringu einni og halda mjer við málefnið. Jeg
hef ekkert áður ritað um opinber mál, svo að
nafn mitt er eigi trygging fyrir neinu öðru nje
meiru en í orðunum liggur, og nefnist jeg því að
eins Vestfirðingur.
IJm bindindismálið.
Eptir Christopher Bruun*
(Þýtt úr norsku tlmariti „For Kirke og Kultur“ marz 1899).
í bindindisblaðinu „Mannvinurinn" (nr. 25. þ. á.)
hefur gamall kunningi frá Vonheimi, Th. Thomas-
sen, kennari í Raade, mjög vins^mlega eða fremur
á elskulegan hátt beðið mig að skýra afstöðu
mína við bindindismálið. Og er mjer ljúft að
verða við bón hans.
Ástæðan til þessarar áskorunar hans er ræða,
er jeg fyrir skömmu flutti um brúðkaupið í Kana,
og kvað sú ræða hafa verið tekin upp í sum blöð.
í þessari ræðu hafði jeg sýnt fram á, að Jesús
ekki einungis hjeit með víninu, heldur einnig
með náttúrlegri lífsnautn, sem er eðlileg mönnum,
og er á æðata stigi í brúðkaupum, tengd við ást,
vín og samkvæmi — að hann raunar vildi hreinsa
allt þetta frá þeirri synd og vanbrúkun, sem iífs-
gleðinni er samfara, en að hann alls ekki vill út-
rýma því gjörsamlega, og að honum hjer sem
annarstaðar ber alveg saman við gamla sáttmál-
ans og hans lífsskoðun.
Thomassen kenuari kannast nú ekki við, að þetta
sje nokkur sönnun á móti bindindisstriti vorra
tíma, þótt Jesús sjálfur á hans dögum ekki hafi
komið fram sem bindindismaður, þá leiði ekki þar
af, að hann ekki hefði komið þannig fram á vor-
um tímum og hjá vorri þjóð, sem neytir vins og
annars áfengis miklu ver og ofsalegar en þá var
títt.
Og í þessu vil jeg ekki mótmæla honum. Jeg
sagði heldur ekki í ræðu minni, at þetta væri
nokkur sönnun á móti bindindisstritinu. Jeg þótt-
ist þess viss, að bindindismenn mundu ekki verða
mjer samdóma. En jeg ætlaði ekki að beita vopn-
um á móti þeim; jeg ætla að strit þeirra sje all-
gott og þýðingarmikið. Jeg hjelt mjer biátt áfram
við guðspjailið, og tók það fram, sem augijóst er
af því, og aðrir staðir sanna til fullnustu: að
Jesús mat vínið mikils sem guðdómlega gjöf. Og
þetta hlýt jeg að segja, þótt bindindismönnum ekki
líki það. Jeg fæ ekki með nokkru móti gert Jesú
að öðru en því, sem guðspjöllin láta hann vera,
hvorki til að þóknast bindindismönnum nje öðrum.
Og eins og jeg hef tekið fram, sagði jeg þetta
*) Chrietopher Brnun er fæddnr 1839 í Kristjnníu ; tók
gnðfræðispróf 1862 og er nú prestnr í Kristjaníu. Hann er
þar alkunnur og vel metinn og hefur ritað ýmislegt um
þjóðlega menntun, er hann vill að byggist á trú og góðu
siðferði. 1867 stofnaði hann þjóðskóla á garði sínum Yon-
heim, nálægt Aulestað, þar som Björnstjerne Björnson býr.
Ofannefnt tímarit gefur Chr. Bruun út ásamt öðrum presti,
Thv. Klaveness.
ekki einmitt vegna vínsins, heldur vegna hinnar
eðlilegu lífsgleði mannanna yfir höfuð.
Mjer væri annars alls ekki óljúft að hrósa vín-
inu. Það er eitt sjerstaklegt meðal eða upp-
sprettulind mannlegrar gleði. Yín og andagipt
eru skyld. Gleði vínsins er gieðiandagiptarinnar,
og jeg get vel bætt við: gleði skáldskaparins; hún
er sú hreinasta gleði, sem nokkur iíkamlegur
hlutur getur veitt oss. Þess vegna talar heilög
ritning um vínviðinn svo sem konung jurtaríkis-
ins, meistaraverk drottins, þá beztu jurtalegu gjöf,
sem hann veitti mönnunum. Og jeg efast ekki
um, að þar sem Jesús metur vínið svo mikils, þá
er það af því að það er sá jurtagróði, sem efiir anda-
giptina og er frömuður andans í þessum hluta
ríkis föður hans.
Og þetta kemst alls ekki í bága við það, að
vín og áfengir drykkir meðal vor eru hin mikla
uppsprettulind eymdar og spillingar. Þvert á
móti. Þessu er ætíð þannig varið. Q-amalI lat-
neskur málsháttur minnir oss á, að hið versta
kemur af misbrúkun hins bezta. Og ástin, sem
er hið ágætasta vín lífsins, hún sýnir oss jafnvel
viðbjóðslegri vanbrúkun.
Ef vjer skyldum nema vín og áfenga drykki á
burtu úr mannlífinu, þá þurrkum vjer með því upp
eina af hinum miklu uppsprettulindum mannlegr-
ar andagiptar, mannlegs skáldskapar og mann-
legrar lífsgleði. En samt sem áður veit jeg ekki,
hvort þetta hefði bægt mjer frá að taka þátt i
bindindisstritinu.
Og jeg veit heldur ekki, hvort hugsunin um
sjálft eptirdæmi Jesú Kristi mundi hafa gjört það.
Jeg er sem áður er sagt, samdóma Thomassen í
því, að menn ekki beinlínis geti ráðið í, hvað hann
mundi gjöra nú, þótt hann gjörði hitt þá.
Jeg hika mjer ekki við að segja við drykkju-
mann, að fyrir hann er ekki hófsemin, heldur
bindindið vegurinn, til þess að breyta eptir Krists
dæmi. Því eins og hófsemin er æðri dyggð en
bindindið, eins er hún og torveldari. Og vjer vit-
um allir, að drykkjumaður getur ekki orðið hófs-
maður nema með algjörðu bindindi.
Af þessum ástæðum getum vjer því ekki verið
vissir um, að þótt Jesús sjálfur væri hófsmaður,
en ekki bindindismaður, að hann ekki mundi segja
við hina norsku þjóð: Verið bindindismenn, ekki
hófsmenn.
En allt líferui Jesú hjer á jörðu sýnir oss og
sannar, að hófsemin er æfinlega æðra en bindindið.
En skyldi bindindið vera óbrigðult meðal til
þess að gera þjóð vora að reglumönnum, þá væri
ástæða til að fara þann veg.
Mjer dettur nefnilega ekki í hug — hvað sem
Thomassen ætlast til af mjer— að skoða drykkju-
skapinn hjá okkur sem minni bölvun nú en áður,
þegar jeg á yngri árum mínum ritaði „alþýðiegar
hugsanir11.
Það er öðru nær. Þá er jeg var prestur í
Pipervík íKristjaníu, var daglegur drykkjuskapur
fyrir augum mjer, uppsprettulind neyðar, hroða-
skapar og spillingar, sem ekki þekkist í Guð-
brandsdalnum, þótt þar sje einnig breyskleiki.
Og flestum áheyrendum mínum í kirkjunni mun
finnast, að jeg tali heldur of mikið en of lítið um
drykkjuskapinn — ef til vill af þeirri orsök, að
þeim er ekki ljóst, að öll þjóðin stendur í ábyrgð
fyrir hinni svæsnustu synd.
En jeg hef ekki getað sannfærzt um, að bind-
indi sje hinn áreiðanlegasti vegur að takmarkinu
(o: til þess að af stýra ofdrykkjunni).
Svæsnar fcindindisræður geta vissulega gjört
drykkfellda menn nokkurn veginn reglusama.
Þetta hefur allopt tekizt. En eptir nokkur — ekki
mörg — ár hafa hinar svæsnu ofstækisræður misst
kraptinn. Fólkið er aptur orðið eins, eða þá hjer
um bil eins og það var. Árangurinn hefur orðið
mjög lítill, eptir allar hinar glæsilegu vonir.
Fiestir bindindismenn, sem nokkuð hugsa um
þennan hlut, munu finna þetta. Þess vegna eru
þeir farnir að halda fram aðflutningsbanni. Áfengi
má ekki gjörast og ekki flytjast inn í landið nokk-
urs staðar. Það er einasti vegurinn til þess að
gjöra þjóðina regiusama.
Bara þetta dugi nú.
Hversu mörg hundruð mílur er Noregur um-
hverfis, bæði til iands og sjávar. Hversu marga
tollþjóna þarf til að gæta þess, að ekki verði
laumað inn áfenginu, þessum eptiræskta hlut ?
Aðflutningsbannið mundi líklega geta af sjer eins
marga laumukaupmenn eins og áður voru drykkju-
menn.
Aðflutningsbann í einu landi eins og hjer er mundi
varla duga. Næði það yfir alla Norðurálfuna, ef
hugsanlegt væri, þá mundi áfengisgjörðin flytjast
yfir í hinar álfurnar og geta af sjer ieyniprang
og laumusölu svo mikla, að heimurinn mun aldrei
hafa slíkt sjeð. Brennivíns munu menn afla sjer
frá yztu endimörkum jarðarinnar, fáist það ekki
nær.
Og þótt nú tækist að sporna við því, að áfengi
yrði til búið í verksmiðjum út um alla jörð, eða
morfín, eða allt annað áfengi eða deyfðarmeðul,
sem menn mundu vilja nota, þá væri ekki allt
þar með búið. Efnafræðin er komin á hátt stig
á vorum dögum. Það er hægt að búa til vínanda
heima hjá sjer, og mundi eigi verða auðið að veita
þar neitt eptirlit.
Ef unnt væri að eyða áfenginu úr heiminum,
þá væri vel til vinnandi að fara í bindindi. En
jeg fyrir mitt leyti trúi ekki, að áfenginu verði
eytt.
Hófsemin er ekki einungis æðri dyggð en bind-
indið, hún lýsir meiru hugarþreki, hún er æðra
siðferðisstig. Hún gjörir meira en að láta vínið
efla andagipt, skáldgáfu og lífsgleði; hún er einnig
sá vissasti vegur til þess að afstýra ofdrykkjunni.
Raunar mun hún ekki geta sýnt þann glæsi-
lega augnabliksbata, sem bindindisstritið getur
sumstaðar sýnt. En verkanir hennar munu verða
afíarasæili og langvinnari.
En til þessa útheimtist, að sá siðferðislegi ákafi og
gremja, sem menn beita á móti drykkjuskapnum,
fari annan veg en þann, sem menn nú fara.
Nú er öll þessi gremja, tæld af hinu skæra
villuljósi augnabliks-sigurs, komin út á bindindis-
veginn, og hamast eptir að ná því takmarki, sem
ómögulegt er að ná, en þótt tilgangurinn sje
góður. Að reyna til að sannfæra þessa menn,
mnn iítið stoða. Það er þá bezt að láta þá æða
og hlaupa sig þreytta. Þegar að því er komið,
þá munu þeir fara að vera sjer út um önnur
meðul, sem gætu leitt að því takmarki, sem unnt
er að ná, þótt eigi sje það eins glæsilegt.
Jeg skal ieyfa mjer að nefna slíkt takmark.
Það er það, að hin norska þjóð álíti það minnkun,
að verða drukkinn. Nú er það í margra manna
augum minnkun, að verða aldrei drukkinn. Eu
á meðan hin siðferðislega gremja bindíndismanna
hamast — ekki á móti því að verða drukkinn,
heldur á móti því að drekka eitt staup eða glas
af öli — á meðan mun ekki miklu verða á orkað
í þessu efni. Það getur aidrei orðið minnkun að
drekka eitt staup, getur ekki orðið og á ekki að
verða.
Þjóðin vor er ung og óþroskuð. Trúariætin eru
að nokkru leyti ekki annað en óþroskuð guðrækni
------og ekki er furða, þótt hið siðferðislega strit
á móti ofdrykkjunni sje jafnóþroskað sem trúin
hjer og stjórnþrasið. Enda er auðsjáanlega skyld-
leiki með æsingaræðum trúarpostulanna, rifrildum
stjórnarkappanna og ofstækisópi bindindismanna.
Með þessu er ekki sagt, að bindindisstritið sje
ónýtt. Hinn mikiisverði tilgangur þess er að sýna
þjóðinni eymd og viðbjóð ofdrykkjunnar. Að því
leyti hefur það víða áorkað miklu, og jeg vona,
að því takist að gjöra enn meira. En ef það af
aivöru vill setja sjer hærra mark, og ekki ein-
göngu rífa niður hið iila, heldur einnig efla betra
þjóðiíf, viiji það af aivöru bæta svo dugi, þá munu
bindindismenn hljóta að hefja sig upp til aðverða
hófsmenn og gæta hófseminnar.
Svartfellingar eru líkiega mestir reglumenn i
Norðurálfunni, og drekka þeir bæði vín og brenni-
vín.
En það er ekki nóg, að berjast á móti ofdrykkj-
unni einni, og þótt barizt væri af meira viti en
bindindismennirnir gjöra. Það er jafnvel ekki
nóg, að bæta við baráttu á móti því siðleysi, sem
á seinni árum hefur aukizt svo feykilega og á