Alþýðublaðið - 21.01.1927, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
kemur út á hverjum virkum degi.
jj Afgreiðsla í Alpýðuhúsinu við
Hverfisgötu 8 opin frá kl. 9 árd.
til kl. 7 síðd.
f Skrifstoi'a á sama stað opin kl.
I 9V2—10 v3 árd. og kl. 8—9 síðd.
iSimar: 988 (afgreiðslan) og 1294
J . (skrifstofan).
^ Verðiag: Áskriftarverð kr. 1,50 á
J mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15
j hver mm. eindálka.
\ Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan
(í sama húsi, sömu símar).
Nýtt skilningarvit
Eftir Þórberg Þórðarson.
VI.
Hér pykir mér vei henta að
blaka við nokkrum mótbárum.
sem ýmsir kasta fram gegn es-
perantó, oftar af illa innrættri á-
stríðu tii að punta sig með „sjálf-
stæðum skoðunum" heldur en
virðingu fyrir skynsamlegum nið-
urstöðum, eins og tíðum vill við
brenna hjá hinurn hégómlega
þrætugjörnu löndum mínum.
Ein, af pe sum „sjálfstæðu skoð-
unum“ gegn esperantó hljóðar
svo: Fjarskyldar þjóðir hljóta að
bera esperantó svo ólíkt frarn, á'ð
þær skilji ekki hver aðra. Ailir,
sem ekki hafa eyðilagt dómgreind
sina á íslenzkri þrætugirni, munu
þó sjá, að esperantó stendur ekki
hallara fæti í þessu efni en mælt
mál, til dæmis enska, er jafnvel
íslenzkir sérvitringar þykjast þó
engu síður geta bjargað sér með
austur i Rússlandi en suður á
Spáni. Ef Rússi eða Spánverji
heyra ensku svo líkt framburðar-
táknunum í enskunámsbók Geirs
rektors Zoega, að íslenzkur fisk-
sali getur talið þeim trú um anzi
lélegar markaðshorfur fyrir ís-
lenzkan saltfisk í Rússlandi eða á
Spáni með því að lýsa fyrir þeim
„þessum erfiðu tímum“ á ensku,
þá virðist mér álíka auðsætt, að
Tússneskur eða spænskur esper-
antisíi myndu einnig heyra es-
perantó svo svipað talreglunum í
kensiubök Porsteins Porsteirsron-
ar hagstofustjóra, að veslings
fisksalinn ætti fult eins vel að
geta fengið þá til að kenna í
brjósti um dorleg't ástand sögu-
þjóðarinnar með því að rekja
raunir íslenzkra togaraeigenda á
esperantó.
Sannleikur allrar þessar hugs-
unarioðmollu er sá, að í hinum
mæltu málum er rniklu meiri
hætta á mismunandí framburði og
af mismunandi framburði fjar-
skyldra þjóða heldur en í es-
perantó. Sú hætta stafar einkum
af því, að í mæltu málunum eru
mörg hiljóð svo óskýr eða iík
hvert öðru, beygingar orða svo
vitleysislegar og áherzlur svo
rugJingslegar, að oft má engu
muna, til þess að framburðurinn
verði óskiljanlegur jaínval háska-
legur.
I esperantó eru flest hljóð aftur
á móti hvert öðru svo ó'ík og orð-
myndir allar svo skýrar og skil-
merkilegar, að engin hætta er á
misskilningi, þó að lítið eitt sé-
vikið frá réttum framburðarregl-
lum. Hér við bætist sú geysilega
hagkvænmi, að beygingar orða og
áherzla í esperantó eru svo ein-
faldar, reglubundnar og eðlilegar,
að það gerir talandanum og heyr-
andanum margfalt hægara fyrir
um álian framburð og skilning
málsins.
Annars er reynslan hér sem
elia áreiðanlegra sönnunargagn en
raka'ausir loftkastalar þekkingar-
lausrar þrætugirni. Þetta sönnun-
argagn eru alþjóðáþing esperant-
ista. Þau taka af allan vafa um
möguleika fjarskyldra þjóða til
að tala saman og skilja hver aðra
á esperantó. Esperantistar hafa nú
haldið 18 alþjóðaþing. Fyrsta
þingið kom saman árið 1905 í
Boulogne sur Mer. Seinasta þing-
ið var háð í Edinborg síðast liðið
sumar. ÖIl þessi alþjóðaþing hef-
ir fólk sótt úr flestum löndum
heims. Þingheimur hefir oft skift
þúsundum. Þar hafa menn frá
fjarskyldustu og ólíkustu þjóðum
rætt sarnan reiprennandi á esper-
antó eins og á sameiginlegu móð-
urmáli. Menn flytja tölur og lang-
ar ræður blaðalaust af jafnmikilli
mæisku og andríki á esperanto
ein,s og þeir væru að tala móður-
mál sitt. Og fögnuðurinn og Jófa-
takið, sem kveður við um hinn
volduga áheyrendasal, þegar
ræðumaðurinn kastar fram fyndni
eða varpar yfir mannsöfnuðinn
andríkri hugsun, sýnir ótvírætt,
að áheyrendurnir skilja ofurvel,
hvað hann er að segja við þá.
Ræðumaðurinn getur verið Eng-
lendíngur, Frakki, Þjóðverji, Dani,
Svíi, Spánverji, ítali, Tékkóslóv-
aki, Pólverji, Rússi, Grikki, Ind-
verji, Kínverji, Japani, Ástraiíu-
maður, Bandaríkjamaður, Brasi-
líumaður, jafnvel íslenzkur „klas-
siker“, — áheyrendafjöldinn skil-
ur hnnn samt sem áður. Á þing-
um þessum eru fiutt erindi um
hávísindaleg efni, leiknir sjónleik-
ir, flutíar guösþjó.nu tur og haldn-
ir samsöngvar, — alt á esperantó-
Aiþjóðaþing esperahtista í Ed-
Snborg í sumar sóttu 960 manns
úr 36 löndum. Sumarið 1921 féll
mér sú mikla ánægja í skaut að
sitja fjölment alþjóðaþing guð-
spekinga í Farísarborg. Tvímæla-
laust tel ég það þó hátíðlegasta
atburðinn í iífi mínu að vera
staddur á alþjóðamóti esperant-
ista í Edinborg Hvílík lyfting!
Hvílík fegurð! Hvílíkur áhugi'
Hvílík vissa! Hvílík sainúð! Hví-
lík undraverð hagkvæmni! Þar
var ég heyrnar- og sjónar-vottur
að því, að menn frá fjarskyldustu
þjóðum töluðu saman á esper-
antó um sundurleitustu málefni,
reiprennandi, leikandi. Alls staðar
hljómaði þetía einfalda, hreim-
fagra mál, í fundarsölunum, í
Iveitingahúsunum, í sörghöllunum,
á gangstéttunum, í sporvögnun-
iiun, í eimlestunum, á skemtiskip-
unum, í danzhöllinni. Andrúms-
loftið var þrungið af alþjóðlegri
‘ samúð. Þá fyrst lifði ég það
marghædda sálarástand, sem ég
hefi gert mig hiægilegan með að
kalla bræðralag alþjóða. Og í
hvert sinn sem hymni esperantista
hljómaði frá brjóstum hinna 36
þjóða, fór hátíðleg hrifningaralda
um gervallan mannsöfnuðinn:
En la mondon venis nova sento.
Tra la mondo iras forta voko.
Per flugiloj de facila vento
nun de loko flugu gi al loko.
Ne al glavo sangon soifanta
gi la liornan tiras familion:
A1 la mond’ eterne militBnla
gi promesas sanktan harmonion.
Ég rnátti heita byrjandi í es-
perantó, þegar ég sótti alþjóða-
þingið í Edinborg. Ég hafði þá:
lesið samtals um 150 blaðsíður í
esperantiskum bókmentum. Og-
esperantó hafði ég að eins heyrt
talað tvær kvöldstundir heima hjá
dönskum esperantista í Kaup-
mannahöfn. Þegar á þingið kom,
gat ég þó skilið mælt esperantó
sæmilega og gert mig öðrum
skiljanlegan. Ég átti viðræður við
Skota, Englendinga, Dani, Þjóð-
verja, Frakka, Japana og Banda-
ríkjamenn á esperantó mér og°'
þeim að góðu gagni. Framburðar-
mismunar gætti lítið og varð ekki
til neins trafala í samtalinu. Full-
yrðingin um mjög ólíkan 'fram-
burð fjarskyldra þjóða á esper-
antó er því helber heilaspuni.
Önnur mótbáran, sem einatt
klingir við gegn esperantó, er á
þá leið, að það muni greinast í
mállýzkur, þegar tímar líða. Á
siíkri sundurgreiningu er þó ekki
ýkjamikil hætta. Fyrst og fremst
er þess að gæta, að í landi hverju
veröur notkun og fræðsla í es-
perantó undir eftirliti valdrar
nefndar, er kostar kapps um að
fyrirgirða allar þær breytingar á
málinu, sem valdið gætu veru-
legum erfiðleikum í alþjóðlegum
viðskiftum. Þessar nefndir verða
aftur hóöar umsjá sérfróðrar ai-
þjóðanefndar, sem gætir alþjóð-
legs samræmis í allri meðferð
málsins.
Þess er og að vænta, að sam-
göngur milli landa og heimsálfa
örvist æ meira og meira eftir
þvi, sem samgöngutækin batna,
þjóðfélagsskipunin fuilkomnast
og alþjóðleg vitund og viðskifta-
þörf einstaklingsins færir út kví-
arnar. Heimsborgarar 21. aldar-
innar munu 'afnve'. kenna í brjósti
um þessa kynslóð sem einangrað-
an og úrkynjaðan skrælingjalýð.
En sívaxandi samgöngur og al-
þjióðleg viðkynning á aftur mikinn
þátt í að hindia sundurgreiningu
alheimsmálsins.
Bókmentir esperantós gera og
að sjálfsögðu geysigagn, tii þess
að varðveita samræmi þess og
einingu. Eftix nokkra áratugi
verða espeiaatiskar bókmentir
sennilega meiri en bókaforði
nokkurrar þjóðtungu. Sérhver rit-
höfundur framtíðarinnar, sem tel-
ur sig nokkurs virði, skrifar bæk-
ur sínar á tveimur tungumálum,
móðurmáli sínu og alþjóðatung-
unni esperantó. Ritverk hans
verða seld og lesin alia leið aust-
an frá Japan vestur að Kaliforníu
á Kyrrahafsströnd.
En það, sem mestu máli skiftix!
um einingu alþjóðamálsins, er þó
sennilega þetta: Esperantó verður
ekki daglegt mál, er komi í stað-
inn fyrir hinar töluðu tungur. Es-
perantó verður að eins hjálpar-
mál í viðskiftum þjóða og ein-
staklinga, sem ekki skilja móður-
mál hvers annars. En það er eink-
um hin daglega beiting mæltra
mála heima fyrir, sem öllu öðru
fremur er orsök í byltingum
þeirra og breytingum. Að þessu
leyti stendur esperantó mæltu
málunum betur að vígi í að varð-
-veita samhengi sitt. Mæltu málin:
sýna þó einmitt, hve esperantö
er lítil hætta búin af sundurgrein-
ingu eða stórstígum breytingum.
Mælt mál hafa mjög lítið skekst
úr skorðum, síðan, farið var að
kenna þau almenningi í skólum
og prenta á þeim blöð og bæk-
ur. Og því meiri tíma sem unt er
að verja til kenslu í einhverju
máli, því minni hætta er á, að
samhengi þess við fortíðina glat-
ist. Þekking er hemill á stjórnleysi
tungunnar. Einhvern tíma kemur
sá dagur, að esperantó verður
skyldunámsgrein í öilum skóium
um víða veröld. Þá verður es-
perantó eina tungan, sem almenn-
ingi verður iögboðið að læra auk
móðúrmáls síns. En slík áiðabót
mundi spara skólunum svo mik-
inn tíma, að þeir ættu auðvelt
með að veita nemendunum marg-
fait fullkomnari þekkingu í þess-
um tveimur málum en tími vinst
til nú í nokkru tungumáli, þar
sem grautað ejr í mörgum og ekk-
ert lært að veruiegu gagni. Es-
perantó myndi því stuðla stórum
að móðurmálsþekkingu almenn-
ings. En hún myndi aftur treysía
samhengi tungunnar við umliðnar
aldir. Esperantó myndi því vera
þeim mönnum sérstaklega kær-
kominn freisari, sem berjast fyr-
ir samhengi máls og bóklegrar
menningar, það er að segja, ef
þankagangur þeirra væri ekki sá
raunalegi óskapnaður, sem jafn-
veí Guði almáttugum er ofvaxið
að finna snefil af skynsamlegu
samh-engi í.
Hér með er þó livorki sagt né
talið æskilegt, að esperantó standi
eilíflega í stað. Esperantó hlýtur
að þroskast og breytast að sama:
skapi, sem menning og mannleg
tagsun þokast í áttina til meiri
fullkomnunar. Gömul orð leggj-
ast niður, og ný orð verða tekin
hpp í málið í þeirra stað. Orð-
um og orðatiltækjum fjölgar eft-
ir því, sem menning og hugsun
(verður margbreyttari. Setninga-
skipunin lagar sig eftir aldarhætt-
inum. Og jafnvel má gera ráð